Саттаров Оятулло Хаятулло ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси химояси хақида эълон
I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Метаболик синдром ривожланиш хавфини ва клиник кечишини башорат қилишнинг клиник-биокимёвий ва молекуляр-генетик маркерлари» 14.00.05-Ички касалликлар, 14.00.25-Клиник лаборатор ва функционал диагностика (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси руйхатга олинган рақам: В2024.3.PhD/Tib4867
Илмий рахбарлар: Мусашайхов Умиджон Хусанович, тиббиёт фанлари доктори, Арипов Орифжон Абдумаликович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат тиббиёт институти.
Илмий кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса номи, Илмий кенгаш рақами: Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги DSc.04/30.12.2019/Tib.30.02 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Мухамедова Нурхон Халимовна, тиббиёт фанлари доктори, доцент, Юлдашева Гульчехра Рустамовна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: метаболик синдромнинг ривожланиш хавфи ва клиник кечишини башоратлашда генетик маркерларнинг прогностик ахамиятини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
SOD2 (Ala16Val) генининг гетерозигот Ala/Val генотипи беморларда метаболик синдром ривожланиши ва унинг юрак ишемик касаллиги билан ассоцирланиш ҳавфинининг самарали башоратлаш мезони бўлиб хизмат қилиши асосланган;
LEPR гени Arg223Gln полиморфизмининг салбий Gln/Gln генотипи метаболик синдромга бўлган ирсий мойилликга муҳим ҳисса қўшганлиги хамда ушбу беморларда юрак ишемик касаллиги ривожланиши учун асосий башоратлаш омилларидан бири эканлиги асосланган;
APOE (Leu28Pro) полиморф локусининг геторозигот Leu/Pro генотипнинг ташувчиларида метаболик синдромга мойиллик ва унинг юрак ишемик касаллиги билан синтропияси хавфи ишонарли равишда 5.0 марта (OR=4.5; 95%CI:1.62-12.33) ортиши аниқланган;
липид спектрини тартибга солувчи генлар (LEP, LEPR ва APOE) нинг ноқулай генотиплари метаболик синдром ва юрак ишемик касаллиги мавжуд бўлган беморларда дислипидемия ривожланишига таъсири аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Метаболик синдром ривожланиш хавфини ва клиник кечишини башорат қилишнинг клиник-биокимёвий ва молекуляр-генетик маркерларини баҳолаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: SOD2 (Ala16Val) генининг гетерозигот Ala/Val генотипи беморларда метаболик синдром ривожланиши ва унинг юрак ишемик касаллиги билан ассоцирланиш ҳавфинининг самарали башоратлаш мезони бўлиб хизмат қилиши асосланганлиги Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт институти кўп тармоқли шифохонаси 29.01.2025 йилдаги 25-сон хамда Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Наманган филиали 03.03.2025 йилдаги 28-сон буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2025 йил 18 апрелдаги 15/03-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: SOD2 (Ala16Val) генетик маркерини текшириш, метаболик синдром ва унинг қон-томир асоратларининг ривожланиш хавини эрта башоратлаш, даволаш сифатини яхшиланиш ва беморларда ўлим хавфини камайтиришга имкон берган. Иқтисодий самарадорлиги: шифохонада ётишнинг ўртача давомийлигини 6 кунга камайтириб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 630000 сўмга, бюджетдан ташқари маблағларни 120000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: меҳнатга лаёқатли аҳоли орасида метаболик синдром ривожланишининг камайиши беморларнинг ҳаёт сифатини оширишга ҳамда соғлиқни сақлаш билан боғлиқ иқтисодий харажатларни қисқартириш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: LEPR гени Arg223Gln полиморфизмининг салбий Gln/Gln генотипи метаболик синдромга бўлган ирсий мойилликга муҳим ҳисса қўшганлиги хамда ушбу беморларда юрак ишемик касаллиги ривожланиши учун асосий башоратлаш омилларидан бири эканлиги асосланганлиги Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт институти кўп тармоқли шифохонаси 29.01.2025 йилдаги 26-сон