Yodgarova Umida Gaybulloevnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar:
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Bezovta oyoqlar sindromi: klinik-biokimyoviy rivojlanish mexanizmlari, tashxislash va davolashni optimallashtirish», 14.00.13-Nevrologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.3.DSc/Tib852.
Ilmiy konsul`tant: Raimova Malika Muxamedjanovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent davlat stomatologiya instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent tibbiyot akademiyasi, DSc.04/05.05.2023.Tib.30.04.
Rasmiy opponentlar: Sadikova Gulchexra Kabulovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Mirdjuraev Elbek Mirshavkatovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Abdullaeva Nargiza Nurmamatovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: S.D.Asfendiyarov nomidagi Qozog‘iston milliy universiteti. (Qozog‘iston Respublikasi).
Dissertatsiyaning yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: bezovta oyoqlar sindromi rivojlanishining klinik-biokimyoviy xususiyatlarini o‘rganish, tashxislash va davolashni optimallashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
bezovta oyoqlar sindromining klinik namoyon bo‘lishida yosh va jinsga xos xususiyatlar, temir tanqisligi, irsiyat, qandli diabet, buyrak etishmovchiligi, tireoid gormonlar disbalansi kabi xavf omillarining dopaminergik hamda metabolik mexanizmlarga ta’sir etishining klinik-patogenetik ahamiyati ilmiy jihatdan asoslangan;
IL-6, HIF-1, VEGF, tireotrop gormon (TTG), ferritin, D vitamini miqdorlarining yallig‘lanish, gipoksiya va moddalar almashinuvi jarayonlari bilan bog‘liq ravishda bezovta oyoqlar sindromi bo‘lgan bemorlarda sezilarli o‘zgarishi, ushbu ko‘rsatkichlarning kasallikni erta aniqlash hamda prognozlashda biomarkyor sifatida foydalanish imkoniyati mavjudligi isbotlangan;
IRLS, PSQI, BDI va RLS-QoL shkalalarining ROC-tahlil orqali yuqori sezgirlik va maxsusligi hamda ushbu shkalalar bezovta oyoqlar sindromi belgilari, uyqu buzilishi, depressiya va hayot sifati holatini baholashda samaradorligi isbotlangan;
tireoid gormonlari (TTG, T3, T4), IL-6, HIF-1, VEGF, ferritin, D vitamini hamda neyropsixologik ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi o‘zaro korrelyasion bog‘liqlikni baholash orqali IL-6, HIF-1, VEGF darajasining ortishi uyqu buzilishi va depressiya belgilarining kuchayishi bilan to‘g‘ri yuqori korrelyasiya, ferritin, D vitamini miqdorining kamayishi mazkur holatlar bilan teskari yuqori korrelyasiya, TTG, T3/T4 darajalari o‘rtasida o‘zaro to‘g‘ri bog‘liqlik mavjudligi isbotlangan;
bezovta oyoqlar sindromining progressiya xavfini baholash maqsadida klinik, biokimyoviy va neyropsixologik ko‘rsatkichlar asosida ishlab chiqilgan maxsus kompleks prognostik shkala sindromning kechishi, og‘irlik darajasi hamda prognozini baholashda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan amaliyotga yo‘naltirilgan diagnostik vosita sifatida yuqori klinik qiymati mavjudligi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Bezovta oyoqlar sindromi: klinik-biokimyoviy rivojlanish mexanizmlari, tashxislash va davolashni optimallashtirish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: bezovta oyoqlar sindromining klinik namoyon bo‘lishida yosh va jinsga xos xususiyatlar, temir tanqisligi, irsiyat, qandli diabet, buyrak etishmovchiligi, tireoid gormonlar disbalansi kabi xavf omillarining dopaminergik hamda metabolik mexanizmlarga ta’sir etishining klinik-patogenetik ahamiyati ilmiy jihatdan asoslanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent davlat stomatologiya instituti ilmiy kengashining 2024-yil 4-iyuldagi 9-10-sonli qo‘shma kengash bayonnomasi №01-r/25 va Toshkent davlat stomatologiya instituti Ilmiy kengashining 2024-yil 4-iyuldagi 9-10-sonli qo‘shma kengash bayonnomasi №01-r/24 bilan tasdiqlangan «Optimizatsiya diagnosticheskix kriteriev sindroma bespokoynix nog s uchetom komorbidnoy patologii» va «Personalizirovannaya farmakoterapiya u bol`nix s sindrom bespokoynix nog s uchyotom soputstvuyushhix patologiy» uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif natijalari Respublika ixtisoslashtirilgan nefrologiya va buyrak transplantatsiyasi ilmiy-amaliy tibbiy markazining 2024-yil 20 sentyabrdagi № 97 sonli, Milliy tibbiyot markazining 2024-yil 10 sentyabrdagi № 0I-3/50 sonli buyrug‘i bilan