Исломова Шохиста Абдихалиловнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Пиретроид пестицидлар ҳомиладорлик шароитида таъсир эттирилганида авлод қалқонсимон безининг постнатал ривожланиши», 14.00.02 – Морфология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.2.PhD/Tib1857.
Илмий раҳбар: Зокирова Наргиза Бахадировна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат тиббиёт университети, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Орипов Фирдавс Суръатович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Ҳамрақулова Муқаддасхон Асқаровна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Озарбайжон тиббиёт университети (Озарбайжон Республикаси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: она организмига пиретроид пестицидлар ҳомиладорлик шароитида таъсир эттирилганида авлод қалқонсимон безининг постнатал ривожланиши асосларини динамикада баҳолашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тажриба шароитида пестицидлар таъсирида қалқонсимон безнинг секретор фолликулалари шаклланиш жараёнининг сезиларли даражада сусайиши ҳолати баҳоланиб, тироцитлардаги донадор эндоплазматик тўр ва митохондриялар деструкцияси каби субмикроскопик ўзгаришлар асосида улар қалқонсимон без дисфункциясининг морфологик субстрати эканлиги исботланган;
қалқонсимон без фаолиятига кўрсатилган токсик таъсир механизмида ҳужайралар пролиферацияси ва апоптоз орасидаги муносабатларнинг бузилиши (дисбаланс) асосий ўрин тутиши, бу эса, ўз навбатида, токсиннинг бевосита таъсири натижасида она ва болада ривожланувчи гипотиреоз билан чамбарчас боғлиқлиги исботланган;
қалқонсимон без фаолиятига пестицидлар таъсирида тиротроп гормони концентрациясининг кўпайишига қарамай, кам миқдордаги пестицидларнинг узоқ муддатли таъсири қондаги тиреоид гормонлари Т3 ва Т4 миқдорини камайтириш орқали ҳомиладор каламушлар ва уларнинг авлодларида қалқонсимон без фаолиятининг ўсиш суръатлари сусайишига олиб келиши исботланган;
авлодда тиротроп гормони ишлаб чиқаришда гормонал дисбаланс ва кутилмаган салбий оқибатларга олиб келиши мумкин бўлган қалқонсимон без фаолиятига таъсир қилувчи пестицидларнинг эндокрин-бузувчи таъсирини олдини олиш ва морфологик кўрсаткичларни баҳолаш алгоритми такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Пиретроид пестицидлар ҳомиладорлик шароитида таъсир эттирилганда авлод қалқонсимон безининг постнатал ривожланиши бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: тажриба шароитида пестицидлар таъсирида қалқонсимон безнинг секретор фолликулалари шаклланиш жараёнининг сезиларли даражада сусайиши ҳолати баҳоланиб, тироцитлардаги донадор эндоплазматик тўр ва митохондриялар деструкцияси каби субмикроскопик ўзгаришлар асосида улар қалқонсимон без дисфункциясининг морфологик субстрати эканлиги исботланганлиги бўйича таклифлар Тошкент тиббиёт академиясининг мувофиқлаштириш эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 25 мартда 03-24/267-t-сон билан тасдиқланган «Пиретроид пестицидлар ҳомиладорлик шароитида таъсир эттирилганда авлод қалқонсимон безининг постнатал ривожланишини морфологик жиҳатдан тасдиқлаш усули» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Бухоро вилояти патологик анатомия экспертиза бюроси бўйича 06.05.2024 йилдаги 16/1-12-сон ҳамда Хоразм вилояти патологик анатомия экспертиза бюроси бўйича 06.05.2024 йилдаги 27-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 15 январдаги 11/44-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: пестицидлар таъсирини баҳолаш мақсадида тажриба шароитида