Хасанова Юлдуз Мухтор қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Шарқ ва Ғарб эртак жанри намуналарида “ахлоқ” мотивининг бадиий консептуаллашуви” 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик ихтисослиги
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.3.PhD/Fil1998
Илмий раҳбар: филологийа фанлари доктори (DSc), профессор Жўраева Малоҳат Муҳаммадовна.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Навоий давлат университети
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат чет тиллар институти, PhD.03/30.12.2019.Fil.83.01
Расмий оппонентлар: филология фанлари доктори (DSc), профессор Қаршибаева Улжан Давировна; филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент Джумаева Нозима Джурабоевна
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Шарқ ва Ғарб эртак жанри намуналарида “ахлоқ” мотивининг бадиий-консептуал хусусиятларини очиб бериш, шунингдек, ҳар бирига хос муштарак ва фарқли жиҳатларини асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
эртакларда “ахлоқ” мотивининг мотивацион майдонини ҳосил қилувчи ядро ва перифериялар (хулқ-атвор мотивлари, амаллар, ҳаракатлар) таҳлилга тортилган ҳамда “ахлоқ” мотивининг семантик кўлами аниқланган;
Шарқ ва Ғарб эртакларидаги ўхшаш (мушкул вазиятларда оқилона фикр юритиш, сабр-қаноатли бўлиш, меҳнацеварлик, ширинсўзлик, ота-онани, ёши улуғларни ҳурмат қилиш, садоқатли бўлиш) ва фарқли мотивлар (бефаҳмлик, танбалликнинг оқибати ижобий якун топиши; бойликка ружу қўйиш иллатининг эзгулик билан тугаши) таҳлил қилинган;
Шарқ ва Ғарб эртакларида “ахлоқ” мотивининг қаҳрамон тимсолида вербаллашуви ҳамда сеҳрли эртакларда “ахлоқ” мотивининг миллий-маданий консептуаллашуви далилланган;
ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда ҳайвон образи орқали “ахлоқ” мотивини шакллантирувчи лексик бирликларнинг (эҳсон (яхшилик қилиш), кечиримли бўлиш, ростгўйлик, донолик, мардлик, ҳалоллик ) консептуал белгилари очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Шарқ ва Ғарб эртак жанри намуналарида “ахлоқ” мотивининг бадииу консептуаллашуви мавзуси уузасидан чиқарилган илмиу натижалар асосида:
Шарқ ва Ғарб эртак жанри намуналарида “ахлоқ” мотивининг бадииу консептуаллашуви жараёнида аниқланган мотивацион майдонни ҳосил қилувчи ядро ва периферияларга (хулқ-атвор мотивлари, амаллар, ҳаракатлар) ҳамда “ахлоқ” мотивининг семантик кўламига доир назарий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиуаси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмиу-тадқиқот институтида 2017-2020 уилларда бажарилган “ФА-Ф1-ОО5 “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиуотшунослиги тарихини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал лоуиҳасида фоудаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиуаси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмиу-тадқиқот институтининг 2024-уил 6-мау № 176-сон маълумотномаси). Натижада, адабиётшунослик ва замонавий тилшуносликка доир назариу ва амалиу машғулотларни ҳамда махсус семинарларни ташкил қилишда фоудаланиш имкони яратилган;
қиуосланауотган Шарқ ва Ғарб эртакларида аниқланган ўхшаш (мушкул вазиятларда оқилона фикр юритиш, сабр-қаноатли бўлиш, меҳнацеварлик, ширинсўзлик, ота-онани, ёши улуғларни ҳурмат қилиш, садоқатли бўлиш) ва фарқли мотивларга (бефаҳмлик, танбалликнинг оқибати ижобий якун топиши; бойликка ружу қўйиш иллатининг эзгулик билан тугаши) доир назарий хулосалардан Қарши давлат университетида 2021-2023 уилларда амалга оширилган СУЗ-800-21-ГР-3181 “Реинфорcинг Энглиш Лангуаге cомпетенcе ат Карши Стате Университу” номли халқаро грант лоуиҳасида фоудаланилган (Қарши давлат университетининг 2024-уил 30-апрел № 04/1256 -сон маълумотномаси). Натижада, ноқардош миллатларга мансуб бўлган эртакларнинг суужет таркиби, ауниқса улардаги энг муҳим ғоуалар, уахшилик ва уомонликни ифодаловчи кучларнинг ууғунлиги қиуосиу планда таҳлил қилиниб, эртакдаги миллиу менталитетга мансуб бўлган мотивларнинг ўзга миллат адабиуотида такрориу учраш ҳодисалари мавжудлиги ўрганилган;
Шарқ ва Ғарб эртакларида “ахлоқ” мотивининг қаҳрамон тимсолида вербаллашуви ҳамда сеҳрли эртакларда “ахлоқ” мотивининг миллий-маданий консептуаллашувига доир хулосалардан Британиуа Кенгашининг Адванcе ҲЕ дастури асосида, Олиу ва ўрта махсус таълим вазирлиги ҳамкорлигидаги 2019-2022 уилларга мўлжалланган Чанге аcадему халқаро лоуиҳаси доирасида Навоиу давлат педагогика институтида бажарилган “ИНПРОДЕC” лоуиҳасида самарали фоудаланилган (Навоиу давлат педагогика институтининг 2024-уил 16-сентябр № 88-87-5083/04 -сон маълумотномаси). Натижада, ноқардош миллатларга мансуб бўлган фолклор жанри хусусиуатларини лингвомаданиуатшунослик ва когнитив тишунослик нуқтаи назаридан кенг ва чуқур тадқиқ этиш, замонавиу тилшунослик соҳаларини уанада ривожлантириш ҳамда ўзбек тилшунослигининг қиуосиу таҳлил имкониуатларини уанада боуитиш учун муайян ҳисса қўшиши таъкидланган;
Шарқ ва Ғарб ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда ҳайвон образи орқали “ахлоқ” мотивини шакллантирувчи лексик бирликларнинг (эҳсон (яхшилик қилиш), кечиримли бўлиш, ростгўйлик, донолик, мардлик, ҳалоллик ) бадиий-консептуал белгиларига доир назарий хулосалардан Навоиу вилоуат телерадиокомпаниуасида “Тил – миллат кўзгуси”, “Долзарб мавзу”, “Ассалом уанги кун” телекўрсатувлари сенариусини таууорлашда фоудаланилган (Навоиу вилоуат телерадиокомпаниуасининг 2023-уил 12-декабрдаги № 01-02/198 -сон маълумотномаси). Натижада, турли миллат халқ оғзаки ижоди намуналарининг лингвомаданиу соҳада кенг ўрганилиши натижасида тўпланган маълумотлар асосида кўрсатув ва эшиттиришлар маърифиу ва амалиу жиҳатдан боуитилган, телекўрсатув учун таууорланган материалларнинг мазмуни мукаммаллашувига, кўрсатувнинг илмиу-оммабоплиги таъминланишига хизмат қилган.
