Хайитбоева Мухайе Равшановнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Тухумдонлар саратони нур диагностикасида магнит - резонанс томографиянинг ўрни» 14.00.19 – Клиник радиология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1 PhD/Tib3373.
Илмий раҳбар: Ходжибеков Марат Худайкулович, тиббиёт фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий амалий тиббиёт маркази, DSc.04/30.12.2019Tib.77.01. 
Расмий оппонентлар: Юсупалиева Гулнора Акмаловна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Мамадалиева Яшнар Мамасолиевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор. 
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: МРТ асосидаги машинали ўқитиш усуллари ёрдамида ишлаб чиқилган скоринг моделларидан фойдаланган ҳолда, тухумдон ўсмаларининг хавфсиз ёки хавфли табиатини, шунингдек, тухумдон саратонининг хавфлилик даражаси ва тарқалишини башорат қилиш орқали уларнинг дифференциал диагностикасини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
анъанавий МРТ текширувининг тухумдон ўсмаларининг дифференциал диагностикасида машинали ўқитиш асосида ўсманинг ўлчами, шакли, зичлиги ва қалинлиги даражасига кўра, тухумдон ўсмаларининг хавфсиз ёки хавфлилик табиати кўрсаткичларни скоринг модел орқали ноинвазив комплекс интеграция аниқлаш усули такомиллаштирилган;
тухумдон саратонини МРТ белгилари скоринг моделларини тузишнинг асосида барча босқичларини автоматлаштириш имконини берувчи ташхис хулосасида субъектив омил таъсирини камайтириш коллинеарлик даражаси ҳисобига диагностикасида машинали ўқитишдан фойдаланишдан асосланган;
тухумдон саратонини логистик предиктив моделни қуриш билан кўп вариантли регрессион таҳлил асосида интеграция қилиш ҳисобига юқори ва паст даражали хавфли ўсмаларни 13 та релевант белгилар эканлиги асосланган;
МРТ дискриминациясининг High grade тухумдон ўсмаларида ва Low grade скоринг моделини қуриш қайта танлаб олувчи Wrappers backward selection featuresни усули қўллаш йўли билан визуализацияланган тухумдон ўсмасининг ҳавфлилик индексининг предикторлари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашнинг 2025 йил 15 январо 11-сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: анъанавий МРТ текширувининг тухумдон ўсмаларининг дифференциал диагностикасида машинали ўқитиш асосида ўсманинг ўлчами, шакли, зичлиги ва қалинлиги даражасига кўра, тухумдон ўсмаларининг хавфсиз ёки хавфлилик табиати кўрсаткичларни скоринг модел орқали ноинвазив комплекс интеграция аниқлаш усули такомиллаштирилганлиги Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий-амалий тиббиёт маркази Хоразм филиали (19.07.2024-йилдаги 81-ҳ-сон буйруқ) ҳамда Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий-амалий тиббиёт маркази Фарғона филиали (12.09.2024-йилдаги 02-05/236-сон буйруқ) клиник амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: Тухумдон ўсмаларининг операциядан олдинги диагностикасида скоринг моделини қўллаш аниқ диагностик ечимларнинг мавжудлигини оширишга ёрдам беради, нотўғри талқин қилиш ва кераксиз жарроҳлик аралашувлар эҳтимолини камайтиради. Усул, айниқса, юқори технологияли визуализация усулларидан фойдаланиш имконияти чекланган ҳудудлардаги тиббиёт муассасалари учун долзарбдир. Иқтисодий самарадорлиги: Таклиф этилган ёндашув контраст кучайтирилган МРТни анъанавий МРТга алмаштириш орқали тухумдон ўсмалари бўлган беморларни ташхислаш ва даволаш харажатларини сезиларли даражада камайтиришга имкон беради. 179 нафар бемордан иборат гуруҳ учун иқтисодий самара 134250000 сўмни ташкил этди. Хулоса: Ишлаб чиқилган скоринг модели юқори клиник ва иқтисодий самарадорликка ега. У ташхис қўйиш аниқлигини оширишга, асоссиз жарроҳлик аралашувлари сонини камайтиришга ва тиббий ечимлар сифатини яхшилашга ёрдам беради, бу айниқса чекланган ресурслар шароитида муҳимдир. Онкология амалиётида бундай технологияларни қўллаш тухумдон саратонини ташхислаш сифатини сезиларли даражада яхшилаши ва беморлар учун прогнозни яхшилаши мумкин.