қалқонсимон безининг секретор фолликулаларнинг шаклланиш жараёнини сезиларли даражада сусайтириш тартиби илмий асосланган ва унинг натижасида юзага келган тироцитларда донадор эндоплазматик тўр ва митохондриялар деструкцияси каби субмикроскопик ўзгаришлар асосида қалқонсимон без дисфункциясининг морфологик субстрати натижасида юзага келган касалликларни эрта ташхислаш, касалликларни даволаш ва олдини олишнинг морфологик жиҳатлар асосида баҳолаш имконини берганлиги билан изоҳланади. Иқтисодий самарадорлиги: тажрибада пестицидлар таъсири қалқонсимон безнинг секретор фолликулаларнинг шаклланиш жараёнини сезиларли даражада сусайтириши аниқланган, яъни тироцитларда донадор эндоплазматик тўр ва митохондриялар деструкцияси каби субмикроскопик ўзгаришлар натижасида юзага келган қалқонсимон бези касалликларини эрта ташхислаш ва бир кун даволаш учун сарфланадиган 163461 сўм, бир курс даволаниш учун эса 1163461 сўм маблағлар иқтисод қилинади;
иккинчи илмий янгилик: қалқонсимон без фаолиятига кўрсатилган токсик таъсир механизмида ҳужайралар пролиферацияси ва апоптоз орасидаги муносабатларнинг бузилиши (дисбаланс) асосий ўрин тутиши, бу эса, ўз навбатида, токсиннинг бевосита таъсири натижасида она ва болада ривожланувчи гипотиреоз билан чамбарчас боғлиқлиги исботланганлиги бўйича таклифлар Тошкент тиббиёт академиясининг мувофиқлаштириш эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 25 мартда 03-24/267-t-сон билан тасдиқланган «Пиретроид пестицидлар ҳомиладорлик шароитида таъсир эттирилганда авлод қалқонсимон безининг постнатал ривожланишини морфологик жиҳатдан тасдиқлаш усули» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Бухоро вилояти патологик анатомия экспертиза бюроси бўйича 06.05.2024 йилдаги 16/1-12-сон ҳамда Хоразм вилояти патологик анатомия экспертиза бюроси бўйича 06.05.2024 йилдаги 27-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 15 январдаги 11/44-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: бугунги кунда қишлоқ хўжалиги ва бошқа соҳаларда фойдаланишга рухсат этилган песитицларнинг қалқонсимон без фаолиятига кўрсатаётган токсик таъсир механизми ҳужайралар пролиферацияси ва апоптози орасидаги муносабатида дисбаланс натижасида токсиннинг бевосита таъсири она орқали ҳомилада ривожланувчи гипотиреоз билан чамбарчас боғлиқлиги натижасида юзага келган касалликларни эрта ташхислаш, самарали даволаш тактикасини танлаш ва олдини олиш орқали пациентларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш имконини берганлиги билан изоҳланади. Иқтисодий самарадорлиги: қалқонсимон без фаолиятига кўрсатилган токсик таъсир механизми натижасида она ва болада ривожланувчи гипотиреоз билан чамбарчас боғлиқлигини эрта ташхислаш ва бир кун даволаш учун сарфланадиган 163461 сўм, бир курс даволаниш учун эса 1163461 сўм маблағлар иқтисод қилинади;
учинчи илмий янгилик: қалқонсимон без фаолиятига пестицидлар таъсирида тиротроп гормони концентрациясининг кўпайишига қарамай, кам миқдордаги пестицидларнинг узоқ муддатли таъсири қондаги тиреоид гормонлари Т3 ва Т4 миқдорини камайтириш орқали ҳомиладор каламушлар ва уларнинг авлодларида қалқонсимон без фаолиятининг ўсиш суръатлари сусайишига олиб келиши исботланганлиги бўйича таклифлар Тошкент тиббиёт академиясининг мувофиқлаштириш эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 25 мартда 03-24/267-t-сон билан тасдиқланган «Пиретроид пестицидлар ҳомиладорлик шароитида таъсир эттирилганда авлод қалқонсимон безининг постнатал ривожланишини морфологик жиҳатдан тасдиқлаш