Masharipova Nasiba Ataboevnaning
falsafa  doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Sanoat korxonalari ishchilarida stomatologik kasalliklarni diagnostika qilish va oldini olishni optimallashtirish», 14.00.21 - Stomatologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2025.1.PhD/Tib5568.
Ilmiy rahbar: Kazakova Nozima Nodirovna, tibbiyot fanlari doktori (DSc), dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Buxoro davlat tibbiyot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Buxoro davlat tibbiyot instituti, DSc.04/27.09.2024.Tib.93.03.
Rasmiy opponentlar: Saidov Akbar Ahadovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Gaffarov Sunnatillo Amrulloevich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: N.I. Pirogov  nomidagi   Rossiya milliy tadqiqot tibbiyot universiteti (Rossiya Federatsiyasi).
II. Tadqiqotning maqsadi: sanoat korxonalari ishchilarida stomatologik kasalliklarni xavfini prognoz qilishning matematik modelini ishlab chiqqan holda kasallanish diagnostikasi va profilaktikasini  samarali usullarini ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
sanoat korxonalari ishchilarida stomatologik kasalliklarning tarqalishi va og‘irlik darajasi ishchilarning ish staji hamda kasbiy zararli omillarga bog‘liqligi baholash mezonlari asosida aniqlangan;
 ilk bor taklif etilgan kompleks stomatologik yordam natijasida sanoat korxonalari  ishchilari so‘lagidagi sekretor immunoglobulin A (sIgA) darajasi  me’yor chegarasida bo‘lishi hisobiga, uzoq muddatli barqaror himoya tizimiga erishish asoslangan;
OHIP-49-RU so‘rovnomasidan foydalanish stomatologik holatni aks ettiruvchi indekslarning salbiy tomondan, ijobiy tomonga siljishi hamda parodont kasalliklarni davolash samaradorligini, klinik dinamikani sezilarli darajada oshirishi isbotlangan;
ilk marotaba qo‘llanilgan matematik model kasbiy omillar, klinik va biokimyoviy ko‘rsatkichlarni aniq namoyon etishi, stomatologik kasalliklar xavfini bashorat qilishi hisobiga stomatologik kasalliklarni erta tashxislash asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarini joriy qilinishi. 
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2025  yil 7 maydagi 17/03-son xulosasisiga ko‘ra:
birinchi ilmiy yangilik: sanoat korxonalari ishchilarida stomatologik kasalliklarning tarqalishi va og‘irlik darajasi ishchilarning ish staji hamda kasbiy zararli omillarga bog‘liqligi baholash mezonlari asosida aniqlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: sanoat korxonalari ishchilarining kasbiy omillari va namoyon bulgan patologik jaraenlarni hisobga olgan holda, stomatologik statusni baholash usuli ishlab chiqilishi, xavf guruhlarini aniqroq aniqlashga, tashxis sifatini oshirishga va stomatologik tekshiruv resurslarini optimallashtirish imkonini kursatib bergan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi:  olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar  Buxoro viloyat stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (23.11.2024 y. №01-61), Qashqadaryo viloyati bolalar stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (23.11.2024 y. №45-T), Xorazm viloyat bolalar stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (17.11.2023 y.; №158) hamda Xorazm viloyat Xonqa tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha buyruq (17.11.2023 y.; №159), bilan amaliyotga joriy etildi. Ijtimoiy samaradorligi: sanoat korxonalari ishchilarida tish kasalliklarining normal mehnat sharoitida ishlaydigan ishchilarga nisbatan o‘ziga xos xususiyatlari asoslab berilganini inobatga olinishi, bemorlarni tashxislash va davolash sifatini yaxshilaydi. Iqtisodiy samaradorligi: sanoat korxonalari ishchilarining kasbiy omillari va namoyon bulgan patologik jarayonlarni hisobga olgan holda stomatologik kasalliklarining o‘ziga xos xususiyatlari asoslab berilganini inobatga olinishi davolashning zamonaviy texnologiyalaridan foydalanish, kasallik asoratlarini oldini olishga hamda bemorlarni sarflanadigan xarajatlarini 750000 so‘mga kamaytirishga erishilgan.  Xulosa: sanoat korxonalari ishchilarining kasbiy omillari va namoyon bulgan patologik jarayonlarni hisobga olgan holda stomatologik kasalliklarining o‘ziga xos xususiyatlari asoslab berilganini inobatga olinishi byudjet mablag‘larni 750000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan.
