Махкамова Дилноза Неъматжон қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Рухли НПК-ўғитлар технологиясини ишлаб чиқиш», 02.00.13 – Ноорганик моддалар ва улар асосидаги материаллар технологияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.PhD/Т4585.
Илмий раҳбар: Тураев Зокиржон, техника фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Наманган давлат техника университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Наманган давлат техника университети, DSc.03/29.08.2023.К/Т.66.02.
Расмий оппонентлар: Султонов Боходир Элбекович, техника фанлари доктори, профессор; Хамдамова Шохида Шерзодовна, техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Термиз давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: рух сулфат ва қора металлургия чиқиндиларидан фойдаланган ҳолда рух микроелементини ўз ичига олган мураккаб НПК-ўғитларининг физик-кимёвий асослари ва технологияларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
аммиак, сулфат ва фосфор кислоталари эритмаларидан фойдаланган ҳолда қора металлургия чиқиндиларидан рухни ажратиб олишнинг мақбул технологик кўрсаткичлари аниқланган;
НПК ўғитларининг асосий компонентлари ва рух сулфатнинг суюлтирилган эритмаларида эритмаларнинг физик-кимёвий кўрсаткичлари компонентлар ўртасида ўзаро таъсирнинг пайдо бўлишини кўрсатувчи экстремал қийматларни олиши исботланган;
НПК ўғитларининг асосий таркибий қисмларининг сувли эритмаларида ва таркибида рух бўлган НПК ўғитларининг эритмаларида кам эрийдиган рух бирикмаларини ҳосил қилиш учун ҳарорат ва консентрация аниқланган;
сувли эритмалардаги рух сулфат НПК-ўғитларининг асосий компонентлари калий нитрат, аммоний сулфат ва аммоний нитрат билан ўзаро таъсир қилиб, сувли муҳитда эрувчанлиги паст бўлган К2СО4∙ЗнСО4∙6Ҳ2О, (НҲ4)2СО4∙ЗнСО4∙6Ҳ2О, НҲ4НО3∙ЗнСО4∙3Ҳ2О бирикмаларини ҳосил қилиши асосланган;
рух сулфатнинг НПК-ўғитлари компонентлари билан ўзаро таъсирида ҳосил бўлган бирикмалар ажратилган ва уларнинг таркиби кимёвий ва физик-кимёвий таҳлил усуллари билан идентификацияланган;
рух сулфатнинг диаммоний фосфат билан ўзаро таъсиридан ҳосил бўлган рухли бирикмаси – рух моноакваамин гидрофосфатнинг тузилиши аниқланган;
НПК ўғитларининг тўйинган эритмаларида сувда эрувчан рух миқдорининг концентрацияси аниқланган;
ўсимликлар томонидан эрувчан ва ўзлаштириладиган шаклда рух бўлган НПК ўғитларини ишлаб чиқаришнинг технологик схемалари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Саноат чиқиндиларидан рухни ажратиб олиш ва унинг асосида рухли НПК – ўғитлар технологиясини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
“Ўзметкомбинат” АЖ (Бекобод) электр пўлат эритиш цехининг циклонлари чангидан рухни ажратиб олиш технологияси “Ифода агрокимё ҳимоя” МЧЖ ҚКнинг “2025-2028 йилларда амалиётга жорий этиш бўйича истиқболли ишланмалари рўйхати”га киритилган (“Ифода агрокимё ҳимоя” МЧЖ ҚКнинг 2024 йил 13 сентябрдаги 852-сонли маълумотномаси). Натижада, “Ўзметкомбинат” АЖ электр пўлат эритиш цехининг циклон чангидан таркибида рух бўлган эритмалар олиш имконини берган;
“Ўзметкомбинат” акциядорлик жамияти (Бекобод) электр пўлат эритиш цехининг циклон чиқиндиларидан фойдаланиб, таркибида рух бўлган НПК-ўғитларини ишлаб чиқариш технологияси “Ифода агрокимё ҳимоя” МЧЖ ҚКнинг “2025-2028 йилларда амалиётга жорий этиш бўйича истиқболли ишланмалари рўйхати”га киритилган (“Ифода агрокимё ҳимоя” МЧЖ ҚКнинг 2024 йил 13 сентябрдаги 852-сонли маълумотномаси). Натижада, тупроққа асосий қўллаш учун рухли НПК – ўғитларини олиш имконияти яратилган.