Бегдуллаев Ахмет Кобейсиновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Натрийли туз конлари ва саноат чиқиндиларини комплекс қайта ишлаш технологиясини ишлаб чиқиш», 02.00.13 – Ноорганик моддалар ва улар асосидаги материаллар технологияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.PhD/Т2048.
Илмий раҳбар: Эркаев Актам Улашевич, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент кимё-технология институти
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қорақалпоқ давлат университети, PhD.03/30.12.2019.T.20.03.
Расмий оппонентлар: Нормуродов Тулкин Исамуродович, техника фанлари доктори, профессор; Алланиязов Дауран Оразымбетович, техника фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Наманган давлат техника университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Барсакелмес кони натрийли тузлари, сода ва газни қайта ишлаш саноати чиқиндилари асосида магнезиал алба ва содали сув маҳсулотларини олишнинг комплекс қайта ишланган технологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тўрт компонентли Ca²⁺, 2Na⁺ // 2Cl⁻, SO₄²⁻ – H₂O тизимининг ўзаро таъсири эрувчанлик изотермасининг назарий таҳлилига асосланиб Барсакелмес конлари намокобини дистиллер суюқлиги иштирокида натрий, кальций гидроксид ва кальцийланган сода ёрдамида икки босқичли тозалаш усули бўйича янги маълумотлар олинган;
сода ишлаб чиқаришда ҳосил бўладиган дистиллер суюқлиги ва намокобдан фойдаланишнинг оптимал нисбатлари аниқланиб, олинган маҳсулотларнинг таркиби ва хусусиятлари давлат стандартлари талабларига жавоб бериши аниқланган;
биринчи марта Na₂CO₃ – NaHCO₃ – CO₂ – H₂O тизимидаги гетероген фазавий мувозанат бўйича янги маълумотлар олинган, шунингдек, натрий сесквикарбонати ва тозаланган натрий бикарбонатини синтез қилишнинг концентрацион ва ҳарорат чегаралари аниқланган;
натрийли туз конлари, кальцинирланган сода ва газни қайта ишлаш саноати чиқиндилари асосида газ-суюқлик усули орқали магнезиал алба, сесквикарбонат ва тозаланган натрий гидрокарбонат олишнинг илмий асослари яратилган ҳамда комплекс технологияси ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Натрий тузи конлари хамда сода ва газни қайта ишлаш саноатининг чиқиндиларини комплекс қайта ишлаш технологиясини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалари асосида:
сесквикарбонат натрий ишлаб чиқариш бўйича техник шартлар «Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги қўмитаси» томонидан тасдиқланган (TS 201053370–02:2023) ва Ўзбекистон Интеллектуал мулк агентлиги томонидан “Натрий сесквикарбонат олиш усули”га фойдали модел патенти олинган (№FAP 02295). Натижада, ушбу ҳужжатлар технологик жараён ва маҳсулот сифати устидан назорат ўрнатиш имконини берган;
калцинацияланган сода ва дистиллер суюқлиги ёрдамида Барсакелмес туз кони намокобини тозалаш технологияси “Қўнғирот сода заводи” МЧЖ ҚКнинг “2023-2025 йиллардаги инновацион ривожланиш дастури”га киритилган (“Қўнғирот сода заводи” МЧЖ ҚКнинг 2023 йил 30 ноябрдаги 942-02-сонли маълумотномаси). Натижада, кондан техник тузни ташиш учун транспорт харажатлари, ишлаб чиқариш учун 60-70% техник сувни тежаш ва магнийли қурилиш материалларини олиш учун зарур магнийли маҳсулотлар ишлаб чиқариш имкони яратилади;
Устюрт ГХК дан чиқиндиси карбонат ангидрид гази ва калцинацияланган сода эритмаси асосида трона ва тозаланган натрий бикарбонат ишлаб чиқаришнинг комбинацияланган технологияси “Қўнғирот сода заводи” МЧЖ ҚКнинг “2023-2025 йиллардаги инновацион ривожланиш дастури”га киритилган (“Қўнғирот сода заводи” МЧЖ ҚКда 2023 йил 30 ноябрдаги 942-02-сонли маълумотномаси). Натижада, корхона маҳсулотлари ассортиментини кенгайтириш имконини беради.