Ashurova Noila Shuxratovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar. 
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): "Bolalarda surunkali buyrak kasalligida kamqonlikni davolash samaradorligini nazorati va baholash kompleks tizimi", 14.00.09-Pediatriya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.2. PhD/Tib2718.
Ilmiy raxbar: Axmedjanova Nargiza Ismoilovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Dissertatsiya bajargan muassasa nomi: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Samarqand davlat tibbiyot universiteti, DSc.04/30.12.2019.Tib.102.01.
Rasmiy opponentlar: Bobomuradov Turdikul Akramovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Sharipova Oliya Askarovna  tibbiyot fanlari doktori, dotsent. 
Yetakchi tashkilot: Respublika ixtisoslashtirilgan pediatriya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi surunkali buyrak kasalligining turli darajalarida temir tanqisligi (mutloq yoki funksional) anemiyasining tabiatini o‘rganish, keyinchalik bolalarda ushbu anemiya shakllarini davolashni optimallashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi: 
surunkali buyrak kasalligi bilan kasallangan bolalarda temir almashinuvi ko‘rsatkichlari: qon zardobidagi temir, ferritin, transferrin, transferrinning temir bilan to‘yinishi va eritropoetin darajalari tahlili natijasida mutloq (31%) va funksional (69%) temir tanqisligi anemiyasi uchrashi aniqlangan;
bolalarda surunkali buyrak kasalligida temir almashinuvi metabolizmining asosiy gormoni bo‘lgan gepsidinning regulyatorlik faoliyatini o‘rganish orqali, uning miqdoridagi o‘zgarishlar temirning mutloq tanqisligida referent qiymatlardan oshmasligi hamda funksional tanqislikda esa 7,4 martagacha oshishi aniqlangan;
surunkali buyrak kasalligi mavjud bolalarda funksional temir tanqisligi kamqonligi shakllanishida yallig‘lanish oldi sitokinlarining roli asoslangan hamda interleykin-6 (IL-6) miqdorining 2,6 va o‘sma nekrozi omili (TNF-α)ning 6,1 martagacha oshishi isbotlangan;
bolalarda surunkali buyrak kasalligi negizida rivojlangan temir tanqisligi kamqonligini davolashda mutloq temir tanqisligi bo‘lgan bolalarga (sukrosomal temir) va funksional temir tanqisligi bo‘lgan bolalarga (sukrosomal temir + eritropoetin) kompleks davo usuli tavsiya etilgan va uning yuqori samaradorligi aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Bolalarda surunkali buyrak kasalligi bilan kechuvchi anemiyaning xususiyatlari bo‘yicha olingan ilmiy natijalar O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashining 2025 yil 15 yanvar` 11/85-sonli xulosasiga ko‘ra:
birinchi ilmiy yangilik: surunkali buyrak kasalligi bilan kechuvchi anemiyasi bor bolalarda temir almashinuvi ko‘rsatkichlari (zardobdagi temir, ferritin, transferrin, transferrinning temir bilan to‘yinishi) va gormon eritropoetin bo‘yicha kompleks tadqiqot o‘tkazilib, olingan natijalarga ko‘ra 31% bolada mutloq temir tanqisligi va 69% holatda funksional temir tanqisligi asosida anemiya shakllari aniqlangan va ular bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universiteti Ilmiy kengashining 2024 yil 6 noyabrda 3-soni tasdiqlangan «Surunkali buyrak kasalligi bo‘lgan bolalarda anemiyani kompleks baholash tizimi» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Samarqand viloyati bolalar ixtisoslashtirilgan ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi 2024 yil 18 dekabrdagi 79-sonli buyruq asosida nefrologiya bo‘limi, Urgut tumani tibbiyot birlashmasi bolalar bo‘limida 2024 yildagi 1-sonli buyruq bilan amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2025 yil 15 yanvardagi 11/85-sonli xulosasiga ko‘ra). Ijtimoiy samaradorligi: temir almashinuvini laborator monitoring qilish anemiya tabiati va turini aniqlash, shunga mos ravishda bolalarda curunkali buyrak kasalligi davrida differensial yondashuv asosida davolash taktikasi tuzish, og‘ir anemiya rivojlanishining oldini olish, bolaning umumiy holatini yaxshilash va asoratlar xavfini kamaytirish imkonini beradi. Iqtisodiy samaradorligi: curunkali buyrak kasaliklari fonida anemiya bilan bog‘liq kasalliklar va asoratlarni o‘z vaqtida aniqlash tufayli davlat tomonidan bolalar bo‘limidagi har bir bemorni standart davolash uchun sarflanadigan 556679 so‘m mablag‘ tejalgan;