klinik amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2025 yil 20 martdagi 14/22-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: bezovta oyoqlar sindromi uchun xavf omillarini jinsga bog‘liq farqlarini hisobga olgan holda aniqlash va tahlil qilish bemorlarning jismoniy faolligi, uyqu sifati va ruhiy holatini yaxshilashga yordam beradi. Iqtisodiy samaradorligi: olingan ma’lumotlar asosida bezovta oyoqlar sindromini erta tashxislash bir bemor uchun 19288993 so‘mni iqtisod qilishga erishilgan. Xulosa: ushbu ilmiy yangilikni bezovta oyoqlar sindromi bilan kasallangan bemorlarda qo‘llash bir bemor uchun 19288993 so‘mni iqtisod qilishga erishilgan;
ikkinchi ilmiy yangilik: IL-6, HIF-1, VEGF, tireotrop gormon (TTG), ferritin, D vitamini miqdorlarining yallig‘lanish, gipoksiya va moddalar almashinuvi jarayonlari bilan bog‘liq ravishda bezovta oyoqlar sindromi bo‘lgan bemorlarda sezilarli o‘zgarishi, ushbu ko‘rsatkichlarning kasallikni erta aniqlash hamda prognozlashda biomarkyor sifatida foydalanish imkoniyati mavjudligi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent davlat stomatologiya instituti Ilmiy kengashining 2024-yil 4-iyuldagi 9-10-sonli qo‘shma kengash bayonnomasi №01-r/25 va Toshkent davlat stomatologiya instituti Ilmiy kengashining 2024-yil 4-iyuldagi 9-10-sonli qo‘shma kengash bayonnomasi №01-r/24 bilan tasdiqlangan «Optimizatsiya diagnosticheskix kriteriev sindroma bespokoynix nog s uchyotom komorbidnoy patologii» va «Personalizirovannaya farmakoterapiya u bol`nix s sindrom bespokoynix nog s uchetom soputstvuyushhix patologiy» uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif natijalari Respublika ixtisoslashtirilgan nefrologiya va buyrak transplantatsiyasi ilmiy-amaliy tibbiy markazining 2024-yil 20 sentyabrdagi № 97 sonli, Milliy tibbiyot markazining 2024-yil 10 sentyabrdagi № 0I-3/50 sonli buyrug‘i bilan klinik amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2025 yil 20 martdagi 14/22-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: bezovta oyoqlar sindromi bilan bog‘liq biomarkyorlar bo‘yicha taqdim etilgan yangi ma’lumotlar tashxis va davolash samaradorligini monitoring qilish uchun yangi usullarni ishlab chiqish imkonini yaratadi. Ushbu yangilik bezovta oyoqlar sindromini aniq tashxislash, davolash samaradorligini baholash va bemorlarning davo jarayonini yaxshilashga ijtimoiy jihatdan katta hissa qo‘shadi. Iqtisodiy samaradorligi: olingan ma’lumotlar asosida bezovta oyoqlar sindromini erta tashxislash bir bemor uchun 19288993 so‘mni iqtisod qilishga erishilgan. Xulosa: ushbu ilmiy yangilikni bezovta oyoqlar sindromi bilan kasallangan bemorlarda qo‘llash bir bemor uchun 19288993 so‘mni iqtisod qilishga erishilgan;
uchinchi ilmiy yangilik: IRLS, PSQI, BDI va RLS-QoL shkalalarining ROC-tahlil orqali yuqori sezgirlik va maxsusligi hamda ushbu shkalalar bezovta oyoqlar sindromi belgilari, uyqu buzilishi, depressiya va hayot sifati holatini baholashda samaradorligi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent davlat stomatologiya instituti Ilmiy kengashining 2024-yil 4-iyuldagi 9-10-sonli qo‘shma kengash bayonnomasi №01-r/25 va Toshkent davlat stomatologiya instituti Ilmiy kengashining 2024-yil 4-iyuldagi 9-10-sonli qo‘shma kengash bayonnomasi №01-r/24 bilan tasdiqlangan «Optimizatsiya diagnosticheskix kriteriev sindroma bespokoynix nog s uchetom komorbidnoy patologii» va «Personalizirovannaya farmakoterapiya u bol`nix s sindrom bespokoynix nog s uchyotom soputstvuyushhix patologiy» uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif natijalari Respublika ixtisoslashtirilgan nefrologiya va buyrak transplantatsiyasi ilmiy-amaliy tibbiy markazining 2024-yil 20 sentyabrdagi № 97 sonli, Milliy tibbiyot markazining 2024-yil 10 sentyabrdagi № 0I-3/50 sonli buyrug‘i bilan klinik amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2025 yil 20 martdagi 14/22-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: bezovta oyoqlar sindromi bemorlarning hayot sifati, uyqu sifati va psixologik holatiga ta’sir qiluvchi jiddiy holat ekanligi ilmiy dalillar asosida isbotlandi. Tadqiqot natijalari bezovta oyoqlar sindromi bilan og‘rigan bemorlarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha kompleks dasturlar ishlab chiqishga zamin yaratadi. Iqtisodiy samaradorligi: olingan ma’lumotlar asosida bezovta oyoqlar sindromini erta tashxislash bir bemor uchun 19288993 so‘mni iqtisod qilishga erishilgan. Xulosa: ushbu ilmiy yangilikni bezovta oyoqlar sindromi bilan kasallangan bemorlarda qo‘llash bir bemor uchun 19288993 so‘mni iqtisod qilishga erishilgan;
to‘rtinchi ilmiy yangilik: tireoid gormonlari (TTG, T3, T4), IL-6, HIF-1, VEGF, ferritin, D vitamini hamda neyropsixologik ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi o‘zaro korrelyasion bog‘liqlikni baholash orqali IL-6, HIF-1, VEGF darajasining ortishi uyqu buzilishi va depressiya belgilarining kuchayishi bilan to‘g‘ri yuqori korrelyasiya, ferritin, D vitamini miqdorining kamayishi mazkur holatlar bilan teskari yuqori korrelyasiya, TTG, T3/T4 darajalari o‘rtasida o‘zaro to‘g‘ri bog‘liqlik mavjudligi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent davlat stomatologiya instituti Ilmiy kengashining 2024-yil 4-iyuldagi 9-10-sonli qo‘shma kengash bayonnomasi №01-r/25 va Toshkent davlat stomatologiya instituti Ilmiy kengashining 2024-yil 4-iyuldagi 9-10-sonli qo‘shma kengash bayonnomasi №01-r/24 bilan tasdiqlangan «Optimizatsiya diagnosticheskix kriteriev sindroma bespokoynix nog s uchyotom komorbidnoy patologii» va «Personalizirovannaya farmakoterapiya u bol`nix s sindrom bespokoynix nog s uchetom soputstvuyushhix patologiy» uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif natijalari Respublika ixtisoslashtirilgan nefrologiya va buyrak transplantatsiyasi ilmiy-amaliy tibbiy markazining 2024-yil 20 sentyabrdagi № 97 sonli, Milliy tibbiyot markazining 2024-yil 10 sentyabrdagi № 0I-3/50 sonli buyrug‘i bilan klinik amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2025 yil 20 martdagi 14/22-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: bezovta oyoqlar sindromini erta tashxislash va uning progressiyasini oldini olishni optimallashtiradigan prognostik mezonlar ishlab chiqilishi, kasallikni boshlang‘ich bosqichda aniqlash, davolash taktikasini erta belgilash hamda simptomlarning kuchayishini oldini olishga katta ijtimoiy ta’sir ko‘rsatadi. Iqtisodiy samaradorligi: olingan ma’lumotlar asosida bezovta oyoqlar sindromini erta tashxislash bir bemor uchun 19288993 so‘mni iqtisod qilishga erishilgan. Xulosa: ushbu ilmiy yangilikni bezovta oyoqlar sindromi bilan kasallangan bemorlarda qo‘llash bir bemor uchun 19288993 so‘mni iqtisod qilishga erishilgan;
beshinchi ilmiy yangilik: bezovta oyoqlar sindromining progressiya xavfini baholash maqsadida klinik, biokimyoviy va neyropsixologik ko‘rsatkichlar asosida ishlab chiqilgan maxsus kompleks prognostik shkala sindromning kechishi, og‘irlik darajasi hamda prognozini baholashda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan amaliyotga yo‘naltirilgan diagnostik vosita sifatida yuqori klinik qiymati mavjudligi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent davlat stomatologiya instituti Ilmiy kengashining 2024-yil 4-iyuldagi 9-10-sonli qo‘shma kengash bayonnomasi №01-r/25 va Toshkent davlat stomatologiya instituti Ilmiy kengashining 2024-yil 4-iyuldagi 9-10-sonli qo‘shma kengash bayonnomasi №01-r/24 bilan tasdiqlangan «Optimizatsiya diagnosticheskix kriteriev sindroma bespokoynix nog s uchetom komorbidnoy patologii» va «Personalizirovannaya farmakoterapiya u bol`nix s sindrom bespokoynix nog s uchyotom soputstvuyushhix patologiy» uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif natijalari Respublika ixtisoslashtirilgan nefrologiya va buyrak transplantatsiyasi ilmiy-amaliy tibbiy markazining 2024-yil 20 sentyabrdagi № 97 sonli, Milliy tibbiyot markazining 2024-yil 10 sentyabrdagi № 0I-3/50 sonli buyrug‘i bilan klinik amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2025 yil 20 martdagi 14/22-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: bezovta oyoqlar sindromi bemorlarning hayot sifati, uyqu sifati va psixologik holatiga ta’sir qiluvchi jiddiy holat ekanligi ilmiy dalillar asosida isbotlandi. Tadqiqot natijalari bezovta oyoqlar sindromi bilan og‘rigan bemorlarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha kompleks dasturlar ishlab chiqishga zamin yaratadi. Iqtisodiy samaradorligi: olingan ma’lumotlar asosida bezovta oyoqlar sindromini erta tashxislash bir bemor uchun 19288993 so‘mni iqtisod qilishga erishilgan. Xulosa: ushbu ilmiy yangilikni bezovta oyoqlar sindromi bilan kasallangan bemorlarda qo‘llash bir bemor uchun 19288993 so‘mni iqtisod qilishga erishilgan.
