Алявия Музайянахон Нозимхоновна 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Махсус даволовчи аралашмалар ёрдамида муковиcцидоз билан касалланган болаларда комплекс даволаш динамикасида касаллик кечишининг хусусиятлари”, 14.00.09 – Педиатрия (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: №В2023.1.PhD/Tib3333.
Илмий раҳбар: Ахмедова Дилором Илхамовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент педиатрия тиббиёт институти,_DSc.04/30.12.2019.Tib.29.01.
Расмий оппонентлар: Шамансурова Элмира Амануллаевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Шамсиев Фуркат Мухитдинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади оқсил гидролизат асосли махсус даволовчи аралашмаларни қўллаш билан олиб борилган комплекс даволаш жараёнида болаларда муковисцидоз касаллигининг кечиш хусусиятларини нутритив ҳолат кўрсаткичлари асосида аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
муковисцидоз билан касалланган болаларда барча ёш тоифаларида нутритив ҳолатнинг ишончли кўрсаткичи — тана массаси индекси (ТМИ)нинг пасайиши аниқланган, бу ҳолат айниқса бир ёшгача бўлган болаларда яққол намоён бўлиб, уларда озикланишни оқсил-энергетик етишмовчилиги (ООЭЕ) ўғил болалар 81,25% ва қиз болаларда 100,0% қайд этилган, шунингдек, барча ёш гуруҳларида оғир ООЭЕ ҳолатлари қиз болаларда бир ёшгача — 77,8%, 7–10 ёшда — 20,0% (ўғил болаларда мос равишда 56,3% ва 0%) учраши исботланган;
муковисцидоз билан касалланган болаларда инсулинсимон ўсиш омили (IGF-1) ва унинг таъсирини барқарорлаштирувчи боғловчи оқсил (IGFBP-3) нутритив ҳолатнинг биомаркери, шунингдек муковисцидозда АЛТ ва ЛДГ ферментлари ҳамда фекал эластаза жигар функцияси ва ташқи без панкреатик етишмовчиликнинг маркерлари экани ва IGF-1 даражаси билан жисмоний ривожланиш кўрсаткичлари (ўсиш — r=0,63; вазн — r=0,67; тана массаси индекси — r=0,41) ўртасидаги корреляцион боғлиқлик, АЛТ ва ЛДГ даражалари ўртасидаги корреляция (r=0,6) ва фекал эластаза-1 миқдорининг камайиши (p<0,05), нажасда ёғ кислоталари ва совун мавжудлиги, шунингдек, клиник белгилари ва УЗИ маълумотлари билан исботланган;
оқсил гидролизат асосли даволовчи аралашма қабул қилган болаларда озикланишни оқсил-энергетик етишмовчилиги 17,9% га камайганлиги, айниқса оғир даражадаги ООЭЕ 12,7% га пасайганлиги, клиник ва лаборатор кўрсаткичлар яхшиланганлиги(p<0,05), шунингдек, болаларнинг шифохонада ётиши ўртача 3,5±1,08 кунга қисқарганлиги(p<0,05),  айниқса, она сути билан озиқлантирилган ва махсус даволовчи аралашмалар (МДА) қабул қилган болаларда оғир ООЭЕ ҳолатлари 10,6% га камайганлиги ва тана массаси индекси меъёрда бўлган болалар улуши бир ёшгача 2,6% дан 7–10 ёшда 43,7% гача ошганлиги, муковисцидозни комплекс даволашда оқсил гидролизат даволовчи аралашмаларни қўллаш самарали эканлиги исботланган;
ҳаёт учун хавфли бўлган орфан касаллиги муковисцидоз билан касалланган болаларда тиббий-ижтимоий ёрдам кўрсатишнинг ҳар бир босқичида чакалоклик ва ҳаётнинг биринчи йилидан бошлаб эрта аниқлаш, ўз вақтида даволаш ва ногиронлик бўйича ҳисобга олиш касаллик кечишининг прогнозига ижобий таъсир кўрсатди, болаларнинг ўсиш ва ривожланиши яхшиланди, бронх-ўпка ва овқат ҳазм қилиш тизими касалликлари 2,2 мартага камайди (p<0,05) ва ўлим ҳолатлари 3,0% га қисқарганлиги махсус алгоритмни жорий этиш самарали эканилиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Олинган илмий натижалар асосида комплекс даволаш динамикасида оқсил гидролизат асосли аралашмаларни қўллаш муковисцидоз кечиш хусусиятларини акс эттирувчи, нутритив холатни бахолаш ва овқатланишни мувофиқлаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида: 