усули» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Бухоро вилояти патологик анатомия экспертиза бюроси бўйича 06.05.2024 йилдаги 16/1-12-сон ҳамда Хоразм вилояти патологик анатомия экспертиза бюроси бўйича 06.05.2024 йилдаги 27-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 15 январдаги 11/44-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: қалқонсимон без фаолиятига таъсир қилувчи пестицидлар таъсирида тиротроп гормони концентрациясининг кўпайиши билан бир қаторда қондаги Т3 ва Т4 тиреоид гормонлари миқдорининг камайиши узоқ таъсир диорасидаги пестицидларнинг ҳомиладор каламушлар ва уларнинг авлодида қалқонсимон без фаолиятининг ўсиш суръатларининг сусайиши ва дисфункциясидаги боғлиқлиги натижасида ҳомила ва шу муҳитда туғилган каламушларда гипотиреозни эрта ташхислаш, самарали даволаш тактикасини танлаш ва олдини олиш орқали пациентларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш имконини берганлиги билан изоҳланади. Иқтисодий самарадорлиги: қалқонсимон без фаолиятига пестицидларнинг таъсирида тиротроп гормони концентрациясининг кўпайиши, қондаги  Т3 ва Т4 тиреоид гормонлари миқдорининг камайиши авлодда қалқонсимон без фаолиятининг ўсиш суръатларининг сусайиши ва дисфункцияси орқали ривожланган гипотиреозни эрта ташхислаш ва бир кун даволаш учун сарфланадиган 163461 сўм, бир курс даволаниш учун эса 1163461 сўм маблағлар иқтисод қилинади;
тўртинчи илмий янгилик: авлодда тиротроп гормони ишлаб чиқаришда гормонал дисбаланс ва кутилмаган салбий оқибатларга олиб келиши мумкин бўлган қалқонсимон без фаолиятига таъсир қилувчи пестицидларнинг эндокрин-бузувчи таъсирини олдини олиш ва морфологик кўрсаткичларни баҳолаш алгоритми такомиллаштирилганлиги бўйича таклифлар Тошкент тиббиёт академиясининг мувофиқлаштириш эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 25 мартда 03-24/267-t-сон билан тасдиқланган «Пиретроид пестицидлар ҳомиладорлик шароитида таъсир эттирилганда авлод қалқонсимон безининг постнатал ривожланишини морфологик жиҳатдан тасдиқлаш усули» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Бухоро вилояти патологик анатомия экспертиза бюроси бўйича 06.05.2024 йилдаги 16/1-12-сон ҳамда Хоразм вилояти патологик анатомия экспертиза бюроси бўйича 06.05.2024 йилдаги 27-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 15 январдаги 11/44-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: бугунги кунда қишлоқ хўжалиги ва бошқа соҳаларда фойдаланишга рухсат этилган песитицларнинг қалқонсимон без фаолиятига таъсир қилувчи пестицидлар натижасида тиротроп гормони авлодда ривожланадиган гормонал дисбаланс, кутилмаган салбий оқибатларга олиб келишини кўрсатувчи пестицидларнинг эндокрин-бузувчи таъсири ва уни олдини олишнинг морфологик кўрсаткичларни баҳолаш ва олдини олиш алгоритми шакллантириш орқали ҳомилада ривожланувчи гипотиреозни эрта ташхислаш, самарали даволаш тактикасини танлаш ва олдини олиш орқали  пациентларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш имконини берганлиги билан изоҳланади. Иқтисодий самарадорлиги: қалқонсимон без фаолиятига таъсир қилувчи пестицидлар натижасида тиротроп гормони авлодда ривожланадиган гормонал дисбаланс, кутилмаган салбий оқибатларга олиб келишини кўрсатувчи пестицидларнинг эндокрин-бузувчи таъсири ва уни олдини олишнинг морфологик кўрсаткичларни баҳолаш ва олдини олиш алгоритмини шакллантириш орқали гипотиреоз натижасида юзага келадиган ўзгаришлари эрта ташхислаш ва бир кун даволаш учун сарфланадиган 163461 сўм, бир курс даволаниш учун эса 1163461 сўм маблағлар иқтисод қилинади.