Кароматов Шарофидин Шарифовичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ғўзанинг ҳосилдорлик ва вилтга бардошлилик селекцияси”, 06.01.05 – Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Илмий маслаҳатчи: Саидзода Саиджамол Тоджидин, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тожикистон Деҳқончилик институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05/08.05.2024.Qx.42.02.
Расмий оппонентлар: Автономов Виктор Александрович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Темирбекова Сулухан Кудайбердиевна, биология фанлари доктори, профессор; Рахмонкулов Мурод Саид-Акбарович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ғўзанинг ёввойи, ярим ёввойи ва маданий шакллариини жалб этиш орқали тур ичи, жуфт, географик жиҳатдан узоқ навлараро дурагайлаш усулларидан фойдаланган ҳолда ғўза селекциясини такомиллаштириш, фотосинтетик тест белгилари ва кўсакларнинг аттрактация қобилиятини таҳлил қилиш асосида юқори сифатли ва ҳосилли энг яхши ўсимликларни чатиштириш ва танлаш йўли билан олинган ўрта толали ғўза генотипларини баҳолаш ва танлаш учун “уруғпаллабарг майдони” тест белгисини қўллашни ишлаб чиқиш, шунингдек, генетик жиҳатдан янги қимматли манбаларни ўзлаштириш, улар асосида вертикилли вилтга чидамли, эртапишарлиги, юқори маҳсулдорлиги, ҳосилдорлиги ва толаси сифати билан ажралиб турадиган ғўза навларини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор аналитик ва синтетик селекция жараёнида ўсишнинг дастлабки босқичларида ва вегетатсия охирида юқори маҳсулдорликка ва яхши тола сифатига эга бўлган генотипларни баҳолаш ва танлаш учун “уруғпаллабарг майдони” ва “кўсакларнинг аттрактация қобилияти” синов белгиларидан фойдаланиш имконияти аниқланган;
иқтисодий жиҳатдан қимматли белгиларнинг зарур миқдорий ва сифат мажмуи билан Вертиcиллиум вилти (V. dahliae Kleb.) га чидамлилиги учун ёввойи ва рудерал шаклларни ўз ичига олган географик жиҳатдан узоқ тур ичидаги ва турлараро дурагайлаш учун танлаш усуллари такомиллаштирилган;
дурагай ўсимликларни ишлаб чиқиш жараёнининг иккинчи авлодида (F2) учинчи авлоддан бошлаб (F3) мақсадида интрогрессив генотипларни ўз ичига олган анъанавий селекция усули асосида беккросссиз ёки беккросс билан аниқлашда селекция жараёнини фаоллаштириш зарур иқтисодий қимматли белгилар тўпламига эга алоҳида оилаларни аниқлаш имконияти илмий асосланган; 
узоқ ва навлараро дурагайлаш асосида 2013 ва 2015-йилларда Давлат реестрига киритилган “Зарафшон-1” ва “Хулбук” навлари ҳамда ҳосилдорлик ва тола сифати бўйича стандарт навлардан устун бўлган бир қанча истиқболли пахта навлари яратилган, улардан Шодмон-35 нави 2023 йилдан бери Тожикистон Республикаси давлат синовига ўтмоқда.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ҳосилдорлик ва вилтга чидамлилик селекцияси бўйича олиб борилган илмий тадқиқотлар натижасида:
эртапишар, юқори маҳсулдор ва тола узунлиги ҳамда вилт қўзғатувчисига чидамли “Зарафшон-1” ва “Хулбук” навлари яратилган ва Тожикистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2013 йил 25 апрелдаги 1-сонли ва 2015-йил 15-апрелдаги 1-сонли буйруғига асосан ўтказилган давлат синовлари ҳамда ишлаб чиқариш синовлари асосида истиқболли навлар сифатида 2013-йилда 250 гектар, 2014-йилда 600 гектар, 2021-йилда 2050 гектар майдонга жорий этилган (Тожикистон Республикаси Фанлар академиясининг 24 апрел 2025 йилдаги 1/255-сонли  маълумотномаси).  Натижада, эртапишар, юқори маҳсулдорлик ва тола узунлиги, вилт қўзғатувчисига чидамли навлар фермер хўжаликларида ва генетик селекция тадқиқотларида фойдаланиш учун тавсия этилган;
Тожикистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг Қишлоқ хўжалиги экинлари навларини синовдан ўтказиш ва навларни муҳофаза қилиш давлат комиссияси қарори билан ўрта толали “Зарафшон-1” ва “Хулбук” ғўза навларига №92 ва №113-сонли селекция ютуғига муаллифлик гувоҳномалари берилган ва бу навлар кенг жорий қилинган. (Тожикистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 21 апрел 2025 йилдаги 2/8-1418-сонли маълумотномаси). Натижада, бу навлар Республика ғўза генофонди коллекцияси фондини тўлдиришга, генетик жиҳатдан бойитилган, серҳосил, эртапишар, стрессли экологик омилларга мослаша оладиган навларнинг ахборот-таҳлилий тизими базасини шакллантиришга хизмат қилган;
тупроқ ва иқлим шароити турлича бўлган Ҳисор, Кўлоб, Вахш, Жайхун, Конибодам ва Қубодиён туманлари деҳқон хўжаликларида “Зарафшон-1” ва “Хулбук” навлари жорий этилган (Тожикистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 21 апрел 2025 йилдаги 2/8-1418-сонли маълумотномаси). Натижада, ушбу ҳудудларда навларнинг умумий ҳосилдорлиги гектарига 40,0 дан 55,0 с гача бўлиб, андоза навдан 5,0-15,0 с/га юқори ҳосил олиш имконини берган;
Зарафшон-1 ва Хулбук О навлари барча хўжалик учун қимматли белги- хусусиятларига кўра ижобий динамикага эга бўлиб, Республика бўйича 5000 га майдонда жорий қилинган ((Тожикистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 21 апрел 2025 йилдаги 2/8-1418-сонли маълумотномаси). Натижада, ўртача 26 сентнер пахта хом-ашёси ҳосили олиниб, республика бўйича ўртача ҳосилдорликдан 4-5 центнерга юқори ҳосил етиштиришга имкон берган.