биринчи илмий янгилик: муковисцидоз билан касалланган болаларда барча ёш тоифаларида нутритив ҳолатнинг ишончли кўрсаткичи — тана массаси индекси (ТМИ)нинг пасайиши аниқланган, бу ҳолат айниқса бир ёшгача бўлган болаларда яққол намоён бўлиб, уларда озикланишни оқсил-энергетик етишмовчилиги (ООЭЕ) ўғил болалар 81,25% ва қиз болаларда 100,0% қайд этилган, шунингдек, барча ёш гуруҳларида оғир ООЭЕ ҳолатлари қиз болаларда бир ёшгача — 77,8%, 7–10 ёшда — 20,0% (ўғил болаларда мос равишда 56,3% ва 0%) учраши исботланганлиги  Тошкент педиатрия тиббиёт институтининг 2025 йил 26 февралдаги №03/339-сонли Илмий кенгаши қарори билан тасдиқланган «Муковисцидозга чалинган болаларда махсус даволовчи аралашмалар асосида комплекс даволаш ва нутритив ҳолат динамикаси» бўйича услубий тавсияларга киритилган ва тақдим этилган таклифлар Қорақалпоғистон Республикаси Республика болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 20 мартдаги №31-сон ва Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг №23-сон буйруқлари билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 25 апрелдаги №16/11 хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: вазн-бўй индексини — нутритив ҳолатнинг энг ишончли кўрсаткичини ўз вақтида аниқлаш ва мониторинг қилиш хавф гуруҳидаги ва муковисцидозли болаларда оғир шаклдаги ООЭЕ хавфи мавжуд бўлган гуруҳларни аниқлаш имконини ҳамда даволашнинг бошланғич босқичларида медикаментоз даво билан биргаликда МДА қўлланган нутритив қўллаб-қувватлашни таъминлашга ёрдам беради, бу эса болаларнинг жисмоний ривожланишини яхшилаш, муковисцидоз асоратлари тез-тез қайталаниш ҳолатларини камайтириш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: муковисцидознинг асосий асорати — ООЭЕ барвақт аниқлаш ва профилактика қилиш унинг илк босқичларида амалга оширилганда, бир нафар болани 10 кунлик даволаш учун 8936550 сўмгача маблағ тежаш имконини берган (10 койка-кун — 3663550 сўм, овқатланиш 300000 сўм, медикаментоз терапия 5000000 сўм) ва бу орқали  32 нафар беморни даволашда эса умумий бюджет ортиқча сарф харажатларни 286833600 сўм иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: нутритив ҳолат бузилишларини эрта аниқлаш орқали 1 нафар бола учун 8936550 сўм иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: муковисцидоз билан касалланган болаларда инсулинсимон ўсиш омили (IGF-1) ва унинг таъсирини барқарорлаштирувчи боғловчи оқсил (IGFBP-3) нутритив ҳолатнинг биомаркери, шунингдек муковисцидозда АЛТ ва ЛДГ ферментлари ҳамда фекал эластаза жигар функцияси ва ташқи без панкреатик етишмовчиликнинг маркерлари экани ва IGF-1 даражаси билан жисмоний ривожланиш кўрсаткичлари (ўсиш — r=0,63; вазн — r=0,67; тана массаси индекси — r=0,41) ўртасидаги корреляцион боғлиқлик, АЛТ ва ЛДГ даражалари ўртасидаги корреляция (r=0,6) ва фекал эластаза-1 миқдорининг камайиши (p<0,05), нажасда ёғ кислоталари ва совун мавжудлиги, шунингдек, клиник белгилари ва УЗИ маълумотлари билан исботланганлиги Тошкент педиатрия тиббиёт институтининг 2025 йил 26 февралдаги №03/339-сонли Илмий