Джалилова Хуршида Мирхоликовнанинг
филология фанлари доктори (DSc) диссертацияси
ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Инглиз маърифатчилиги ва ўзбек жадид насрида саёҳат жанри поетикаси”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.DSc/Fil523. 
Илмий маслаҳатчи: Болтабоев Ҳамидулла Убайдуллаевич, филология фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.01.10. 
Расмий оппонентлар: Пардаева Зулфия Жўраевна, филология фанлари доктори, профессор; Ҳамдамов Улуғбек Абдуваҳобович, филология фанлари доктори, профессор; Умарова Махлиё Юнусовна, филология фанлари доктори, профессор. 
Етакчи ташкилот: Фарғона Давлат университети. 
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз маърифатчилиги ва ўзбек жадид насрида саёҳат жанрида ёзилган асарлар поетикасининг типологик ва ўзига хос жиҳатларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
саёҳат жанрининг талқини автобиографизм, баённинг аксарият ҳолларда биринчи шахс томонидан амалга оширилиши, рефлексивлик, “ўз – ўзга”ни қиёслаш ва қарама-қарши қўйиш композицион усулининг қўлланилиши, публицистик услуб ва интертекстуаллик каби асосий хусусиятлари таснифланган;
инглиз маърифатчилиги насрида саёҳат адабиётига оид асарларнинг нобадиий (нон-фиcтион) – илмий-этнографик битиклар, кундаликлар, саёҳат хотиралари, йўл очерклари, эссе; бадиий (фиcтион)  – саёҳат романи ва унинг турлари: фантастик, сатирик, тарбиявий, ижтимоий-маиший, эпистоляр, сентиментал саёҳат романлари; ўзбек жадид насрида реал саёҳат тафсилотлари баён этилган саёҳатнома – йўл очерклари, йўл хотиралари, саёҳат кундалиги, бадиа; саёҳат типидаги асарлар – ҳикоя, қисса, сафар эсдаликлари каби тип ва турлари аниқланган;
инглиз маърифатчилиги ва ўзбек жадид насрида саёҳат адабиёти ривожланишининг умумий қонуниятлари, травелог ва саёҳатноманинг типологик ўхшашлиги, шунингдек, ўрганилаётган адабиётларда ушбу асарларни яратиш техникасининг ўзига хослиги исботланган;
реал саёҳат адабиёти тажрибасига асосланган инглиз маърифатчилиги насрида саёҳат романларини яратиш жараёнида романга хос тафаккурнинг спецификаси,   ўзбек жадид адиблари ижодида инглиз романчилиги мактаби таъсири аниқланган;
саёҳат типида яратилган бадиий асарларда сюжет-композицион асос сифатида саёҳат мотивининг ўрни аниқланган ҳолда, уларнинг маърифий-дидактик вазифаси очиб берилган;
қиёсий-типологик таҳлил асосида муаллиф категорияси “муаллиф-сайёҳ” ва “хорижлик сайёҳ” образларида намоён бўлиши изоҳланиб, уларнинг фаол сайёҳ, рефлексив сайёҳ, сентиментал сайёҳ типлари ажратилган;
инглиз маърифатчилиги ва ўзбек жадид насридаги саёҳатномаларнинг асосий унсурлари: муаллиф нияти (интенсия), йўл ва йўналиш, транспорт воситалари, эмпирик кузатишлар, “ўз” ва “ўзгани” таққослаш, муаллиф мулоҳазалари (рефлекция) далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инглиз маърифатчилиги ва ўзбек жадид насрида саёҳат жанри поетикаси тадқиқига доир илмий натижалар асосида: 
