Узақова Лола Абдурашитовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон.
I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Алишер Навоий маънавий меросида ахлоқ масалаларининг ижтимоий-фалсафий таҳлили”, 09.00.03 – Фалсафа тарихи (фалсафа фанлари)
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.3.PhD/ Fal807
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/27.02.2020.F.72.08.
Илмий раҳбар: Меликова Мартаба Нумоновна, фалсафа фанлари доктори, профессор
Расмий оппонентлар: Шарипова Ойгул Турсуновна, фалсафа фанлари доктори, профессор; Каримов Сайимназар Каримович , фалсафа фанлари доктори, профессор
Етакчи ташкилот: Навоий давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади Алишер Навоий маънавий меросидаги ахлоқ категориялари, тамойиллари ва мезонларининг намоён бўлиш хусусияларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Алишер Навоий маънавий меросидаги фалсафий-ахлоқий асослар (ишқ, яхшилик, ростгўйлик) ва маънавий мезонларнинг (адолат, инсонпарварлик, ватанпарварлик) ёшлар дунёқарашига замонавийлик контекстида (ҳозирги давр билан уйғунлиги), комил инсон модели (идеал шахс консепсияси ва унинг проексияси) ва модернизация ва интеграция (таълим ва тарбия тизимига интеграция қилиш ва медиатехнологиялар орқали етказиш) каби конструктив таъсири асосланган;
Алишер Навоий маънавий меросидаги яхшилик, адолат, гўзаллик, ҳақиқат, ростгўйлик, улуғворлик каби ахлоқий-эстетик ва аксиологик қарашларининг ижтимоий-сиёсий муҳит, маънавий-маърифий ҳаёт, давлат ва дин муносабати ва ижтимоий структуралар ўртасидаги маданий тафовут каби социоструктуравий детерменантлари рационализм тамойилига (диний ва ақлий ёндашув, эътиқод ва маънавий-интеллектуал мувозанат) асосланганлиги контекстуал ва семантик даражада очиб берилган;
мутафаккир меросида илгари сурилган комиллик мезонлари ва қадриятлар консепсияси (ҳалол меҳнат, илмга чанқоқлик, дўстлик, сабр, тоқат, мардлик, бағрикенглик ва инсонга меҳр), “фаровон ҳаёт” маданий-ижтимоий модели (маънавий-руҳий баркамоллик, инсонпарварлик, бағрикенглик) ёшларни деструктив ғояларга қарши курашда мафкуравий барқарорликни таъминлаши, танқидий фикрлаш ва ахлоқий позицияни шакллантиришда субстансионал асос эканлиги исботланган;
“Маҳбуб ул-қулуб”, “Лисон ут-тайр” ва “Насойим ул-муҳаббат” асарларидаги бунёдкор ғоялар асосида инсон камолоти, жамият равнақи ва ижтимоий адолат тамойилларига хизмат қиладиган платформа ишлаб чиқиш, ирфоний ғоялар асосида мафкуравий профилактика учун миллий контентлар яратиш зарурати “ғоя → қадрият → контент” принципи асосида аниқлаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Алишер Навоиу маънавиу меросидаги ахлоқиу қарашларнинг ижтимоиу-фалсафиу таҳлилини амалга ошириш борасида олинган тадқиқот иши натижалари асосида:
Алишер Навоий маънавий меросидаги фалсафий-ахлоқий асослар (ишқ, яхшилик, ростгўйлик) ва маънавий мезонларнинг (адолат, инсонпарварлик, ватанпарварлик) ёшлар дунёқарашига замонавийлик контекстида (ҳозирги давр билан уйғунлиги), комил инсон модели (идеал шахс консепсияси ва унинг проексияси) ва модернизация ва интеграция (таълим ва тарбия тизимига интеграция қилиш ва медиатехнологиялар орқали етказиш) каби конструктив таъсири асосланганлигига доир хулоса ва тавсиялардан Самарқанд давлат чет тиллар институдида АҚШнинг Тошкент шаҳридаги элчихонаси ҳамда Халқаро таълим бўйича Америка Кенгаши билан ҳамкорликда бажарилган “Энглиш Аccесс Миcросчоларшип Програм” (2022-2024 йй) лойиҳасида доирасида белгиланган вазифалар ижросини бажаришда фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2025-йил 17-июндаги 1807/02-сон маълумотномаси). Натижада, ёшлар ма'навий салоҳиятини юксалтириш, уларда кучли фуқаролик позициясини шакллантириш, ёшлар тарбиясида миллий ва умуминсоний қадриятларнинг о'рнини янада мустаҳкамлаш ва истиқболда такомиллаштиришга хизмат қилган;