иккинчи илмий янгилик: тухумдон саратонини МРТ белгилари скоринг моделларини тузишнинг асосида барча босқичларини автоматлаштириш имконини берувчи ташхис хулосасида субъектив омил таъсирини камайтириш коллинеарлик даражаси ҳисобига диагностикасида машинали ўқитишдан фойдаланишдан асосланганлиг Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий-амалий тиббиёт маркази Хоразм филиали (19.07.2024 йилдаги 81-ҳ-сон буйруқ) ҳамда Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий-амалий тиббиёт маркази Фарғона филиали (12.09.2024 йилдаги 02-05/236-сон буйруқ) клиник амалиётига тадбиқ этилган. Ижтимоий самарадорлиги: Моделларни ишлаб чиқиш МРТ маълумотлари асосида ҳосилаларнинг хавфлилигини баҳолашнинг янада аниқ ва объектив воситасини таъминлайди. Белгиларнинг статистик аҳамияти ва коллинеарлигини ҳисобга олган ҳолда тузилган скоринг моделидан фойдаланиш диагностик ноаниқликни камайтириш, клиник қарорларнинг асослилигини ошириш ва субъектив хатолик хавфини камайтириш имконини беради. Бу, айниқса, таҳлил учун чекланган вақт ва мутахассисларга юқори юклама шароитида жуда муҳимдир. Натижада ташхислаш сифати яхшиланади, ташхис қўйиш ва даволаш тактикасини танлаш тезлашади, бу эса беморнинг прогнози ва тиббий ёрдам самарадорлигига бевосита таъсир кўрсатади. Иқтисодий самарадорлиги шифокорнинг иш унумдорлигини оширишдан иборат: моделлар тухумдон ҳосилаларини тез ва объектив баҳолашни таъминлайди, МРТ талқинига кетадиган вақтни қисқартиради ва диагностик ноаниқликни камайтиради. Бу шифокорга қўшимча текширувлар ўтказмасдан асосли қарорлар қабул қилиш имконини беради, бу эса юкламани камайтиради ва тиббиёт муассасасининг ресурсларини тежайди. Таҳлилни автоматлаштириш ва хатолар эҳтимолини камайтириш орқали такрорий маслаҳат ва шикоятлар хавфи камаяди, шунингдек, камроқ вақт ва молиявий харажатлар билан ёрдам кўрсатиш сифати яхшиланади. Хулоса: Машинали ўрганиш усулларидан фойдаланган ҳолда МРТ-скоринг моделларини ишлаб чиқиш диагностика жараёнини такомиллаштиришда муҳим қадам ҳисобланади. Ушбу моделлар нафақат башоратларнинг аниқлиги ва ишончлилигини оширади, балки юқори иқтисодий самарадорликка ҳам эга. Шифокор учун улар ташхисни тезлаштиришга, юкламани камайтиришга, шунингдек, қўшимча текширувлар сонини камайтиришга ёрдам беради, бу эса ресурсларни тежаш ва даволаш сифатини яхшилашга олиб келади.
учинчи илмий янгилик: тухумдон саратонини логистик предиктив моделни қуриш билан кўп вариантли регрессион таҳлил асосида интеграция қилиш ҳисобига юқори ва паст даражали хавфли ўсмаларни 13 та релевант белгилар эканлиги асосланганлиги Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий-амалий тиббиёт маркази Хоразм филиали (19.07.2024-йилдаги 81-ҳ-сон буйруқ) ҳамда мазкур марказнинг Фарғона филиали (12.09.2024-йилдаги 02-05/236-сон буйруқ) амалий фаолиятига тадбиқ этилган. Ижтимоий самарадорлиги: ноаниқ ҳолатлар улушини камайтириш асоссиз жарроҳлик аралашувлар сонини камайтиришга ёрдам беради ва қўшимча ташхис қўйишга бўлган эҳтиёжни камайтиради. Прогнознинг юқори аниқлиги хавфли ўсмаларни эрта аниқлашга ёрдам беради, бу эса даволаш натижасига ижобий таъсир кўрсатади. Ушбу технология, айниқса, ҳудудий тиббиёт муассасалари учун муҳим бўлиб, шифокорнинг субъектив тажрибасига ортиқча боғлиқ бўлмаган ҳолда асосли қарорлар қабул қилишни таъминлайди. Иқтисодий самарадорлиги: Операциядан олдинги башоратлаш аниқлигининг яхшиланиши 10% беморларда кераксиз жарроҳлик аралашувларини истисно қилиш имконини берди, бу еса 107400000 сўмни тежашга олиб келди. Бундан ташқари, қўшимча текширувларга бўлган еҳтиёжнинг камайиши соғлиқни сақлаш муассасаларига юкламани камайтиради, ресурсларни янада оқилона тақсимлашга ва тизимнинг умумий самарадорлигини оширишга ёрдам беради. Хулоса: Хавфлилик индексини аниқлаш билан ишлаб чиқилган МРТ скоринг модели диагностика сифатини сезиларли даражада яхшилайди, ноаниқ клиник ҳолатлар сонини камайтиради, қўшимча текширувларга бўлган еҳтиёжни камайтиради ва кераксиз жарроҳлик аралашувлардан қочиш имконини беради. Бу беморларда прогнозни яхшилашга, даволаш ва диагностика муолажалари харажатларини камайтиришга, шунингдек, айниқса чекланган ресурслар шароитида Соғлиқни сақлаш тизими фаолиятини оптималлаштиришга ёрдам беради.
