Нурмухамедова Дурдона Қобил қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Ярали колит касаллигини олдини олиш ва даволашда сут ачитувчи бактерияларни қўллаш имкониятлари», 03.00.04 - Микробиология ва вирусология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.2.PhD/В909.
Илмий раҳбар: Кутлиева Гузал Джуманиязовна, биология фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Микробиология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Микробиология институти, DSc.02/30.12.2019.В.38.01.
Расмий оппонентлар: Абдухалилова Гулнора Кудратуллаевна, тиббиёт фанлари доктори; Халилов Илхом Маматқулович, биология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: сут ачитувчи бактерияларнинг антимикроб хусусиятга эга штаммларини ажратиб олиш ва уларни тўғри ичакдаги ярали колит касаллигида қўллаш истиқболларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор тўғри ичакдаги ярали колитни даволаш ва профилактика қилишда самарали бўлган яъни яллиғланиш ва тикловчи терапевтик хоссаларга эга маҳаллий Weissella cibaria WC-1 ва Weissella viridescens WV-1D турига мансуб штаммлар ажратиб олинган ва уларнинг пробиотик имкониятлари тавсифланган;
илк бор Ўзбекистонда сут маҳсулотларидан ажратилган маҳаллий Weissella cibaria WC-1 ва Weissella veridescens WV-1D турига мансуб штаммларнинг ярали колит инфекцияларини қўзғатувчилари Klebsiella oxytoca, Enterococcus faecalis, Enterobacter sp., Staphylococcus aureus штаммларига қарши юқори антагонистик фаоллиги асосланган;
Weissella cibaria WC-1 ва Weissella viridescens WV-1D штаммлари адабиётларда келтирилган шу турга мансуб ферментланган маҳсулотлардан ажратиб олинган бактериялар синтез қилган пропион ва қаҳрабо кислоталарига нисбатан 8 марта (196,59 мкг/мл) ҳамда пропион кислотаси 4,5 марта (9,076 мкг/мл) юқори эканлиги исботланган;
Weissella cibaria WC-1 ва Weissella viridescens WV-1D турига мансуб пробиотик бактерия штаммларининг тўғри ичакдаги ярали колитни даволашда юқори самарадорликка эга эканлиги in vivo тажрибаларда ва гистологик таҳлилларда аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Ярали колит касаллигини олдини олиш ва даволашда сут ачитувчи бактерияларни қўллаш имкониятларини амалиётда жорий этишда олинган илмий натижалар асосида:
микробларга қарши восита сифатида ва озуқа таркибида қўллаш учун Weissella cibaria WC-1 штаммига Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлиги томонидан ихтиро патенти олинган (№ IAP 7836, 30.10.2023 й). Натижада, озиқ-овқат саноатида ферментланган сут маҳсулотларини ишлаб чиқишда, агро ва ветеринария соҳаларида, фармацевтика саноати колопроктология тармоғида қўлланилиш имконини берган;
эчки сутидан ажратиб олинган Weissella cibaria WC-1 штамми 16S rPHK нуклеотид кетма-кетлиги аниқланиб GenBank ва National Center for Biotechology Information (NCBI) маълумотлар базасида Weissella cibaria WC-1 (IMUZ2) рақамлар остида рўйхатдан ўтказилган (Ўзбекиcтон Pеcпубликаcи Фанлаp академияcининг 2023 йил 6 ноябрдаги 4/1255-2459-сон маълумотномаcи). Натижада, ушбу штаммнинг нуклеотидлар кетма-кетликлари маълумотларини дунёнинг турли минтақаларида учрайдиган штаммлар билан таққослаш имконини берган;
юқори антимикроб фаолликга эга бўлган Weissella viridescens WV-1D штамми “ProbioKorm” универсал пробиотик озуқабоп қўшимча таркибига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги ҳузуридаги ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитасининг 2024 йил 25 мартдаги 02/23-615-сон маълумотномаси). Натижада, ушбу пробиотик озуқабоп қўшимча ветеринария ва чорвачилик соҳаларига самарали жорий этилиши имконини берган.