Имирсинова Азизахон Ашуровнанинг 
фан доктори (DSc) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Поаcеае Барнҳ. оиласи Тритиcеае Дум. трибаси айрим турларининг биоекологик хусусиятлари», 03.00.10 – Экология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.1.DSc/B63. 
Илмий маслаҳатчи: Қаршибоев Ҳазратқул Қиличиевич, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.03/27.02.2020.B.01.15.
Расмий оппонентлар: Алимжанова Холисхон Алимжановна, биология фанлари доктори, профессор; Хўжаназаров Ўктам Эштемирович, биология фанлари доктори, профессор; Махкамов Тробжон Хусанбоевич, биология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Поаcеае Барнҳарт оиласи Тритиcеае Дум. трибасига кирувчи турларнинг биоекологик хусусиятларини аниқлаш ва табиий ҳамда эх-ситу шароитида муваффақиятли тарқалиш сабабларини илмий асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Ўзбекистоннинг турли экологик ҳудудларида Поаcеае Барнҳарт оиласи Тритиcеае Дум. трибаси айрим вакилларининг биоекологик хусусиятлари табиий ва эх-ситу шароитида ўрганилиб, триба вакилларининг турли экстремал шароитларга тез мослашишлари исботланган; 
маданий турларнинг маҳаллий ҳамда хорижий навларида ривожланиш маромларининг  бир  меъёрда  кетиши ва  уруғ  маҳсулдорлигининг  юқори  бўлиши муваффақиятли интродуксия белгиси эканлиги аниқланган;
гулларнинг акробазипетал тартибда, кўпроқ клейстогам типда очилиши ушбу оилага кирувчи навларнинг ўз-ўзидан чангланувчи ўсимликларга хос бўлган белги бўлиб, навларнинг генетик жиҳатдан соф  ҳолда  сақланиш  имконлари  кенглиги исботланган;
потенсиал ва реал уруғ маҳсулдорлиги, уруғ сифатининг юқори бўлиши турнинг ушбу шароитларга мослашувчанлигини кўрсатувчи белги эканлиги аниқланган;
ем-хашак ўсимликлари биохилма-хиллигида буғдойдошлар оиласи вакилларининг устунлиги тадқиқот ҳудудларида антропоген босимнинг кучли эканлиги очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Поаcеае Барнҳарт оиласи Тритиcеае Дум. трибаси айрим турларининг биоекологик хусусиятлари бўйича олинган натижалар асосида:
Тритиcеае Дум. трибасига мансуб турларнинг эх-ситу шароитида етиштирилган уруғлари Андижон вилоятининг антропоген трансформация натижасида табиий ҳолати бузилган 100 га дан иборат адир зоналарига экилиб, амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг 2020 йил 15 июндаги 02-02/8-854-сонли маълумотномаси). Натижада, уруғ экилган майдонларда ўсимликларнинг табиий популяцияларини қайта тиклаш имконини берган;
Андижон шаҳрининг 1 га ер майдонини кўкаламзорлаштириш учун Элймус репенс (Л.) Гоулд. ва Ҳордеум муринум субсп. лепоринум (Линк) Арcанг. нинг уруғларидан манзарали майсазорлар ташкил этилган (ЎзР Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг 2020 йил 15 июндаги 02-02/8-854-сонли маълумотномаси). Натижада, Даниядан келтириб экилаётган Спортмастер уруғи билан солиштирилганда иқтисодий тежамкорлик 6,5 баробарга эришиш имконини берган;
Поаcеае Барнҳарт оиласи Тритиcеае Дум. трибаси турларининг фитоценозлар биохилма-хиллигини сақлашдаги ролини аниқлашда мавжуд яйловлардан самарали фойдаланмаслик ва уларга антропоген трансформациянинг кучли таъсири оқибатида сенопопуляцияларда инқирозий ҳолатларнинг мавжудлиги, турларнинг табиий кўпайиш имконининг камайиб бораётганлиги бўйича олинган маълумотлар 2012-2016 йилларда бажарилган Ф-5-01 рақамли «Жануби-Ғарбий Тиён-Шон ўсимликлар қопламининг фитоценотик ва популяцон-экологик қонуниятлари» мавзусидаги фундаментал лойиҳада яйловлар ҳолатини баҳолашда фойдаланилган (ЎзР Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 5 июндаги 89-03-1925-сонли маълумотномаси). Натижада, яйловларда ўсимликлар биохилма-хиллигини ошириш учун зудлик билан Поаcеае Барнҳарт оиласи Тритиcеае Дум. трибаси турларини кўпайтириш зарур эканлиги илмий жиҳатдан асосланган.
«Фарғона водийсида тарқалган буғдойдошлар оиласи айрим турларининг аниқлагичи» номли дастурий таъминотдан махсус электрон қўлланма сифатида «Бир уруғпаллали ўсимликлар: буғдойдошлар оиласи вакилларининг систематикаси, морфологияси» номли мавзулардаги амалий машғулот дарсларида фойдаланилган (ЎзР Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 5 июндаги 89-03-1925-сонли маълумотномаси). Натижада «Ботаника» фанидан амалий машғулотлар олиб бориш жараёнида буғдойдошлар оиласи вакилларининг систематик ўрнини аниқлашда ушбу қўлланмада келтирилган илмий асосда тасдиқланган систематик ва морфологик белги-хусусиятларидан фойдаланиш имкони яратилган;
янги навларни яратишда, дурагайлаш  учун бошоқнинг ўрта ярус гулларидан фойдаланиш кераклиги ҳақида ишлаб чиқилган тавсиялар асосида Дон ва дуккакли экинлар илмий-тадқиқот институти олимлари томонидан юмшоқ буғдойнинг «Аср», «Давр» ва «Шодлик» навларини яратишда ойдаланилган (ЎзР Қишлоқ хўжалик вазирлигининг 2020 йил 24 июндаги 02/021-1856-сонли маълумотномаси). Натижада, «Аср» нави 53,7 минг гектар, «Давр» нави 20,3 минг гектар ва «Шодлик» нави 810 гектарга экилиб, 65-75 сентнердан ҳосил олиш имкони яратилган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish