Ахмедов Тўлқинжон Бахтияржановичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Сурункали жигар касаллиги бўлган беморларда кўриш аъзосининг клиник-функционал ва морфометрик кўрсаткичлари» 14.00.08 – Офтальмология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022/1.PhD/Tib2431.
Илмий раҳбар: Каримова Муяссар Хамитовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика иҳтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази, DSc.04/30.01.2020.Tib.105.01.
Расмий оппонентлар: Маккаева Сакинат Магомедовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия Федерацияси); Закирходжаев Рустам Асралович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Бошқирдистон давлат тиббиёт университети (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: сурункали жигар касаллиги бўлган беморларда кўриш аъзосининг клиник-функционал ва морфометрик кўрсаткичлардаги ўзгаришларни ўрганиш ва коррекциялаш услубларини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
кўрув аъзосининг барча қаватларида сурункали жигар касалликларининг этиологиясига кўра НВV вирусининг томир эндотелийсига эндоген таъсири, тўр парданинг С оқсили билан антиген-антитана комплекси хосил бўлиши, алкоголга боғлиқ бўлган ва боғлиқ бўлмаган сурункали гепатитларда липопротеинлар алмашувининг бузилиши натижасида патологик ўзгаришлар аниқланган;
сурункали гепатит С билан ҳасталанган беморларда учрайдиган ёшга боғлиқ макулодистрофияни даволашда ананавий комплекс давога ретино ва гепатопротектор қўшилиши натижасида эркин радикаллар ва оксидловчи стрессни нейтралланиши сабабли клиник-функционал кўрсаткичларда (кўриш ўткирлигининг максимал коррекцияси ва статик периметрия кўрсаткичларида) ижобий ўзгаришлар аниқланган;
сурункали гепатит С ва ёшга боғлиқ макулодистрофия билан ҳасталанган беморларда ўтказилган ананавий комплекс давога ретино ва гепатопротектор қўшилиши сабабли антиоксидант тизимни меъёрланиши натижада тўр парда морфометрик кўрсаткичларида ижобий динамикаси аниқланган;
витреоретинал жаррохлик ўтказилган сурункали гепатит С бўлган беморларда гипокоагуляцияни даволашда К витамин сақловчи дори воситаларини қўллаш орқали фибриноген миқдори 45% га ортди ва II, V, VII, IX, X факторлар активланиши натижасида геморрагик асоратлар витрэктомия вақтида 26.7% га ва витрэктомиядан кейинги эрта хамда кечки даврларда 87% га камайиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Сурункали жигар касалликларида кўрув аъзосида учрайдиган клиник-функционал ва морфометрик кўрсаткичлардан олинган илмий натижалар асосида (Ўзбекистон Республикаси Соғликни сақлаш вазирлиги хузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 22 октябрдаги 07/116-сонли хулосаси):
биринчи илмий янгилик: кўрув аъзосининг барча қаватларида сурункали жигар касалликларининг этиологиясига кўра НВV вирусининг томир эндотелийсига эндоген таъсири, тўр парданинг С оқсили билан антиген-антитана комплекси хосил бўлиши, алкоголга боғлиқ бўлган ва боғлиқ бўлмаган сурункали гепатитларда липопротеинлар алмашувининг бузилиши натижасида патологик ўзгаришлар аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: мазкур натижалар «Сурункали жигар касаллиги бўлган бeморларда катарактани ривожланиши» (Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази экспертлик кенгаши томонидан тасдиқланди, м-р/3-сон, 21.02.2024 й) ва «Сурункали жигар касаллиги бўлган бeморларда офтальможарроҳликда учрайдиган асоратлар» (Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази экспертлик кенгаши томонидан тасдиқланди, м-р/4-сон, 21.02.2024 й) номланган методик тавсиялар таркибига киритилган. Жорий этилиши: амалий соғлиқни сақлаш тизимига, шу жумладан, Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Қорақалпоғистон республикаси Нукус филиали (буйруқ № 1/12 сонли, 26.01.2024 й.) ва Республика иҳтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Термиз филиали (буйруқ № 8/1 Т сонли, 22.02.2024 й.) амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: cурункали жигар касалликларида кўрув аъзосида кўп урчайдиган патологиялар аниқланди ва бу аниқланган патологик белгилар воситасида яширин кечаётган cурункали жигар касалликларини эрта даврларда диагностика қилиш имкониятини беради. Иқтисодий самарадорлиги: cурункали жигар касалликларида кўрув аъзосидаги кузатиладиган патологияларни эрта аниқлаш ва дастлабги босқичларда комплес даволаш орқали касалликни ривожланишини, хамда асоратларини олдини олишга эришилади, натижада даволаш учун сарфланадиган умумий ҳаражатларни 45-50%га камайтириш имконини беради. Ҳулоса: сурункали жигар касалликларини бевосита хамда билвосита таъсири натижасида кўрув аъзосида турли даражадаги патологик ўзгаришлар кузатилди.