саёҳат жанрининг талқини кенгайтирилиб, автобиографизм, баённинг аксарият ҳолларда биринчи шахс томонидан амалга оширилиши, рефлексивлик, “ўз – ўзга”ни қиёслаш ва қарама-қарши қўйиш композицион усулининг қўлланилиши, публицистик услуб ва интертекстуаллик каби асосий хусусиятлари таснифлангани борасидаги хулосалардан Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университетида 2021-2022 йилларда бажарилган А-ОТ-2021-542 рақамли “Қатағон қурбонларининг меросини янада чуқур ўрганиш, уларнинг хотирасини абадийлаштириш ва ижтимоий-сиёсий, маънавий-маърифий ғояларининг таълим ва тарбиядаги аҳамияти ёритилган электрон платформа ва мултимедияли комплексини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университетининг 2024-йил 2-июлдаги 04/11-5395-сон маълумотномаси). Натижада қатағон қурбонлари меросига оид электрон платформа янги тарихий фактлар, автобиографик маълумотлар, жадидлар ҳаёти ва ижоди тадқиқи орқали уларнинг хотирасини абадийлаштиришга оид манбалар билан бойитилган;
инглиз маърифатчилиги насрида саёҳат адабиётига оид асарларнинг нобадиий (нон-фиcтион) – илмий-этнографик битиклар, кундаликлар, саёҳат хотиралари, йўл очерклари, эссе; бадиий (фиcтион)  – саёҳат романи ва унинг турлари: фантастик, сатирик, тарбиявий, ижтимоий-маиший, эпистоляр, сентиментал саёҳат романлари; ўзбек жадид насрида реал саёҳат тафсилотлари баён этилган саёҳатнома – йўл очерклари, йўл хотиралари, саёҳат кундалиги, бадиа; саёҳат типидаги асарлар – ҳикоя, қисса, сафар эсдаликлари каби тип ва турлари аниқлангани хусусидаги назарий мулоҳазалардан Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университетида 2018-2020-йилларда бажарилган ПЗ-201709134 рақамли  “Филология йўналиши бўйича инглиз тилини ўрганишнинг сифат ва тамойиллари” мавзусидаги амалий лойиҳасида кенг фойдаланилган (Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университетининг 2024-йил 9-сентябрдаги 04/11-6771-сон маълумотномаси). Натижада инглиз тилини хорижий тил сифатида ўрганишнинг сифат ва тамойилларини аниқлашга йўналтирилган ўқув адабиётларнинг мазмунини такомиллаштиришга хизмат қилган;
инглиз маърифатчилиги ва ўзбек жадид насрида саёҳат адабиёти ривожланишининг умумий қонуниятлари, травелог ва саёҳатноманинг типологик ўхшашлиги, шунингдек, ўрганилаётган адабиётларда ушбу асарларни яратиш техникасининг ўзига хослиги исботланганига оид тадқиқот материаллари ва натижаларидан Португалиянинг Тавира шаҳридаги Халқаро Паремиология Ассоциацияси (АИП-ИАП, ЮНЕСКО) томонидан ташкил этилган “Мақоллар бўйича 16-фанлараро коллоквиум”  (ИCП22)да фойдаланилган, диссертация натижалари акс этган  “Инглиз адабиётида саёҳат жанрининг ўрни” мавзусидаги монография мазкур коллоквиумда ташкил этилган кўргазма учун тақдим этилган (Халқаро Паремиология Ассоциациясининг 2022-йил 27-декабрдаги маъумотномаси). Натижада тингловчиларнинг саёҳат адабиёти, жадид саёҳатномалари бўйича янги билимларни эгаллашга, коллоквиумда ташкил этилган кўргазмани бойитишга эришилган;
