Темиров Фаррух Умедовичнинг 
фан доктори (DSc) диссертация иши ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Садриддин Айнийнинг Туркистон минтақасидаги ижтимоий-маданий ҳаётда тутган ўрни ва илмий мероси”, 07.00.01 - Ўзбекистон тарихи (тарих фанлари) 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.2.DSc/Tar35
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/27.09.2024.Tar.72.07 
Илмий маслаҳатчи: Ражабов Қаҳрамон Кенжаевич - тарих фанлари доктори, профессор.
Расмий оппонентлар: Раҳимов Комилжон Раҳматович - тарих фанлари доктори (DSc), доцент; Тимур Коcаоğлу - тарих фанлари доктори, профессор; Ҳасанов Бахтиёр Вахапович - тарих фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Садриддин Айнийнинг Туркистон минтақасидаги ижтимоий-маданий ҳаётда тутган ўрни ва илмий меросини таҳлил қилишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Садриддин Айнийнинг Туркистон, Бухоро, Самарқанд шаҳарларининг меъморий обидалари, муқаддас қадамжолари, ижтимоий-маданий ҳаётини акс эттирувчи ўзбек тилида ёзган кўпгина тарихий-танқидий мақолалари чуқур илмий мазмунга эга эканлиги, ўша даврдаги жамиятнинг ижтимоий муаммолари, ортиқча дабдабабозлик, ортиқча харажатлар ҳаддан зиёд кўпайганлиги, тўй-ҳашам ва ўлим билан боғлиқ серчиқим урф-одатлар, олим ўз оиласи мисолида бундай урф-одатларни адо этиш оддий меҳнаткашлар учун нақадар оғир бўлганлиги “Бухоро инқилоби тарихи учун материаллар”, “Қисқача таржимаи ҳолим”, “Эсдаликлар” каби тарихий-бадиий асарлари орқали асосланган;
Жадид маърифатпарварларининг ўзбек адабиётидаги ўрни, ижтимоий-маданий ҳаётдаги фаол иштироки, 1912-1915 ва 1918-1930-йилларда Садриддин Айний, Абдулҳамид Чўлпон, Абдулла Қодирий, Мунавварқори Абдурашидхонов кабиларнинг ўзбек публицистикаси, матбуотчилик, ноширчилик, тарихий қисса ва ҳикояларга тамал тоши қўйганлиги, шакл ва мазмун, ғоя уйғунлашиб, ҳикоя мустақил жанр сифатида намоён бўлганлиги,  С.Айний томонидан “Бухоройи шариф”, “Турон” газеталарида 1912-1913-йил оралиғида 8 та, “Меҳнаткашлар товуши”, “Зарафшон”, “Ҳуррият”, “Самарқанд”, “Бухоро ахбори”  газеталарида 1918–1924-йиллар оралиғида 31 та, 1919–1921-йилларда биргина “Шуълаи инқилоб” (“Инқилоб шуъласи”) журналида 67, “Маориф ва ўқитғувчи” журналида эса 1925–1929-йиллар оралиғида 9 та ижтимоий-маданий масалаларга оид мақолалар эълон қилинганлиги, ушбу газета-журналлар Туркистоннинг ижтимоий-маданий масалалар тарғиботида муҳим восита бўлганлиги аниқланган;
Маърифатпарвар адиб Садриддин Айнийнинг Туркистонда жамиятни жаҳолат, қолоқликдан олиб чиқиш, уларни ғафлат ботқоғидан қутқаришнинг асосий йўли – билим ва маърифатда, дунёвий тараққиётни эгаллашда, таълим тизимини  ислоҳ этишда, халқ маорифини ривожлантириш, янги мактаблар қуриш, уларни замонавий ўқув қуроллар, адабиётлар билан таъминлашда эканлиги, нашриёт, матбуот ишларини йўлга қўйиш муҳимлиги, маориф ишининг энг аҳамиятли томонларидан бири-муаллимлар тайёрлаш жуда зарурлиги, уларнинг ўзига хос хусусиятларига алоҳида эътибор бериш лозимлиги каби долзарб аҳамиятга эга теран эзгу ғоялари, қарашлари ва илмий хизматлари орқали ХИХ аср охири ва ХХ аср бошларида Туркистоннинг ижтимоий-маданий тараққиётига салмоқли ҳисса қўшганлиги далилланган;
Садриддин Айнийнинг “Етим” ва “Қуллар” тарихий-бадиий асарларида Туркистон халқларининг муҳожирлик қисмати, ижтимоий-иқтисодий ҳаёт масалалари, давр ижтимоий муаммолари биринчилардан бўлиб кўтариб чиқилгани, ушбу ижтимоий масалаларни ҳал қилиш халқ манфаати учун нақадар зарур эканлиги, шунингдек, тарих, шарқшунослик ва адабиётшуносликка доир кўп сонли илмий-адабий асарлари ва Абу Али ибн Сино, Алишер Навоий, Зайниддн Восифий, Бедилнинг ҳаёти, фаолиятига доир тарихий тадқиқотларни амалга оширгани учун ҳимоясиз (илмий диссертация иши ҳимоя қилмай туриб) докторлик илмий даражаси берилгани исботланган;