иккинчи илмий янгилик: сурункали гепатит С билан ҳасталанган беморларда учрайдиган ёшга боғлиқ макулодистрофияни даволашда ананавий комплекс давога ретино ва гепатопротектор қўшилиши натижасида эркин радикаллар ва оксидловчи стрессни нейтралланиши сабабли клиник-функционал кўрсаткичларда (кўриш ўткирлигининг максимал коррекцияси ва статик периметрия кўрсаткичларида) ижобий ўзгаришлар аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: мазкур натижалар «Сурункали жигар касаллиги бўлган бeморларда катарактани ривожланиши» (Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази экспертлик кенгаши томонидан тасдиқланди, м-р/3-сон, 21.02.2024 й) ва «Сурункали жигар касаллиги бўлган бeморларда офтальможарроҳликда учрайдиган асоратлар» (Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази экспертлик кенгаши томонидан тасдиқланди, м-р/4-сон, 21.02.2024 й) номланган методик тавсиялар таркибига киритилган. Жорий этилиши: амалий соғлиқни сақлаш тизимига, шу жумладан, Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Қорақалпоғистон республикаси Нукус филиали (буйруқ № 1/12 сонли, 26.01.2024 й.) ва Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Термиз филиали (буйруқ № 8/1 Т сонли, 22.02.2024 й.) амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: сурункали гепатит С беморларда тавсия этилган периметриянинг “30-2 Суto” усули кўллаш билан кўрув аъзосида ривожланиши мумкин бўлган тўр парда касалликни скрининг қилиш имконияти жорий этилди ва узоқ вақт давомида кўриш сифатини сақлаб қолишда эришилди. Иқтисодий самарадорлиги: сурункали гепатит С беморларни арзон ва самарали усул бўлган периметриядан ўтказиш ва шу орқали даволашни комплекс шаклда эрта даврларда бошлаш орқали жигар, ҳамда кўз касалликларини асоратларини ривожланиши олди олинди ва сарфланадиган дори воситаларни 60-65% камайтиришга эришилди. Ҳулоса: Эрта диагностика усуллари ва оптимал даволашни такомиллаштириш ёшга боғлиқ макулодистрофияли беморларда жигар фаолиятини яхшилаш билан бирга беморлар визуал ҳаёт фаолияти узоқ вақт сақлаб қолинди ва беморларнинг ҳаёт сифати яхшиланди.
