Sayt test rejimida ishlamoqda

Халбекова Хулкар Умматкуловнанинг 
фан доктори (DSc) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистоннинг истиқболли галофитларини микроклонлаш, шўрланган тупроқларга мослаштириш ва кимёвий таркибини тадқиқ қилиш», 02.00.10 – Биоорганик кимё, 03.00.12 – Биотехнология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.1.DSc/B157. 
Илмий маслаҳатчилар: Зиявитдинов Жамолитдин Фазлидинович, кимё фанлари доктори, профессор; Ташмухамедова Шоҳиста Сабировна, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Биоорганик кимё институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Биоорганик кимё институти ҳузуридаги DSc.02/30.12.2019.К/В.37.01 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Тилябоев Заитжон, биология фанлари доктори, профессор; Насметова Саодат Мамажановна, биология фанлари доктори, этакчи илмий ходим; Мухамедов Рустам Султонович, биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент кимё-технология институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистоннинг Ченоподиаcеае оиласига мансуб истиқболли галофит ўсимликларни ин витро културасига киритиш, биотехнологик хом-ашё ва ҳужайра културалари таркибидаги биологик фаол моддаларни аниқлаш ҳамда полифенолларнинг кимёвий таркибини ва биологик фаоллигини ўсимликларнинг ўсиш шароитига боғлиқлигини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Ченоподиаcеае оиласи вакилларининг уруғчилигини ташкил этишда самарали агробиологик ва агротехник тамойиллари ишлаб чиқилган;
19 тур галофитларни стерилизациялашнинг жадал комбинациялари ишлаб чқилиб, ин вирто шароитида сифатли регенерант ўсимликлар яратишнинг самарадор ёндашув эканлиги исботланган;
Ченоподиаcеае оиласининг истиқболли 19 турдаги галофитларидан регенерант ўсимликларни  жадал ўстириш технологиясига асосланган махсус йўриқнома ишлаб чиқилган;
12 турдаги оғир металларнинг миқдори ўганилиб, 13 тур ўсимлик фиторемедиацияда ва 11 тур  биологик фаол қўшимчалар яратишда фойдали ўсимликлар гуруҳларига ажратилган; 
Ўзбекистоннинг турли чўл ҳудудларида тарқалган 12 тур ўсимлик 300-500 Мм НаCл озуқадаги регенерантларида осмолитларнинг фаол синтезланиши ин витро тажрибаларда исботланган; 
Ҳалоcнемум стробилаcеум гуллаш фазасида 25 та, ниҳолларда - 7 та, МС - 4 та ҳамда стресс муҳитлда этиштирилган регенерантларда 13 хил тиббиётда муҳим бўлган полифеноллар идентификацияланган; 
галофитлар полифенолларининг йифиндиси грамм-мусбат ва грамм-манфий бактериялар ўсишига антагонистик таъсири ҳамда ДФПГ эркин радикалини сўндириши аниқланган;
Ҳ. стробилаcеум турнинг регенерант ўсимликлари полифеноллар йиғиндиси ҲеЛа саратон ҳужайраларига 27% антипролиферативликни намоён этиши исботланган;
Орол денгизи тубида Н 44°7'36,84, Э 58°50'39,25 координаталарида микрокўчатларининг 47 % мослашуви натижасида, Оролқумда бирламч яшил қопламалар яратилган. 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбекистонда ўсадиган истиқболли галофитларнинг микроклонлаш ва шўрланган тупроқларга мослашишини ўрганиш ва уларнинг кимёвий таркибини тадқиқ қилиш бўйича илмий-амалий натижалар асосида:
яратилган галофитларнинг биотехнологик линияларидан Республикада чўл ўрмон хўжалигини барпо этишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг 2024 йил 4 январдаги 03-03/3-9-сон маълумотномаси). Натижада, Ўзбекистоннинг чўл ҳудудларида кузги яйлов плантацияларини ривожлантириш имконини берган; 
галофитларнинг репродуктив органларида юқори стресс омиллар таъсирида содир бўладиган барча жараёнларнинг технологик параметрлари бўйича ишлаб чиқилган тавсиялар 2023 йилда “Орол денгизи ҳавзасини кўкаламзорлаштириш” дастурини амалга оширишда қўлланилган (Ўзбекистон Экологик партиясининг 2023 йил 27 декабрдаги 01/435-сон маълумотномаси). Натижада, Орол минтақасида ерларнинг мелиоратив ҳолатини тиклашн ва чўл биосенозларини сақлаш имконини берган;
эх витро усулида олинган кўчатлар Орол денгизи “0” нуқтадаги тажриба майдонига экиб копайтирилган (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигининг 2024 йил 9 январдаги 4/17-9/1-2-719-сонли маълумотномаси). Натижада, Мирзачўл воҳасидан тўпланган галофит ўсимликларнинг уруғлик заҳиралари Орол денгизи “0” нуқтада биотехнологик ёпиқ илдизли микрокўчатлар асосида кўкаламзорлаш имконини берган;
Орол денгизи “0” нуқтада галофит ўсимликлар уруғини экишнинг агробиологик усуллари асосида Ченоподиаcеае оиласининг 15 тури кўпайтирилиб, жорий қилинган (Қорақалпоғистон Республикаси Ўрмон хўжалиги давлат қўмитасининг 2024 йил 15-ф эвралдаги 01/116-сонли маълумотномаси). Натижада, Оролқум минтақаси учун яшил белбоғлар яратишга селекция-уруғчилик ишларини олиб бориш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish