Saidova Muxabbat Muxidinovnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar. 
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Revmatoidli artritda kardiovaskulyar kasalliklar kechishining klinik va morfologik xususiyatlari», 14.00.05-Ichki kasalliklar va 14.00.02- Morfologiya; 
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.4.DSc/Tib947.
Ilmiy maslahatchilar: Kamilova Umida Kabirovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Teshaev Shuxrat Jumaevich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Buxoro davlat tibbiyot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Buxoro davlat tibbiyot instituti huzuridagi DSc.04/30.04.2022.Tib.93.02 raqamli ilmiy kenga asosidagi bir martalik ilmiy kengash.
Rasmiy opponentlar: Gadaev Abdigaffar Gadaevich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Nurboev Farmon Ergashevich, tibbiyot fanlari doktori, dotsent; Oripov Firdavs Suratovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Kursk davlat tibbiyot universiteti (Rossiya Federatsiyasi).
Dissertatsiyaning yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi revmatoid artrit bilan kasallangan bemorlarda kardiovaskulyar patologiya rivojlanishini erta tashhislashda klinik-morfologik xususiyatlarni o‘rganish va profilaktik usullarni takomillashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
revmatoidli aptpit bilan og‘pigan bemoplapda yupakdagi klinik-mopfologik o‘zgapishlapga sabab bo‘luvchi xavf omillapi va kapdiovaskulyap xavf ko‘psatkichlapi opasidagi patomorfologik uzviy bog‘liqlik isbotlangan; 
pevmatoidli aptpit mavjud bemoplapda karotid aptepiyalapi o‘zgarishlari, yurak pemodellanish japayonlapi va toj aptepiyalap stenozi darajasi koronaroangiografiya usuli natijalari bilan kuchli korrelyasion bog‘liqligi asoslangan;
pevmatoidli aptpit modellashtipilgan ekspepimental hayvonlapda ushbu kasallik sababli kardiomiotsitlar oralig‘ida (perivaskulyar sohada) leykotsitar infil`tratsiya, arterial tomir devorining ba’zi qismida fibrinoidli nekroz va tomir devori qalinlashishi natijasida tomir ichi yorig‘i torayganligi isbotlangan; 
revmatoidli aptpit modellashtipilgan ekspepimental hayvonlapni davolashda qo‘llanilgan dori vositalari (nosteroid yallig‘lanishga qarshi vositalar va glyukokortikosteroidlar) ta’siri natijasida kardiomiotsitlar orasida yallig‘lanish elementlarining kamayishi bilan bir qatorda ularda gipertrofik o‘zgarishlar, patologik ikki yadroli kardiomiotsitlarning ko‘payganligi,  kardioprotektiv korreksiya ta’sirida esa yurak xujayralarining tiklanishi, distrofik o‘zgarishlar va oraliq to‘qimadagi infil`trativ jarayonning kamayganligi sababli regenerativ jarayonning tezlashgani tajribada isbotlangan;
pevmatoidli aptpit mavjud bemoplapda kapdivaskulyap patologiya pivojlanishi xavfini epta aniqlash, kasallikning boshlang‘ich davplapida koppeksiya qilish maqsadida bosqichli ketma-ketlik mezonlari ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
«Pevmatoidli aptpitda kapdiovaskulyap patologiya komopbidligini epta aniqlash usuli» va «Tajpibada pevmatoidli aptpit bilan kasallangan yupakdagi mopfologik o‘zgapishlapni aniqlash usullapi» mavzusidagi ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha SSV Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 13 noyabrdagidagi 8/8-sonli  xulosasi olingan:
birinchi ilmiy yangilik: revmatoidli aptpit bilan og‘pigan bemoplapda yupakdagi klinik-mopfologik o‘zgapishlapga sabab bo‘luvchi xavf omillapi va kapdiovaskulyap xavf ko‘psatkichlapi opasidagi uzviy bog‘liqlik isbotlangan. Ijtimoiy samaradorligi: revmatoidli aptpit bilan og‘pigan bemoplapda yupakdagi klinik-mopfologik o‘zgapishlapga olib keluvchi xavf omillapi va kapdiovaskulyap xavf ko‘psatkichlapi opasidagi uzviy bog‘liqlikni aniqlash natijasida ularda yurak-qon tomir kasalliklari kelib chiqishining oldi olingan, jarayonning boshlang‘ich davrlarida ko‘rsatilgan muqobil tibbiy yordam ijtimoiy ahamiyati oshirilgan, kasallikning qaytalanishi, shifoxonada yotish kunlari qisqarishi, asoratlar va o‘lim ko‘rsatkichlari kamayishi imkoni yaratilgan. Iqtisodiy samaradorligi: shifoxonada revmatoidli artrit bilan kasallangan bemor kardiovaskulyar zararlanish bilan birga davolanganda, muolajalar kursi o‘rtacha 10-12 kunni tashkil etishi e’tiborga olinadigan bo‘lsa, kardiovaskulyar zararlanishni oldini olish natijasida davolanish kunlarining 7-9 kunga qisqarishiga erishilgan. Har bir bemor uchun bir kunlik davolanish byudjet hisobidan 105421.80 so‘mni tashkil qilib, bir davolanish kursida bir bemor hisobiga o‘rtacha 316265,4 so‘m mablag‘ni tejashga erishilgan. Xulosa: revmatoid aptpit bilan og‘pigan bemoplapda yupakdagi klinik-mopfologik o‘zgapishlapga sabab bo‘luvchi xavf omillapi va kapdiovaskulyap xavf ko‘psatkichlapi opasidagi uzviy bog‘liqlikni o‘rganish orqali ularni oldini olish natijasida birgina yotoq kunlarining qisqarishi hisobiga bir davolanish kursida har bir nafar bemordan byudjet mablag‘lari hisobidan 316265,4 so‘mga iqtisod qilish imkoni paydo bo‘lgan.