реал саёҳат адабиёти тажрибасига асосланган инглиз маърифатчилиги насрида саёҳат романларини яратиш жараёнида романга хос тафаккурнинг спецификаси,   ўзбек жадид адиблари ижодида инглиз романчилиги мактаби таъсири аниқланганига оид материалларидан 2023-йил 25-август куни Швейсариянинг Ҳинвил шаҳридаги Хадликон маданий-маърифий марказида ўтказилган Ўзбекистон маданияти ва адабиёти илмий-адабий тадбирни ташкиллаштиришда фойдаланилган (Хадликон маданий-маърифий марказининг 2023-йил 25-августдаги маълумотномаси). Натижада иштирокчиларнинг ўзбек адабиёти, шу билан бир қаторда саёҳат адабиётига оид билимларини бойитган ва миллатлар ўртасидаги маданий-маърифий муносабатларнинг ривожланишига имкон яратган;
саёҳат типида яратилган бадиий асарларда сюжет-композицион асос сифатида саёҳат мотивининг ўрни аниқланган ҳолда, уларнинг маърифий-дидактик вазифаси очиб берилган маълумотлардан 2023-йил 20-25-октябр кунлари Ўзбекистон Республикасининг Германия Федератив Республикасидаги элчихонаси томонидан икки давлат ўртасида “Маданий ҳамкорлик” доирасида Ҳумболдт университети билан ҳамкорликда “Ўзбек тили ҳафталиги” режаси асосида  2023-йил 20-октябр Берлин шаҳридаги мазкур университетнинг Осиё ва Африкашунослик факултетининг Марказий Осиё бўлимида ўзбек тилига давлат тили мақоми берилганининг 34 йиллигига бағишгланган илмий-амалий семинарда ҳамда Гёте институти томонидан жадидлар ижодига бағишланган тадбирни ташкиллаштириш ва ўтказишда кенг фойдаланилган (Гёте институтининг 2024-йил 11-ноябрдаги маълумотномаси).  Натижада ушбу материаллар тингловчиларнинг саёҳат адабиётига оид, жумладан жадид сафарномалари бўйича билимларини бойитган ва тадқиқот натижалари ўқув жараёнига қўлланган;  
қиёсий-типологик таҳлил асосида муаллиф категорияси “муаллиф-сайёҳ” ва “хорижлик сайёҳ” образларида намоён бўлиши изоҳланиб, уларнинг фаол сайёҳ, рефлексив сайёҳ, сентиментал сайёҳ типлари ажратилгани борасидаги хулосалардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси томонидан 2022-йил 4-октябр куни эфирга узатилган “Мавзу” кўрсатувининг “Саёҳатнома тарихи” мавзуси ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон тарихи” телеканали давлат муассасасининг 2022-йил 23-декабрдаги 0132-2129-сон маълумотномаси). Натижада жадидлар меросига оид сафарномалар инглиз маърифатчилиги даври адиблари Д.Дефо, Г.Филдинг, Т.Смоллетт, О.Голдсмит, Л.Стерннинг саёҳат жанридаги асарлари билан қиёсий таҳлил қилиш орқали асарлардаги маънавий-маърифий ғоялар, умуминсоний ва миллий қадриятларни ёш авлодга чуқурроқ  сингдиришга ҳисса қўшилган;  
инглиз маърифатчилиги ва ўзбек жадид насридаги саёҳатномаларнинг асосий унсурлари: муаллиф нияти (интенсия), йўл ва йўналиш, транспорт воситалари, эмпирик кузатишлар, “ўз” ва “ўзгани” таққослаш, муаллиф мулоҳазалари (рефлекция) далиллангани хусусидаги назарий мулоҳазалардан 2024-йил 19-январ куни Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси томонидан эфирга узатилган Маҳмудхўжа Беҳбудийнинг таваллуд кунига бағишланган “Аслида қандай?” кўрсатувининг ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон тарихи” телеканали давлат муассасасининг 2024-йил 28-июндаги 06-31-789-сон маълумотномаси) Натижада Беҳбудийнинг саёҳатномасига оид маълумотлар кўрсатувнинг ёш авлодни ватанпарварлик, бағрикенглик, илмга интилиш, дунёни англаш, миллий ва умуминсоний қадриятларга муҳаббат руҳида тарбиялашга йўналтирилиб, тайёрланишига амалий ҳисса қўшган.