учинчи илмий янгилик: сурункали гепатит С ва ёшга боғлиқ макулодистрофия билан ҳасталанган беморларда ўтказилган ананавий комплекс давога ретино ва гепатопротектор қўшилиши сабабли антиоксидант тизимни меъёрланиши натижада тўр парда морфометрик кўрсаткичларида ижобий динамикаси аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: мазкур натижалар «Сурункали жигар касаллиги бўлган бeморларда катарактани ривожланиши» (Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази экспертлик кенгаши томонидан тасдиқланди, м-р/3-сон, 21.02.2024 й) ва «Сурункали жигар касаллиги бўлган бeморларда офтальможарроҳликда учрайдиган асоратлар» (Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази экспертлик кенгаши томонидан тасдиқланди, м-р/4-сон, 21.02.2024 й) номланган методик тавсиялар таркибига киритилган. Жорий этилиши: амалий соғлиқни сақлаш тизимига, шу жумладан, Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Қорақалпоғистон республикаси Нукус филиали (буйруқ № 1/12 сонли, 26.01.2024 й.) ва Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Термиз филиали (буйруқ № 8/1 Т сонли, 22.02.2024 й.) амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: Тадқиқотда тавсия этилган диагностика усуллари касалликнинг бошланғич даврларда аниқлашга, даволашда комплекс ёндашув эса касалликни эрта даврларда самарали даволашга, тўр парда ва хориоидея қаватларида метаболик ўзгаришларни олдини олишга ва узоқ вақт давомида тўр парда морфологик холатини сақлаб қолишга эришилди. Иқтисодий самарадорлиги: сурункали гепатит С беморларда ёшга боғлик макулодистрофияни қисқа муддатларда бир даврдан бошқа даврга ўтишини инобатга олиб, комплекс давога гепатопротектор ва ретинопротектор қўшиш, хамда эрта муддатларда кўллаш орқали ёшга боғлик макулодистрофияни нам ва қонли шаклларини учраш частатаси камайишига ва интравитреал дори воситаларга бўлган эҳтиёжни 65%га қисқартиришга эришилди. Ҳулоса: Эрта диагностика усуллари ва оптимал даволашни такомиллаштириш ёшга боғлиқ макулодистрофияли беморларда жигар фаолиятини яхшилаш билан бирга беморлар висуал ҳаёт фаолияти узоқ вақт сақлаб қолинди ва беморларнинг ҳаёт сифати яхшиланди.
тўртинчи илмий янгилик: витреоретинал жаррохлик ўтказилган сурункали гепатит С бўлган беморларда гипокоагуляцияни даволашда К витамин сақловчи дори воситаларини қўллаш орқали фибриноген миқдори 45% га ортди ва II, V, VII, IX, X факторлар активланиши натижасида геморрагик асоратлар витрэктомия вақтида 26.7% га ва витрэктомиядан кейинги эрта хамда кечки даврларда 87% га камайиши исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: мазкур натижалар «Сурункали жигар касаллиги бўлган бeморларда катарактани ривожланиши» (Республика иҳтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази экспертлик кенгаши томонидан тасдиқланди, м-р/3-сон, 21.02.2024 й ) ва «Сурункали жигар касаллиги бўлган бeморларда офтальможарроҳликда учрайдиган асоратлар» (Республика иҳтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази экспертлик кенгаши томонидан тасдиқланди, м-р/4-сон, 21.02.2024 й) номланган методик тавсиялар таркибига киритилган. Жорий этилиши: амалий соғлиқни сақлаш тизимига, шу жумладан, Республика иҳтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Қорақалпоғистон республикаси Нукус филиали (буйруқ № 1/12 сонли, 26.01.2024 й.) ва Республика иҳтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Термиз филиали (буйруқ № 8/1 Т сонли, 22.02.2024 й.) амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: Сурункали вирусли гепатитларда гипокоагуляция холатини К витамин сақловчи дори воситаларни қўллаш орқали офталможарроҳликдаги қон кетиш билан боғлиқ асоратлар ҳажми камайди ва беморларнинг реабилитация даври қисқарди. Иқтисодий самарадорлиги: витреоретинал жарроҳлик ўтказилган сурункали гепатит С беморларга К витамин сақловчи дори воситаларни қўллаш орқали офталможарроҳликдаги қон кетиш билан боғлиқ асоратлар ҳажми камайди ва қайта жарроҳлик ўтказишга бўлган эҳтиёжни ва унга сарфланадиган маблағни 86%га камайтиришга эришилди. Ҳулоса: мазкур дори воситасини сурункали вирусли гепатитларда қўллаш орқали офталможарроҳликдаги қон кетиш билан боғлиқ асоратлар ҳажми камайди ва беморлар реабилитация даври қисқарди.