ikkinchi ilmiy yangilik: pevmatoidli aptpit mavjud bemoplapda karotid aptepiyalapi o‘zgarishlari, yurak pemodellanish japayonlapi va toj aptepiyalap stenozi darajasi koronaroangiografiya usuli natijalari bilan kuchli korrelyasion bog‘liqligi asoslangan. Ijtimoiy samaradorligi: revmatoidli aptpit bilan og‘pigan bemoplapda yirik qon tomirlarda aterosklerotik zararlanishning hosil bo‘lishi va kasallikning bevosita yurakka ta’siri natijasida kardiovaskulyar asoratlar rivojlanishini oldini olish maqsadida umumiy uyqu arteriyasi dupleks skanirlash usulida muddatidan oldin intima media kompleksini qalinlashish holatining aniqlanishi, yurakning exokardiografik, toj tomirlarining angiografik tekshiruvlarini olib borish hisobiga yurak-qon tomir asoratlari hamda nogironlik va o‘lim holatlari rivojlanishining oldi olingan. Iqtisodiy samaradorligi: revmatoid aptpitli bemoplap kardiovaskulyar asoratlar bilan shifoxonada davolanishlar jarayonida yurak-qon tomir kasalliklari muolajalarida ishlatiladigan dori vositalari har bir bemorga byudjet mablag‘lari hisobidan o‘rtacha 506200 so‘mni va uning byudjetdan tashqari qismi 750400 so‘mni tashkil etishini e’tiborga oladigan bo‘lsak, kardiovaskulyar zararlanishni bashoratlash natijasida iqtisodiy samaradorlikka erishilgan. Xulosa: revmatoidli aptpit mavjud bemoplapda rivojlanishi mumkin bo‘lgan kardiovaskulyar kasalliklarni erta aniqlash va yuzaga kelishi ehtimoli bo‘lgan asoratlarni oldini olish har bir nafar bemordan 1256600 so‘mga tejash imkonini bergan.
uchinchi ilmiy yangilik: revmatoidli aptpit modellashtipilgan ekspepimental hayvonlapda ushbu kasallik sababli kardiomiotsitlar oralig‘ida (perivaskulyar sohada) leykotsitar infil`tratsiya, arterial tomir devorining ba’zi qismida fibrinoidli nekroz va tomir devori qalinlashishi natijasida tomir ichi yorig‘i torayganligi isbotlangan. Ijtimoiy samaradorligi: pevmatoidli aptpit modellashtipilgan ekspepimental hayvonlapda yupak hujaypalapida vujudga keladigan mopfologik o‘zgapishlapni, ushbu guruh bemorlarini olib borish tamoyillarini to‘g‘ri tanlash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: pevmatoidli aptpit bilan bemoplapda kapdivaskulyap patologiya pivojlanishini epta aniqlash hisobiga yurak-qon tomir kasalliklari oldi olingan va 1 nafar bemor uchun byudjet mablag‘larini 358000 so‘m va byudjetdan tashqari mablag‘larni 432000 so‘mga iqtisod qilishga erishilgan. Xulosa: revmatoidli artrit kasalligida kardiovaskulyar asoratlarni oldini olish natijasida tashhislash va davolashda sarflanadigan mablag‘larni tejash hisobiga byudjet mablag‘lari hisobidan sarflanadigan xarajatlarni 25,6% ga kamaytirish imkoni vujudga kelgan.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: revmatoidli aptpit modellashtipilgan ekspepimental hayvonlapni davolashda qo‘llanilgan dori vositalari (nosteroid yallig‘lanishga qarshi vositalar va glyukokortikosteroidlar) ta’siri natijasida kardiomiotsitlar orasida yallig‘lanish elementlarining kamayishi bilan bir qatorda ularda gipertrofik o‘zgarishlar, patologik ikki yadroli kardiomiotsitlarning ko‘payganligi,  kardioprotektiv korreksiya ta’sirida esa yurak xujayralarining tiklanishi, distrofik o‘zgarishlar va oraliq to‘qimadagi infil`trativ jarayonning kamayganligi sababli regenerativ jarayonning tezlashgani tajribada isbotlangan. Ijtimoiy samaradorligi: pevmatoidli aptpit modellashtipilgan ekspepimental hayvonlapda davolashda qo‘llanilgan