Музаффарова Наргиза Шухратовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Дегенератив-дистрофик касалликларда вертебробазиляр соҳада қон айланишининг хусусиятларини текшириш ва даволаш усулларини такомиллаштириш”, 14.00.13 – «Неврология» (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.PhD/Tib3557.
Илмий раҳбар: Хакимова Сохиба Зиядуллоевна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.05.2023.Tib.102.03.
Расмий оппонентлар: Ниязов Шухрат Тошмирович, тиббиёт фанлари доктори, доцент. Якубова Мархамат Миракрамовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Абуали ибни Сино номидаги Тожикистон давлат тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: 
дегенератив-дистрофик касалликларда вертебробазиляр соҳада қон айланишининг хусусиятларини таҳлил қилиш ва даволаш усулларини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
бўйин умуртқалари дегенератив-дистрофик касалликлари билан кечувчи вертебробазиляр синдроми бўлган беморларда бош айланиш симптомининг шаклланиши ва оғирлиги бир нечта патогенетик омиллар хусусан, бўйин соҳасидаги қон оқимининг бузилиши, Д витамини етишмовчилиги ва суяк минерал зичлигининг камайиши билан комплекс тарзда боғлиқлиги аниқланган;
дегенератив-дистрофик касалликларда вертебробазиляр етишмовчилиги билан оғриган беморларда "бош айланиш кундалиги"дан фойдаланиш орқали бош айланиш эпизодларини олдиндан сезиш ва уларни профилактика қилиш имконияти илмий жиҳатдан асосланган;
вертебробазиляр етишмовчилик ва дегенератив-дистрофик касалликлар билан боғлиқ ташвиш синдромининг литий препарати орқали коррекция қилиниши клиник самарадорликка эга эканлиги аниқланган;
тадқиқот натижаларига кўра, Д витамини ва литий препаратларининг қўшма қўлланилиши вертебробазиляр етишмовчиликка чалинган беморларда УЗДГ кўрсаткичларининг яхшиланишига, вертебрал артерияларда қон оқими тезлигининг ошишига, турбулентликнинг камайишига ва экстравазал компрессиянинг пасайишига олиб келиш имконини илмий жиҳатдан асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Дегенератив-дистрофик касалликларда вертебробазиляр соҳада қон айланишининг хусусиятларини текшириш ва даволаш усулларини такомиллаштириш бўйича олиб борилган илмий-тадқиқот натижалари асосида (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий техник кенгашининг 15.02.2025 й. 12/17-сон хулосаси):
биринчи илмий янгилик: бўйин умуртқалари дегенератив-дистрофик касалликлари билан кечувчи вертебробазиляр синдроми бўлган беморларда бош айланиш симптомининг шаклланиши ва оғирлиги бир нечта патогенетик омиллар хусусан, бўйин соҳасидаги қон оқимининг бузилиши, Д витамини етишмовчилиги ва суяк минерал зичлигининг камайиши билан комплекс тарзда боғлиқлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Жиззах вилояти Шароф Рашидов тумани тиббиёт бирлашмаси 06.01.2025 № 1\2025 сонли буйруқ ва Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 14.01.2025 № 30 сонли буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ДДК ВБЕ билан касалланган беморларда МСКТ текширувининг аниқлик даражаси 93,1%, бўйин томирларининг ультратовуш доплерографиияси 86,8% ва қонда витамин D 86,7%, ҳамда Li-микроэлементи миқдори 76,7% ни ташкил этиб, бунда ДДК ВБЕ билан касалланган беморларда улардан фойдаланиш зарурлигини асослайди, шунингдек, эрта ва аниқ ташхислаш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ДДК ВБE билан касалланган беморларда клиник неврологик, нейровизуализация, инструментал параметрлар ва лаборатория биомаркерлари ўрганилиб, бунинг натижасида касалликни эрта ташхислаш орқали даволаш самарадорлигини оширишга эришилган ва ётоқ кунини ўртача 3 кунга қисқартиришга эришилди. Бу 1 нафар бемор учун 600000 сўмлик харажатни тежаш имконини берди. Натижада, йил давомида ушбу усул қўлланилган 100 нафар бемор мисолида соғлиқни сақлаш харажатлари 60 миллион сўмга камайди. Хулоса: ДДК ВБE билан касалланган беморларда айтиб ўтилган диагностика жараёнида касаллик ва унинг асоратларини эрта ташхислаш самарадорлиги оширилиши натижасида беморларнинг шифохонада даволаниш вақтини камайтириш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: дегенератив-дистрофик касалликларда вертебробазиляр етишмовчилиги билан оғриган беморларда "бош айланиш кундалиги"дан фойдаланиш орқали бош айланиш эпизодларини олдиндан сезиш ва уларни профилактика қилиш имконияти илмий жиҳатдан асосланган; Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Жиззах вилояти Шароф Рашидов тумани тиббиёт бирлашмаси 06.01.2025 № 1\2025 