хамда Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Наманган филиали 03.03.2025 йилдаги 29-сон буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2025 йил 18 апрелдаги 15/03-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: молекуляр-генетик текшириш усули метаболик синдром ва юрак ишемик касаллиги коморбид ҳолатларининг ривожланиш фоизини сезиларли даражада камайтиришга, даволаш сифатини оширишга ва беморларнинг реабилитация муддатларини қисқартиришга имкон берган. Иқтисодий самарадорлиги: Молекуляр-генетик текширувдан фойдаланиш орқали метаболик синдром ва унинг клиник кечишини эрта башоратлаш ҳар бир бемор ҳисобидан 480000 сўм маблағни тежаш имконини берган. Хулоса: метаболик синдром ривожланиш хавфини эрта башорат қилиш тадбирларини самарали амалга ошириш ва коморбид ҳолатларнинг пайдо бўлишининг олдини олишга қаратилган профилактика чора-тадбирларини ташкил этиш беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга ҳамда даволаш учун молиявий харажатларни камайтириш имконини берган;
учиинчи илмий янгилик: APOE (Leu28Pro) полиморф локусининг геторозигот Leu/Pro генотипнинг ташувчиларида метаболик синдромга мойиллик ва унинг юрак ишемик касаллиги билан синтропияси хавфи ишонарли равишда 5.0 марта (OR=4.5; 95%CI:1.62-12.33) ортиши аниқланганлиги Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт институти кўп тармоқли шифохонаси 29.01.2025 йилдаги 26-сон хамда Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Наманган филиали 03.03.2025 йилдаги 29-сон буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2025 йил 18 апрелдаги 15/03-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлик: APOE гени Leu28Pro полиморф локусини ўрганиш хавф гуруҳига кирувчи беморларда метаболик синдром ва юрак ишемик касаллиги ривожланишининг олдини олишни самарали таъминлаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: метаболик синдром ривожланиш хавфи бўлган беморларда хасталикнинг молекуляр-генетик жиҳатларини ўрганиш натижалари ҳар бир бемор ҳисобидан бюджет маблағларини 540000 сўмга, бюджетдан ташқари маблағларни эса 700000 сўмга тежаш имконини берган; Хулоса: Метаболик синдромга чалинган беморларда юрак ишемик касаллиги ривожланиш хавфини эрта аниқлаш ва унинг олдини олиш ногиронлик даражасини камайтиришга ҳамда беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга имкон берган.
тўртинчи илмий янгилик: липид спектрини тартибга солувчи генлар (LEP, LEPR ва APOE) нинг ноқулай генотиплари метаболик синдром ва юрак ишемик касаллиги мавжуд бўлган беморларда дислипидемия ривожланишига таъсири аниқланганлиги Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт институти кўп тармоқли шифохонаси 29.01.2025 йилдаги 26-сон хамда Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Наманган филиали 03.03.2025 йилдаги 29-сон буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2025 йил 18 апрелдаги 15/03-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: метаболик синдром ривожланишини эрта башоратлаш сифатини яхшилайди, наслий мойилликка эга беморларни ўз вақтида аниқлаш имкониятини оширади. Шунингдек, аниқланган маркерлар асосида ҳар бир беморнинг индивидуал хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда даволаш ва профилактика протоколларини ишлаб чиқишга ёрдам беради. Бу эса ушбу беморларда юрак ишемик касаллиги ривожланиш эҳтимолини камайтириб, узоқ муддатли даволаш натижаларини яхшилашга имкон беради. Иқтисодий самарадорлиги: ёғ алмашинувини генетик регуляторларини текшириш орқали дислипидэмия ривожланиш хавфини эрта башорат қилиш хисобига такрорий лаборатор таҳлиллар сони 2 мартага қисқариши ҳисобидан ҳар бир нафар беморга бюджет маблағлари ҳисобидан 780000 сўм, бюджетдан ташқари 645000 сўм миқдордаги харажатлар иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: Липид спектрини тартибга солувчи (LEP, LEPR ва APOE) генлардан дислипидемияни башоратлаш мақсадида фойдаланиш метаболик синдром ривожланиш хавфининг олдини олиш ҳамда унинг қон-томир асоратларини камайтириш имконини берган.