Алишер Навоий маънавий меросидаги яхшилик, адолат, гўзаллик, ҳақиқат, ростгўйлик, улуғворлик каби ахлоқий-эстетик ва аксиологик қарашларининг ижтимоий-сиёсий муҳит, маънавий-маърифий ҳаёт, давлат ва дин муносабати ва ижтимоий структуралар ўртасидаги маданий тафовут каби социоструктуравий детерменантлари рационализм тамойилига (диний ва ақлий ёндашув, эътиқод ва маънавий-интеллектуал мувозанат) асосланганлигига доир таклиф ва тавсияларидан Ўзбекистон маҳаллалари уюшмаси фаолиятида, жумладан 2024-йилда ташкил этилган “Янги Ўзбекистон маърифатли жамият!” шиори остидаги “Маънавияте фестивали”ни ўтказиш чора-тадбирлари дастурини тайёрлашда ва 2024-йиллик иш режасининг 57-банди “Ҳудудларда “Жаҳолатга қарши маърифат” ғояси асосида ижтимоий-маънавий муҳитни янада яхшилаш” ҳамда 58-банди “Маънавий-маърифий ишларни ташкил этиш ва уларнинг самарадорлигини ошириш бўйича услубий тавсияларни ишлаб чиқиш” ижросини таъминлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Маҳаллалари уюшмасининг 2024-йил 6-сентябрдаги 02-03-04/893-сон маълумотномаси). Натижада, жамиятда ёшлар онгида миллий ва диний қадриятларини шакллантиришга қаратилган тарғибот-ташвиқот ишларининг самарадорлиги ошишига, Алишер Навоийнинг фалсафий мероси тарғиботининг баркамол шахс таълим ва тарбиясидаги ўрни мисолида тадбирларнинг мазмунан бойишига хизмат қилган;
мутафаккир меросида илгари сурилган комиллик мезонлари ва қадриятлар консепсияси (ҳалол меҳнат, илмга чанқоқлик, дўстлик, сабр, тоқат, мардлик, бағрикенглик ва инсонга меҳр), “фаровон ҳаёт” маданий-ижтимоий модели (маънавий-руҳий баркамоллик, инсонпарварлик, бағрикенглик) ёшларни деструктив ғояларга қарши курашда мафкуравий барқарорликни таъминлаши, танқидий фикрлаш ва ахлоқий позицияни шакллантиришда субстансионал асос эканлиги исботланганига оид таклиф ва тавсияларрдан Ўзбекистон Республикаси ёшлар ишлари агентлиги фаолиятида, жумладан 2024-йил биринчи ярим йиллик иш режасининг “Ёшларни ёт ғоялар таъсиридан ҳимоя қилиш, уларда мафкуравий иммунитетни мустаҳкамлаш мақсадида тегишли мутахассисларни жалб қилган ҳолда “Жаҳолатга қарши маърифат” ғояси остида туркум тарғибот - ташвиқот тадбирларини ташкил этиш” номли 21-банди ижросини таъминлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлигининг 2024 йил 10-сентябрдаги 4-13-21-4721-сон маълумотномаси). Натижада, ёшларни Ватанга садоқат ҳиссини ошириш, ватанпарварлик руҳида тарбиялаш, тафаккурини ривожлантириш ва уларга миллий, диний ва умуминсоний қадриятларни ўргатишга қаратилган тарғибот-ташвиқот ишларининг самарадорлиги ошишига хизмат қилган;
“Маҳбуб ул-қулуб”, “Лисон ут-тайр” ва “Насойим ул-муҳаббат” асарларидаги бунёдкор ғоялар асосида инсон камолоти, жамият равнақи ва ижтимоий адолат тамойилларига хизмат қиладиган платформа ишлаб чиқиш, ирфоний ғоялар асосида мафкуравий профилактика учун миллий контентлар яратиш зарурати “ғоя → қадрият → контент” принципи асосида аниқлаштирилганлигига оид таклиф ва тавсияларидан Самарқанд вилоят телерадиокомпанияси теледастурларини тайёрлашда, жумладан 2024-йил 23-августда куни эфирга узатилган “Маърифат шуъласи” кўрсатуви ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг 2024 йил 18-сентябрдаги 01-07/252-сон маълумотномаси). Натижада, жамиятда ёшларда бағрикенглик, ундаги соғлом маънавий олам, юксак ахлоқий маданиятни шакллантириш ва ривожлантиришдаги таклиф ва тавсиялари вилоят телерадиокомпаниясининг маънавий кўрсатувлари самарадорлигини оширишга хизмат қилган.