ikkinchi ilmiy yangilik: ilk marotaba taklif etilgan kompleks stomatologik yordam natijasida sanoat korxonalari  ishchilari so‘lagidagi sekretor immunoglobulin A (sIgA) darajasi  me’yor chegarasida bo‘lishi hisobiga, uzoq muddatli barqaror himoya tizimiga erishish asoslangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: taklif etilgan algoritm kasbiy zararli omillar ta’siri, stomatologik kasalliklar, va barcha ma’lumotlarni tizimlashtirish  jaraenini nazorat qilish imkonini berib, uzoq yillik ish tajribasiga ega va yuqori darajadagi kasb omillari  ta’siriga uchragan guruhlar uchun tavsiya etilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: :  olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar  Buxoro viloyat stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (23.11.2024 y. №01-61), Qashqadaryo viloyati bolalar stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (23.11.2024 y. №45-T), Xorazm viloyat bolalar stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (17.11.2023 y.; №158) hamda Xorazm viloyat Xonqa tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha buyruq (17.11.2023 y.; №159), bilan amaliyotga joriy etildi. Ijtimoiy samaradorligi: ishchilarda parodont kasalliklar, tish qattiq to‘qimalari va og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavatining tarqalishi va intensivligining yuqori darajalari isbotlanib, tanlangan asosiy va qo‘shimcha gigienik vositalari va taklif qilingan profilaktik tadbirlar bilan bemorlar hayot sifatini yaxshilash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: sanoat korxonalari  ishchilarida stomatologik kasalliklarning tarqalishi va intensivligining yuqori darajalari isbotlanligi hisobiga 1 nafar bemor uchun byudjet mablag‘larini 200000 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi. Xulosa: sanoat korxonalari  ishchilarida stomatologik kasalliklarning tarqalishi va intensivligining yuqori darajalari isbotlanligi hisobiga 1 nafar bemor uchun byudjet mablag‘larini 200000 so‘mga iqtisod qilish imkonini  bergan.
uchinchi ilmiy yangilik: OHIP-49-RU so‘rovnomasidan foydalanish stomatologik holatni aks ettiruvchi indekslarning salbiy tomondan, ijobiy tomonga siljishi hamda parodont kasalliklarni davolash samaradorligini, klinik dinamikani sezilarli darajada oshirishi isbotlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: xavf omilini bashorat qilishda matematik modelni qo‘llash diagnostika jarayonini maqbullashtirish, uning aniqligini oshirish va tekshirish vaqtini qisqartirib, kasbiy, klinik va biokimyoviy omillar haqidagi ma’lumotlarni o‘zida mujassamlashtirgan xolda, xavf guruhlarini aniqlash va keyinchalik davolash profilaktika  chora-tadbirlar sxemasini ishlab chikish imkonini bergan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi:   olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar  Buxoro viloyat stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (23.11.2024 y. №01-61), Qashqadaryo viloyati bolalar stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (23.11.2024 y. №45-T), Xorazm viloyat bolalar stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (17.11.2023 y.; №158) hamda Xorazm viloyat Xonqa tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha buyruq (17.11.2023 y.; №159), bilan amaliyotga joriy etildi. Ijtimoiy samaradorligi: sanoat korxonalari  ishchilarida stomatologik kasalliklarini erta tashxislab ularga malakali terapevtik davo tanlashni, davolashning tavsiya etilgan texnikasi bemorlarning tezroq tuzalishiga, poliklinikaga qatnash kunlarini qisqartirishga va shu bilan bemorlar va ularning oila a’zolarining hayot sifatini yaxshilashga imkon bergan.  Iqtisodiy samaradorligi: sanoat korxonalari  ishchilarida stomatologik kasalliklar erta tashxisoti amalga oshirilib, ularga malakali davolash 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 220000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 136000 so‘mga iqtisod qilish imkonini beradi. Xulosa: sanoat korxonalari  ishchilarida stomatologik kasalliklarni davolash 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 220000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 136000 so‘mga iqtisod qilish imkonini beradi.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: ilk marotaba qo‘llanilgan matematik model kasbiy omillar, klinik va biokimyoviy ko‘rsatkichlarni aniq namoyon etishi, stomatologik kasalliklar xavfini bashorat qilishi hisobiga stomatologik kasalliklarni erta tashxislash asoslangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: stomatologik kasalliklarning oldini olishda ishlab chikilgan  profilaktik sxema ishchilarning sog‘lig‘i holatining o‘ziga xos xususiyatlarini  va organizmga  kasbiy muhitning ta’sirini oldini  olishga erdam berishi kursatib berilgan.  Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi:  olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar  Buxoro viloyat stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (23.11.2024 y. №01-61), Qashqadaryo viloyati bolalar stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (23.11.2024 y. №45-T), Xorazm viloyat bolalar stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (17.11.2023 y.; №158) hamda Xorazm viloyat Xonqa tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha buyruq (17.11.2023 y.; №159), bilan amaliyotga joriy etildi. Ijtimoiy samaradorligi: sanoat korxonalari  ishchilarida orasida olib borilgan sifatli stomatologik xizmatlar og‘iz bo‘shlig‘i  kasalliklarini, ayniqsa parodont kasalliklarini erta aniqlab va prafilaktika tadbirlarini  amalga oshirish orqali bemorlarda jismoniy va ruxiy holatning yaxshilanishiga erishilgan. Iqtisodiy samaradorligi: sanoat korxonalari  ishchilarida stomatologik kasalliklarining tarqalishi va intensivligining yuqori darajalari isbotlanligi hisobiga 1 nafar bemor uchun byudjet mablag‘larini 220000 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi. Xulosa: sanoat korxonalari ishchilarida stomatologik kasalliklarining tarqalishi va intensivligining yuqori darajalari isbotlanligi hisobiga 1 nafar bemor uchun byudjet mablag‘larini 220000 so‘mga iqtisod qilish imkonini  bergan.