Садриддин Айнийнинг илмий-ижодий меросига тегишли, ҳалигача айримлари илмий муомалада бўлмаган, ҳанузгача танланган “Асарлар”и тўпламидан жой олмаган, кам ўрганилган ХХ асрнинг 20-30 йилларидаги тарих, тарихшунослик, манбашунослик  (қўлёзма манбалар), Бухоро ва Туркистон тарихи масалаларига бағишланган тадқиқотлари, ижтимоий-маданий жараёнлари, жадидчилик-маърифатпарварлик ҳаракатига оид  “Мир Араб иморатлари”, “Эски осорлар, Чил устун, Кўксарой, Чиннихона ва Кўктош”, “Самарқанд шаҳри”, “Тарихий изоҳ”, “Тарихий тасхеҳ”, “Сув оқар ёки Жилвон руд” каби асарлари таҳлил этилиб,  бу каби тадқиқотларга бўлган илмий заруратнинг ҳамон мавжудлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
С.Айнийнинг Туркистон минтақасидаги ижтимоий-маданий ҳаётда тутган ўрни ва илмий мероси илмий тадқиқот ишига оид ишлаб чиқилган илмий хулоса ва таклифлар асосида:
Садриддин Айнийнинг Туркистон, Бухоро, Самарқанд шаҳарларининг меъморий обидалари, муқаддас қадамжолари, ижтимоий-маданий ҳаётини акс эттирувчи ўзбек тилида ёзган кўпгина тарихий-танқидий мақолалари чуқур илмий мазмунга эга эканлиги, ўша даврдаги жамиятнинг ижтимоий муаммоларини, ортиқча дабдабабозлик, ортиқча харажатлар ҳаддан зиёд кўпайганлиги, тўй-ҳашам ва ўлим билан боғлиқ серчиқим урф-одатлар, олим ўз оиласи мисолида бундай урф-одатларни адо этиш оддий меҳнаткашлар учун нақадар оғир бўлганлиги тўғрисидаги маълумотлардан “Янги Ўзбекистон маърифатли жамият” каби лойиҳа ва консепсияларни амалга оширишда, “Миллий қадриятлар ва маънавий меросни асраб-авайлашни кенг оммалаштириш” каби маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини оширишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Маънавият ва Маърифат маркази ҳузуридаги Ижтимоий-маънавий тадқиқотлар институтининг 2023-йил 10-апрелдаги 134-сонли далолатномаси). Илмий тадқиқот ишида илгари сурилган таклиф, тавсия ва илмий хулосалар мамлакатимизда маърифат ва маданият йўналишидаги фаолиятни ташкил этиш ҳамда маънавий-маърифий соҳа тарғиботчилари учун услубий тавсиялар ишлаб чиқишга хизмат қилган;
Маърифатпарвар адиб Садриддин Айнийнинг Туркистонда жамиятни жаҳолат, қолоқликдан олиб чиқиш, уларни ғафлат ботқоғидан қутқаришнинг асосий йўли – билим ва маърифатда, дунёвий тараққиётни эгаллашда, таълим тизимини  ислоҳ этишда, халқ маорифини ривожлантириш, янги мактаблар қуриш, уларни замонавий ўқув қуроллар, адабиётлар билан таъминлашда эканлиги, нашриёт, матбуот ишларини йўлга қўйиш муҳимлиги, маориф ишининг энг аҳамиятли томонларидан бири-муаллимлар тайёрлаш жуда зарурлиги, уларнинг ўзига хос хусусиятларига алоҳида эътибор бериш лозимлиги каби долзарб аҳамиятга эга теран эзгу ғоялари, қарашлари ва илмий хизматлари орқали ХИХ аср охири ва ХХ аср бошларида Туркистоннинг ижтимоий-маданий тараққиётига салмоқли ҳисса қўшганлиги борасидаги маълумотларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон тарихи” телеканали давлат муассасаси томонидан фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон телерадиоканали” давлат муассасасининг 2023-йил 29-майдаги 06-31-841-сонли маълумотномаси). Тақдим этилган материаллар кўрсатувлар мазмунини мукаммаллаштиришга, телетомошабинларни жадидчилик фаолияти борасидаги борасидаги тасаввурларини боуитишга хизмат қилган.
