Маҳмадиёров Фаррух Шомурот ўғлининг
диссертация ҳимоясисиз селекция ютуғи (ихтиро патенти) асосида фалсафа доктори (PhD)
илмий даражасини бериш бўйича эълон матни
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Пекин карами (БРАССИCА РАПА СУБСП. ПЕКИНЕНСИС.Л)нинг абиотик омилларга бардошли, қимматли хўжалик белгиларига эга навларини яратиш ҳамда ишлаб чиқаришга жорий қилиш”, 06.01.05 - Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.1.PhD/Qx1604.
Илмий раҳбар: Нормуродов Давлат Сойибназарович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Илмий-тадқиқот иши бажарилган муассаса номи: Самарқанд агроинновациялар ва тадқиқотлар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Термиз давлат муҳандислик ва агротехнологиялар университети, PhD.03/28.08.2024.Qx.181.01.
Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти: пекин карамининг “Ёғду” нави (НАП 544).
II. Тадқиқотнинг мақсади Пекин карамининг қимматли хўжалик белгиларига эга бўлган, ташқи муҳит омилларига бардошли пекин карамининг нав намуналарини танлаш ва янги навини яратиш ҳамда ишлаб чиқаришга жорий этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор республикамизнинг марказий минтақа (Самарқанд вилояти) иқлим шароитида пекин карамининг четдан интродуксия қилинган к-54 “Хибинская, Ст”, к-72 “Номсиз”, к-73 “Номсиз”, к-149 “Бокал”, к-120 “БП 05”, к-121 “БП 31”, к-122 “БП 07”, к-123 “БСС 23”, к-124 “БП 02”, к-125 “БП 01”, к-126 “ПАРА”, к-127 “РОТО НА ДА НИ”, к-128 “ФРЕ СCО”, к-129 “БРО НCО Э1”, к-130 “АРТАМИР АЕ”, к-131 “ФЛАМЕ НCО”, к-153 “ФН 0231” нав намуналарининг морфобиологик ва қимматли хўжалик белгилари баҳоланган;
пекин карамининг коллекция нав намуналарининг комплекс белгилари бўйича эртапишар бўлган 5 та к-149 “Бокал”, к-121 “БП 31”, к-126 “ПАРА”, к-130 “АРТАМИР АЕ” ва к-153 “ФН 0231” намуналарда биринчи теримгача бўлган давр 67-79 кун бўлган бўлса, андоза Хибинская навида эса 94 кун бўлганлиги кўзатилди, бу эса андоза Хибинская навга нисбатан 15-27 кун эрта ҳосил йетилганлиги аниқланган;
пекин карамининг коллекция нав намуналарининг комплекс белгилари бўйича юқори ҳосилдор бўлган 6 та жумладан, к-149 “Бокал”, к-123 “БСС 23”, к-125 “БП 01”, к-122 “БП 07”, к-153 “ФН 0231”, к-130 “АРТАМИР АЕ” нав намуналари ажратиб олинди ҳамда умумий ҳосилдорлиги 38-107 т/га бўлиб андоза “Хибинская” (36,4 т/га) навига нисбатан 1,6-70,6 т/га ёки 4,4-194 фоизгача юқори эканлиги аниқланган;
пекин карамининг коллекция нав намуналарининг комплекс белгилари бўйича товарбоплиги юқори бўлган 153 “ФН 0231” (93%), к-149 “Бокал” (90%), к-121 “БП 31” (90%), к-126 “ПАРА” (86%) ва к-130 “АРТАМИР АЕ” (87%) нав намуналари танлаб олинган бўлиб, ушбу нав ва намуналарда товарбоп карамбошлар миқдори “Хибинская” (85%) навига нисбатан 1-8% гача юқори эканлиги аниқланган;
пекин карамининг эртапишар, ҳосилдорлиги ва ҳосил сифати юқори янги “Ёғду” нави яратилган ҳамда Интелектуал мулк агентлигидан селекция ютуғига НАП 544 рақамли патенти олинган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Пекин карами (БРАССИCА РАПА СУБСП. ПЕКИНЕНСИС.Л) нинг абиотик омилларга бардошли, қимматли хўжалик белгиларига эга навларини яратиш ҳамда ишлаб чиқаришга жорий қилиш бўйича олиб борилган илмий тадқиқотлар натижалари асосида:
Пекин карамининг эртапишар, ҳосилдор ва экспортбоп янги “Ёғду” нави яратилган ва Ўзбекистон Республикаси Интелектуал Мулк агентлиги томонидан селекция ютуғи сифатида патент (НАП 544) олинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025-йил 2-июндаги № 05/06-04-314-сон маълумотномаси). Натижада деҳқон ва фермер хўжаликлари бақлажоннинг янги навлари билан таъминланган;
Пекин карамининг “Ёғду” нави Самарқанд вилояти Ургут туманида 3,8 гектар, Жомбой туманида 3,5 гектар, Тайлоқ туманида 3,6 гектар, вилоят бўйича жами 10,9 гектар майдонга амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025-йил 2-июндаги № 05/06-04-314-сон маълумотномаси). Натижада Самарқанд вилояти шароитида гектаридан ўртача 95,3-99,1 тонна ҳосил олиниб, 104,8 млн сўм соф даромад олишга эришилган. Бунинг натижасида фермер хўжаликларида йетиштирилаётган давлат реестрига киритилган Хибинская навига нисбатан ҳосилдорлик 38,4% га юқори бўлган.