ikkinchi ilmiy yangilik: curunkali buyrak kasalligi bilan og‘rigan bolalarda anemiya patogenezida temir metabolizmining asosiy regulyator gormoni − gepsidinning muhim roli ilk bor ilmiy jihatdan isbotlangan bo‘lib, bu holat surunkali yallig‘lanish fonida shakllanadigan funksional temir tanqisligi mavjudligini ko‘rsatadi va ular bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universiteti Ilmiy kengashining 2024 yil 6 noyabrda 3-soni tasdiqlangan «Surunkali buyrak kasalligi bo‘lgan bolalarda anemiyani kompleks baholash tizimi» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Samarqand viloyati bolalar ixtisoslashtirilgan ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi 2024 yil 18 dekabrdagi 79-sonli buyruq asosida nefrologiya bo‘limi, Urgut tumani tibbiyot birlashmasi bolalar bo‘limida 2024 yildagi 1-sonli buyruq bilan amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2025 yil 15 yanvardagi 11/85-sonli xulosasiga ko‘ra). Ijtimoiy samaradorligi: gepsidin monitoringi funksional temir tanqisligini o‘z vaqtida aniqlash va davolash taktikasiga maqbul tuzatishlar kiritish imkonini yaratadi, bu esa remissiya davrini qisqartirish va anemiyaga nisbatan barqarorlikni oshirishga xizmat qiladi. Iqtisodiy samaradorligi: gepsidin darajasini hisobga olgan holda temir o‘rnini bosuvchi terapiyani individuallashtirish orqali surunkali buyrak kasalligiga chalingan bolalarda anemiyani samarali davolash mumkin bo‘lib, har bir bemor uchun yiliga 556679 so‘mgacha davlat xarajatlarini tejash imkonini tashkil etadi;
uchinchi ilmiy yangilik: surunkali buyrak kasalliklari bilan kechuvchi anemiyasi bor bolalarda funksional temir tanqisligining shakllanishida yallig‘lanish sitokinlari − interleykin-6 (IL-6) va o‘sma nekroz omili-α (TNF-α)ning patogenetik ahamiyati ilmiy asosda aniqlangan va ular bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universiteti Ilmiy kengashining 2024 yil 6 noyabrda 3-soni tasdiqlangan «Surunkali buyrak kasalligi bo‘lgan bolalarda anemiyani kompleks baholash tizimi» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Samarqand viloyati bolalar ixtisoslashtirilgan ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi 2024 yil 18 dekabrdagi 79-sonli buyruq asosida nefrologiya bo‘limi, Urgut tumani tibbiyot birlashmasi bolalar bo‘limida 2024 yildagi 1-sonli buyruq bilan amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2025 yil 15 yanvardagi 11/85-sonli xulosasiga ko‘ra). Ijtimoiy samaradorligi: yallig‘lanish markerlarini monitoring qilish orqali anemiya rivojlanishini oldindan bashorat qilish va uning kechishini nazorat ostida ushlab turish imkoniyati yaratiladi. Iqtisodiy samaradorligi: yallig‘lanishni o‘z vaqtida nazorat qilish orqali kasallik qo‘zg‘alishlarining sonini kamaytirish va statsionar davolanish ehtiyojini yiliga 3–5 martadan 1–2 martagacha qisqartirish imkoniyatini berib, bir bemorga to‘g‘ri keladigan dignostika xarajotlarini yiliga 185000 so‘mgacha kamaytirish imkonini tashkil etadi;
to‘rtinchi ilmiy yangilik: surunkali buyrak kasalligi bo‘lgan bolalarda anemiyani davolashda sukrosomal temirni qo‘llash yuqori klinik samaradorlikka ega ekani tasdiqlangan bo‘lib, u anemiyani barqaror tuzatish, bemorlar holatini yaxshilash va sezilarli nojo‘ya ta’sirlarsiz davolash imkonini berilgan va ular bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universiteti Ilmiy kengashining 2024 yil 6 noyabrda 3-soni tasdiqlangan «Surunkali buyrak kasalligi bo‘lgan bolalarda anemiyani davolash samaradorligini nazorat qilish» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Samarqand viloyati bolalar ixtisoslashtirilgan ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi 2024 yil 18 dekabrdagi 80-sonli buyruq asosida nefrologiya bo‘limi, Urgut tumani tibbiyot birlashmasi bolalar bo‘limida 2024 yildagi 2-sonli buyruq bilan amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2025 yil 15 yanvardagi 11/85-sonli xulosasiga ko‘ra). Ijtimoiy samaradorligi: sukrosomal temirni qo‘llash orqali erishiladi, u esa surunkali buyrak kasalligi bo‘lgan bolalarda gemoglobin darajasining tezkor oshishiga hissa qo‘shib, bolaning jismoniy faolligini tez tiklanishiga olib keladi. Iqtisodiy samaradorligi: dori vositasining yuqori biomavjudligi va yaxshi o‘zlashtirilishi tufayli qisqa muddat ichida klinik jihatdan ahamiyatli natijaga erishish, nojo‘ya ta’sirlarsiz terapiyani amalga oshirish, bu esa davolash kursi davomiyligini qisqartirish, qo‘shimcha dori vositalarga bo‘lgan ehtiyojni kamaytirish, qayta-qayta shifoxonaga yotqizish holatlarini ozaytirish orqali sog‘liqni saqlash tizimi va bemorning oilasi uchun har bir bolaga xarajat qilinadigan mablag‘ tejash imkonini beradi.