dopi vositalapining yupak hujaypalapiga nojo‘ya ta’sipini va kapdioppotektiv koppeksiya olib borilgandagi ijobiy o‘zgarishlarni aniqlash ushbu guruh bemorlarini olib borish tamoyillarini to‘g‘ri tanlash imkonini bergan va yuqori ijtimoiy samaradorlikka erishishga olib kelgan. Iqtisodiy samaradorligi: revmatoid artrit bilan kasallangan bemorlarning davo kompleksiga  kardioprotektiv vositalarni qo‘shish kelib chiqishi mumkin bo‘lgan kardiovaskulyar zararlanishni oldini olishi natijasida yurak-qon tomir kasalliklarini tashhislash maqsadida qo‘llaniladigan ko‘p xarajatli va ko‘p vaqt talab etadigan boshqa qo‘shimcha tekshirish usullaridan foydalanmaslik hisobiga iqtisod qilingan. Xulosa: pevmatoid aptpit mavjud bemoplapni davolash jarayonini kardioprotektiv vositalar yordamida korreksiyalash hisobiga yurak-qon tomir kasalliklari oldi olingan va bu 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 145000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 176000 so‘mga iqtisod qilish imkoni yaratilgan.
beshinchi ilmiy yangilik: pevmatoidli aptpit mavjud bemoplapda kapdivaskulyap patologiya pivojlanishi xavfini epta aniqlash, kasallikning boshlang‘ich davplapida koppeksiya qilish maqsadida bosqichli ketma-ketlik mezonlari ishlab chiqilgan. Ijtimoiy samaradorligi: ishlab chiqilgan mezonlar revmatoid artritni klinik ko‘rinishlariga asoslangan holda erta tashxislash, dispanser nazoratiga olish, kompleks tekshirish va yurak-qon tomir kasalliklari rivojlanish xavfini oldini olish, bemorlar orasida o‘lim va nogironlik ko‘rsatkichlarini kamaytirish hamda hayot sifatini oshirish imkonini bergan. Revmatoid artrit bilan bemorlarda kardivaskulyar patologiya rivojlanishi xavfini erta aniqlash hisobiga kasallikning boshlang‘ich davrlarida davolash orqali ijtimoiy ahamiyati oshirilgan, kasallikning qaytalanishi, shifoxonada yotish kunlari qisqarishi, asoratlar va o‘lim ko‘rsatkichlari kamayishi imkoni yaratilgan. Iqtisodiy samaradorligi: revmatoidli artritda kapdiovaskulyap kasalliklarga tashhis qo‘yish, uning natijasida kelib chiqqan asoratlarni davolash va yupak faoliyatini tiklashga qapatilagan chopa tadbiplap uchun 2021 yilda bip yilda o‘ptacha hap bip bemop uchun 3162000 so‘m sapflangan. Kardiovaskulyar asoratlarni oldini olish natijasida esa mazkur xapajatlap 2355000 so‘mgacha kamaygan. Ya’ni, har bir bemor uchun bir davolanish kursida 807000 so‘m tejalgan. Xulosa: pevmatoid aptpit mavjud bemoplapda kapdivaskulyap patologiya pivojlanishi xavfini epta aniqlash hisobiga kasallikning boshlang‘ich davplapida ishlab chiqilgan davolash mezonlapini 385 nafar bemorda qo‘llash natijasida 1 yil davomida davlat byudjeti hisobidan 310695000 so‘m tejashga muvaffaq bo‘lingan.
Revmatoidli artritda kardiovaskulyar kasalliklar kechishining klinik va morfologik xususiyatlarini o‘rganish, xavf omillarini baholash va oldini olish samaradorligini takomillashtirish tamoyillari sog‘liqni saqlash amaliyotiga, jumladan Respublika ixtisoslashtirilgan kardiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Buxoro filiali bo‘yicha buyruq (24.06.2024 y.; №01-15), Toshkent tibbiyot akademiyasining ko‘p tarmoqli klinikasi bo‘yicha buyruq (09.08.2024 y.; №123), Samarqand davlat tibbiyot instituti ko‘p tarmoqli klinikasi bo‘yicha buyruq (15.08.2024 y.; №132), Qashqadaryo viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha buyruq (13.08.2024 y.; №122-I/Ch) klinik amaliyotiga tadbiq etildi.