тўртинчи илмий янгилик: МРТ дискриминациясининг High grade тухумдон ўсмаларида ва Low grade скоринг моделини қуриш қайта танлаб олувчи Wrappers backward selection featuresни усули қўллаш йўли билан визуализацияланган тухумдон ўсмасининг ҳавфлилик индексининг предикторлари аниқланганлиги Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий-амалий тиббиёт маркази Хоразм филиали (19.07.2024-йилдаги 81-ҳ-сон буйруқ) ва шу муассасанинг Фарғона филиали (12.09.2024-йилдаги 02-05/236-сон буйруқ) клиник фаолиятига жорий этилган, бу уларнинг амалий қиймати ва самарадорлигини тасдиқлайди. Ижтимоий самарадорлиги: Ўсманинг хавфлилик даражаси ва босқичини тўғри баҳолаш адекват даволашни ўз вақтида бошлашга ёрдам беради, касалликнинг гипердиагностикаси ёки оғирлигини етарлича баҳоламаслик хавфини камайтиради. Бу, айниқса, замонавий диагностика усулларидан фойдаланиш имконияти чекланган шароитда тиббий ёрдам кўрсатиш сифатини оширади ва беморлар учун прогнозни яхшилашга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлиги: МРТ-скоринг моделларидан фойдаланиш қиммат визуализация усулларига харажатларни камайтириш имконини беради, бу эса текширувнинг умумий нархини пасайтиради. Ўсманинг хавфлилик даражаси ва тарқалганлигини янада аниқроқ аниқлаш кераксиз жарроҳлик аралашувлари ва ортиқча терапиянинг олдини олади, беморлар учун ҳам, умуман Соғлиқни сақлаш тизими учун ҳам тежамкорликни таъминлайди. Бу ресурсларни оқилона қайта тақсимлаш ва кучларни ҳақиқатдан ҳам интенсив аралашувни талаб қиладиган ҳолатларга йўналтириш имконини беради. Хулоса: Визуаллаштириладиган МРТ-белгилар асосида машинали ўрганишни қўллаш тухумдон саратони хавфлилик даражасининг модел индекси ва унинг чегаравий қиймати бўйича 84,1% аниқлик билан юқори ва паст хавфлилик даражасидаги тухумдон саратони дискриминациясининг башоратли скоринг моделини яратиш имконини берди. Машинали ўқитиш усули билан тухумдон саратонининг чекланган ва кенг тарқалган босқичларини фарқлаш учун яратилган скоринг моделига келсак, у чекланган аниқликни кўрсатди - 61,8% ва ҳозирги босқичда уни амалиётга тавсия қилиш мумкин эмас, гарчи моделнинг бошқа параметрлари унинг истиқболлилигини ва янада кўпроқ вакиллик қиладиган дастлабки материалда ўрганиш мақсадга мувофиқлигини кўрсатади. Ушбу технологияни жорий этиш оптимал даволаш тактикасини ўз вақтида танлашга ёрдам беради, гипердиагностика хавфини ва ташхис қўйишдаги кечикишларни камайтиради, беморларда прогнозни яхшилайди ва ресурслардан оқилона фойдаланиш орқали соғлиқни сақлаш фаолиятининг иқтисодий самарадорлигини оширади.