сонли буйруқ ва Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 14.01.2025 № 30 сонли буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: таклиф этилган текширув усуллари бўйин умурткалари дегератив-дистрофик касалликлари билан оғриган беморларда вертебробазиляр бузилишларни эрта ташхислаш ва шу сабабли касаллик қайталаниши, ногиронлик кўрсаткичини пасайтириш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: тадқиқот натижасида тавсия этилган диагностика ва баҳолаш ёндашувлари ёрдамида бўйин умуртқалари дегератив-дистрофик касалликлари билан оғриган беморларда вертебробазиляр синдромнинг қайта-ланиш кўрсаткичи 15% га камайтирилди. Бу орқали йил давомида камида 100 нафар бемор орасида 120 миллион сўмлик соғлиқни сақлаш харажатлари олди олинди. Хулоса: бўйин умурткалари дегератив-дистрофик касалликлари билан касалланган беморларда вертебробазиляр бузилишларни эрта ташхислаш ва касаллик асоратларини, хусусан, профилактика қилиш ва шу сабабли келиб чиқадиган ногиронлик миқдорини камайтириш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: вертебробазиляр етишмовчилик ва дегенератив-дистрофик касалликлар билан боғлиқ ташвиш синдромининг литий препарати орқали коррекция қилиниши клиник самарадорликка эга эканлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Жиззах вилояти Шароф Рашидов тумани тиббиёт бирлашмаси 06.01.2025 № 1\2025 сонли буйруқ ва Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 14.01.2025 № 30 сонли буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: беморларнинг ҳаёт сифатини ошириш, уларнинг меҳнатга лаёқатлилигини сақлаш, соғлиқни сақлаш тизимини оптималлаштириш ва аҳолининг профилактик тиббиётга бўлган эътиборини ошириш билан намоён бўлади. Бу эса жамиятнинг умумий саломатлигини яхшилаш ва соғлиқни сақлаш тизимидаги иқтисодий юкни камайтириш имконини берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: касалликнинг асоратларини камайтириш ҳисобига 1 нафар беморга 1 кунда касалхонадан ташқари реабилитацияси учун 210000 сўмни иқтисод қилиш самарадорлигини берди. Тадқиқотнинг умумий иқтисодий самарадорлиги — 1 нафар бемор учун 2100000 сўмни ташкил қилди. Хулоса: ВБЙ билан касалланган беморларда нейроваскуляр бузилишларни патогенетик даволашни оптималлаштириш туфайли касаллик асоратларини камайтириш ва реабилитацияга сарфланувчи ортиқча харажатларни камайтириш имконини берди. 
тўртинчи илмий янгилик: тадқиқот натижаларига кўра, Д витамини ва литий препаратларининг қўшма қўлланилиши вертебробазиляр етишмовчиликка чалинган беморларда УЗДГ кўрсаткичларининг яхшиланишига, вертебрал артерияларда қон оқими тезлигининг ошишига, турбулентликнинг камайишига ва экстравазал компрессиянинг пасайишига олиб келиш имконини илмий жиҳатдан асосланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Жиззах вилояти Шароф Рашидов тумани тиббиёт бирлашмаси 06.01.2025 № 1\2025 сонли буйруқ ва Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 14.01.2025 № 30 сонли буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган.  Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: бўйин умурткалари дегератив-дистрофик касалликларда вертебробазиляр етишмовчилиги билан касалланган беморларда анъанавий даво терапиясига ўз вақтида литий препаратини қўшиш неврологик асоратларни олдини олишга, бош мияда қон айланиши бузилишидан кейинги касалликларнинг ривожланишини секинлаштиришга ёрдам беради. Li-микроэлементи миқдори пасайиши сурункали ВБЙ да ташвиш ва депрессия ҳолатларини келтириб чиқараётгани кузатилди. Бу эса вертебробазиляр синдроми қўзғолиш даврида тўғри танланган патогенетик даволашни амалга ошириш имконини берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1 нафар беморнинг шифохонадаги даволаниш муддатини 9–10 кундан 6 кунга қисқартириш орқали, шароитга кўра шифохонада қолиш тўлови 1 нафар бемор учун 802500 сўмга камайтирилди (прейскурант бўйича 1 кун – 127500 сўм); Даволаш муддати қисқариши туфайли 1 кунда ўртача 140000 сўмлик дори воситалари иқтисод қилинди. Хулоса: тадқиқот натижалари асосида шакллантирилган асосий хулосалар ва тавсиялар турли даражадаги тиббиёт муассасаларида бўйин умуртқалари дегератив касалликлари билан кечувчи вертебробазиляр бузилишларга эга беморларни диагностика қилиш ва даволашда қўллаш учун мўлжалланган ёндашувлар сифатида тавсия этилди. Ушбу ёндашувлар самарадорликни ошириш, даволашдан кейинги реабилитация даврини қисқартириш ҳамда узоқ муддатли даврда касалликнинг қайта-ланиш хавфини камайтириш имконини берди.