Эржигитов Достон Шералиевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «ДНК маркерлар технологияси ёрдамида юмшоқ буғдойнинг биотик ва абиотик омилларга чидамли генотипларини олиш», 03.00.09 – Умумий генетика (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.4.PhD/В1338.
Илмий раҳбар: Тураев Озод Суннаталиевич, биология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти, DSc.02/30.12.2019.B.53.01.
Расмий оппонентлар: Бозоров Тохир Ахмадович, биология фанлари доктори, катта илмий ходим; Хамраев Нурбек Улуғбекович, биология фанлари бўйича фалсафа доктори(PhD),  катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади: ДНК маркерлар технологиясидан фойдаланиб, кузги юмшоқ бугʻдойда сариқ занг касаллиги, юқори ҳарорат ҳамда қургʻоқчиликка чидамлилик хусусиятларини бир генотипга жамлаш орқали янги генотиплар олишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор юқори ҳарорат, қурғоқчилик ва сариқ занг касаллигига чидамлилиги комплекс тарзда юмшоқ буғдойнинг маҳаллий навлари ва CИММЙТ коллекцияси тизмаларида фенотипик ҳамда генотипик даражада (ДНК маркерлар ёрдамида) баҳоланган;
Ўзбекистон шароитида сариқ занг касаллигига чидамлилик билан боғлиқ Хгwм120_156, юқори ҳароратга чидамлилик билан боғлиқ Хcфа2147_300 ва қурғоқчиликка чидамлилик билан боғлиқ Хгwм484_180 маркерлари валидация қилиниб (тасдиқланиб), уларнинг ушбу стресс омилларига чидамлиликни аниқлашдаги юқори самарадорлиги илмий асосланган;
оддий ва мураккаб дурагайлаш усуллари орқали олинган дурагай комбинацияларида қимматли хўжалик белгилари ва стресс омилларга чидамлиликнинг ирсийланиш ва ўзгарувчанлик кўлами аниқланган;
илк бор ДНК маркерлар технологияси ёрдамида мураккаб комбинацияли Ф2 ўсимликларида сариқ занг, юқори ҳарорат ва қурғоқчилик стресс омилларига чидамлилик аллелларини ягона генотипга жамлаш орқали янги, истиқболли генотиплар яратилган;
мураккаб комбинациялар орасидан Ф2(Хисорак×КР12-5003)×(КР12-9023×Аср) комбинацияси юқори даражадаги чидамлилик кўрсаткичларини намоён этган ва селекция жараёнида қимматли манба сифатида фойдаланиш учун ажратиб олинган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. ДНК маркерлар технологияси ёрдамида юмшоқ буғдойнинг биотик ва абиотик омилларга чидамли генотипларини олиш бўйича олинган натижалар асосида:
аниқланган ДНК маркерларидан буғдойнинг сариқ занг касаллигига чидамли линияларини ажратиб олиш, чидамли намуналарда эса қайси турдаги Йр генлари мавжуд эканлигини аниқлашда “Буғдойнинг сариқ занг ва ғўзанинг фузариозли вилт касаллиги замбуруғларини молекуляр генетик хилма хилигини аниқлаш” (2020-2024 йиллар) мавзусидаги бюджет (базавий) дастурини бажаришда  фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2025 йил 12 майдаги 4/1255-1153-сон маълумотномаси). Натижада, буғдойнинг биотик омиллар билан генетик боғланган Барc8 (Йр15), Гwм413 (Йр15), Wмc44 (Йр29) ва cсЛВ34 (Йр 18) каби маркерлари буғдойда сариқ занг касалигига чидамлиликни намоён қилувчи чидамлилик генларни таҳлил қилиш ва идентификациялаш имконини берган;
Ўзбекистоннинг маҳаллий буғдой навлари (Хисорак, Аср ва Шамс) ҳамда CИММЙТ ташкилотининг (КР12-07, КР12-5003 ва КР12-9023) тизмаларидан ажратиб олинган 6 та генотип юқори ҳарорат, қурғоқчилик ва сариқ занг касаллигига чидамли деб топилиб, ИCАРДА ташкилоти томонидан селекция ва генетик тадқиқотлар учун бошланғич манба сифатида жорий этилган (ИCАРДА - Қурғоқчил ҳудудларда қишлоқ хўжалиги тадқиқотлари халқаро марказининг 2024 йил 4 декабрдаги ИСТ/1705-сонли маълумотномаси). Натижада, мазкур генотиплар буғдойнинг стрессга чидамлилигини ошириш, генетик базасини бойитиш, иқлим ўзгаришларига мослаштириш ва озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш мақсадида олиб борилаётган амалий ишларни ривожлантириш имконини берган.