Жадид маърифатпарварларининг ўзбек адабиётидаги ўрни, ижтимоий-маданий ҳаётдаги фаол иштироки, 1912–1915 ва 1918–1930-йилларда Садриддин Айний, Абдулҳамид Чўлпон, Абдулла Қодирий, Мунавварқори Абдурашидхонов кабилар ўзбек публицистикаси, матбуотчилик, ноширчилик, тарихий қисса ва ҳикояларга тамал тоши қўйилганлиги, шакл ва мазмун, ғоя уйғунлашиб, ҳикоя мустақил жанр сифатида намоён бўлганлиги, С.Айний томонидан “Бухорои шариф”, “Турон” газеталарида 1912–1913-йил оралиғида 8 та, “Меҳнаткашлар товуши”, “Зарафшон”, “Ҳуррият”, “Самарқанд”, “Бухоро ахбори” газеталарида 1918–1924-йиллар оралиғида 31 та, 1919–1921-йилларда биргина “Шуълаи инқилоб” (“Инқилоб шуъласи”) журналида 67, “Маориф ва ўқитғувчи” журналида эса 1925–1929-йиллар оралиғида 9 та ижтимоий-маданий масалаларга оид мақолалар эълон қилганлиги, ушбу газета-журналлар Туркистоннинг ижтимоий-маданий масалалар тарғиботида муҳим восита бўлганлиги тўғрисидаги маълумотлардан 2022-2025-йилларда бажарилиши режалаштирилган 03-05-сонли “Жадид.уз” электрон платформасини яратишда кенг фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг 2025-йил 2-июн 3/1255-1364-сонли маълумотномаси). Берилган маълумотлар “Жадид.уз” электрон платформасини мазмунан бойитишга хизмат қилди.
Садриддин Айнийнинг илмий-ижодий меросига тегишли, ҳалигача айримлари илмий муомалада бўлмаган, ҳанузгача танланган “Асарлар”и тўпламидан жой олмаган, кам ўрганилган ХХ асрнинг 20-30 йилларидаги тарих, тарихшунослик, манбашунослик (қўлёзма манбалар), Бухоро ва Туркистон тарихи масалаларига бағишланган тадқиқотлари, ижтимоий-маданий жараёнлари, жадидчилик-маърифатпарварлик ҳаракатига оид “Мир Араб иморатлари”, “Эски осорлар, Чил устун, Кўксарой, Чиннихона ва Кўктош”, “Самарқанд шаҳри”, “Тарихий изоҳ”, “Тарихий тасхеҳ”, “Сув оқар ёки Жилвон руд” каби асарлари таҳлил этилиб,  бу каби тадқиқотларга бўлган илмий заруратнинг ҳамон мавжудлиги тўғрисидаги маълумотлардан “Бухоро амирлиги қозихона маҳкамаси тарихи (ХВИИИ аср ўрталари – ХХ аср бошлари)” номли лойиҳани амалга оширишда кенг фойдаланилди (“Буюк ипак йўли” Бухоро вилоят маданий-маърифий марказининг 2023-йил 4-сентябрдаги 16-01-2023-сонли маълумотномаси). Берилган маълумотлар лойиҳа доирасида тайёрланган “Бухоро амирлиги қозихона маҳкамаси тарихи (ХВИИИ аср ўрталари – ХХ аср бошлари) номли монографиянинг илмий мазмунини оширишга хизмат қилди.
Садриддин Айнийнинг “Етим” ва “Қуллар” тарихий-бадиий асарларида Туркистон халқларининг муҳожирлик қисмати, ижтимоий-иқтисодий ҳаёт масалалари, давр ижтимоий муаммолари биринчилардан бўлиб кўтариб чиқилгани, ушбу ижтимоий масалаларни ҳал қилиш халқ манфаати учун нақадар зарур эканлиги, шунингдек, тарих, шарқшунослик ва адабиётшуносликка доир кўп сонли илмий-адабий ва Абу Али ибн Сино, Алишер Навоий, Зайниддн Восифий, Бедил ҳаёт-фаолиятига доир тарихий тадқиқотларни амалга оширгани учун ҳимоясиз (илмий диссертация иши ҳимоя қилмай туриб) докторлик илмий даражаси берилганига оид маълумотлардан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси ҳузуридаги нодавлат нотижорат ташкилотларини ва фуқаролик жамиятининг бошқа институтларини қўллаб-қувватлаш жамоат фонди томонидан “Бухоро мероси” илмий-тадқиқот марказида бажарилган 35-06-15-сонли лойиҳада фойдаланилган (“Бухоро мероси” илмий-тадқиқот марказининг 2023-йил 11-мартдаги 3-сон маълумотномаси). Тақдим этилган маълумотлар Садриддин Айний илмий меросини кенг ёйишга ва тадқиқот маркази томонидан тайёрланган лойиҳа ҳамда дастурларни бажаришга кенг хизмат қилди.