кенгаши қарори билан тасдиқланган «Муковисцидозга чалинган болаларда махсус даволовчи аралашмалар асосида комплекс даволаш ва нутритив ҳолат динамикаси» бўйича услубий тавсияларга киритилган ва тақдим этилган таклифлар Қорақалпоғистон Республикаси Республика болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 20 мартдаги №31-сон ва Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг №23-сон буйруқлари билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 25 апрелдаги №16/11 хулосаси).  Ижтимоий самарадорлиги: инсулинсимон ўсиш омили IGF-1, АЛТ, ЛДГ ва фекал эластазани бузилишларини эрта босқичларда аниқлаш, оғир шаклдаги ООЭЕ ҳамда жигар фаолиятининг бузилиши ва ташқи панкреатик етишмовчиликка оид асоратларнинг олдини олиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: Муковисцидозли болаларда инсулинсимон ўсиш омилини (IGF -1) аниқлаш жисмоний ривожланишнинг оғир бузилишларини камайтиришга хизмат қилди ҳамда педиатр ва болалар эндокринологи кўригидан ўтиш - ўртача 98756 сўм, қўл суяги рентгенографияси 60000 сўм, IGF -1ни аниқлаш 220000 сўм, гепатолог кўриги 49378 сўм, АЛТ ва ЛДГ таҳлили 92000 сўм, қорин бўшлиғининг МСКТ текшируви 215320 сўм ҳамда гепатопротектор дори воситаларини бир курс давоси учун қабул қилиш 55600 сўм каби харажатларнинг камайишига олиб келди, натижада, бир нафар бола учун умумий тежамкорлик 791054 сўм ташкил этган,  32 нафар беморни учун эса бюджет маблағларидан 25313728 сўм иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: муковисцидоз билан касалланган болаларда инсулинсимон ўсиш омилини аниқлаш жисмоний ривожланишдаги оғир бузилишларини камайтиришга хизмат қилди, АЛТ, ЛДГ ва фекал эластазани ўз вақтида аниқлаш эса жигар фаолиятига оид асоратларнинг олдини олиш ва 1 нафар болани даволашга йўналтириладиган маблағдан 791054 сўм иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: болаларда озикланишни оқсил-энергетик етишмовчилиги 17,9% га камайганлиги, айниқса оғир даражадаги ООЭЕ 12,7% га пасайганлиги, клиник ва лаборатор кўрсаткичлар яхшиланганлиги(p<0,05), шунингдек, болаларнинг шифохонада ётиши ўртача 3,5±1,08 кунга қисқарганлиги(p<0,05),  айниқса, она сути билан озиқлантирилган ва махсус даволовчи аралашмалар (МДА) қабул қилган болаларда оғир ООЭЕ ҳолатлари 10,6% га камайганлиги ва тана массаси индекси меъёрда бўлган болалар улуши бир ёшгача 2,6% дан 7–10 ёшда 43,7% гача ошганлиги, муковисцидозни комплекс даволашда оқсил гидролизат даволовчи аралашмаларни қўллаш самарали эканлиги исботланганлиги Тошкент педиатрия тиббиёт институтининг 2025 йил 26 февралдаги №03/339-сонли Илмий кенгаши қарори билан тасдиқланган «Муковисцидозга чалинган болаларда махсус даволовчи аралашмалар асосида комплекс даволаш ва нутритив ҳолат динамикаси» бўйича услубий тавсияларга киритилган ва тақдим этилган таклифлар Қорақалпоғистон Республикаси Республика болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 20 мартдаги №31-сон ва Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг №23-сон буйруқлари билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 25 апрелдаги №16/11 хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: муковисцидозни комплекс даволашда МДА қўлланилиши болалар учун тўлиқ нутритив қўллаб-қувватлашни таъминлаб, барча ёш гуруҳларда касалликнинг кечиши ва прогнозини яхшилашга олиб келади, бунда ООЭЕ ривожланиши, бронх-ўпка ва ошқозон-ичак касалликларининг оғирлашув ҳолатлари, болаларнинг шифохонада ётиш муддатлари қисқаради, ремиссия даврлари узаяди, самарадорлик эса она сути ва МДА билан озиқланаётган болаларда янада юқори бўлиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: муковисцидозни комплекс терапиясида МДА қўлланилиши нутритив ҳолатнинг яхшиланишига, оғирлашувлар сонининг камайишига олиб келди, бу эса стационарга мурожаатлар сонини камайтиришга хизмат қилди ва бир нафар болани 10 кун давомида даволаш харажатлари (10 койка-кун 3663550 сўм, овқатланиш 300000 сўм, медикаментоз терапия 5000000 сўм) ўртача 8963550 сўм маблағни тежаш имконини берган, 32 нафар беморни даволашда эса умумий бюджет маблағларидан 286833600 сўм ортиқча сарф харажатларни иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: МДАни комплекс даволаш таркибида ўз вақтида қўллаш бронхўпка ва ошқозон-ичак касалликлари оғирлашуви сонини камайтиришга, шифохонада ётиш муддати қисқаришига ва ремиссия даврининг узайишига олиб келди ва 1 нафар болани даволаш учун мўлжалланган 8963550 сўм миқдоридаги маблағни иқтисод қилиш имконини берган;
 тўртинчи янгилик:  ҳаёт учун хавфли бўлган орфан касаллиги муковисцидоз билан касалланган болаларда тиббий-ижтимоий ёрдам кўрсатишнинг ҳар бир босқичида чакалоклик ва ҳаётнинг биринчи йилидан бошлаб эрта аниқлаш, ўз вақтида даволаш ва ногиронлик бўйича ҳисобга олиш касаллик кечишининг прогнозига ижобий таъсир кўрсатди, болаларнинг ўсиш ва ривожланиши яхшиланди, бронх-ўпка ва овқат ҳазм қилиш тизими касалликлари 2,2 мартага камайди (p<0,05) ва ўлим ҳолатлари 3,0% га қисқарганлиги махсус алгоритмни жорий этиш самарали эканилиги исботланганлиги Тошкент педиатрия тиббиёт институтининг 2025 йил 26 февралдаги №03/339-сонли Илмий кенгаши қарори билан тасдиқланган «Муковисцидозга чалинган болаларда махсус даволовчи аралашмалар асосида комплекс даволаш ва нутритив ҳолат динамикаси» бўйича услубий тавсияларга киритилган. Тақдим этилган таклифлар Қорақалпоғистон Республикаси Республика болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 20 мартдаги №31-сон ва Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг №23-сон буйруқлари билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 25 апрелдаги №16/11 хулосаси Ижтимоий самарадорлиги: бирламчи бўғин тиббиёт ходимлари учун ишлаб чиқилган муковисцидозли болаларни эрта аниқлаш ва кузатиш алгоритми касалликни эрта аниқлаш ҳамда болаларни ногиронлик ҳисобига ўз вақтида олишни таъминлайди, бу эса муковисцидоз кечишининг прогнозига ижобий таъсир кўрсатади ва болаларни госпитализация қилиш, даволаш ҳамда доимий ижтимоий қўллаб-қувватлаш учун мўлжалланган маблағларни тежаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги:  бир нафар болани 10 кун давомида даволаш харажатлари (10 койка-кун 3663550 сўм, овқатланиш 300000 сўм, медикаментоз терапия 5000000 сўм) ўртача 8963550 сўм маблағни тежаш имконини берган, 32 нафар беморни даволашда эса умумий бюджет маблағларидан 286833600 сўм ортиқча сарф харажатларни иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: Бирламчи бўғин тиббиёт ходимлари учун ишлаб чиқилган муковисцидозли болаларни барвақт аниқлаш ва кузатиш алгоритми ушбу касалликни эрта аниқлашга ҳамда 1 нафар болани даволаш ҳисобига бюджет маблағларини 8963550 сўм иқтисод қилиш имконини берган.