Зайнутдинова Зухра Баҳтиёр қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбекистон бадиий кўргазмалар дирекцияси фонди тасвирий санъат коллекцияси шаклланишининг асосий босқичлари” 17.00.08 – Санъат назарияси ва тарихи (санъатшунослик фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.1.PhD/San179.
Илмий раҳбар: Қодирова Дилафруз Мухсиновна, санъатшунослик фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Камолиддин Беҳзод номидаги Миллий рассомлик ва дизайн институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Камолиддин Беҳзод номидаги Миллий рассомлик ва дизайн институти, PhD.38/09.07.2020.San.119.01.
Расмий оппонентлар: Курязова Дармон Тўраевна, тарих фанлари доктори, профессор; Ядгарова Нигора Акмаловна, санъатшунослик фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон тарихи Давлат музейи.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Ўзбекистон бадиий кўргазмалар дирекциясининг фаолияти ва фонди шаклланишининг босқичларидаги асосий тамойилларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ХХ аср миллий тасвирий сан'ати Ўзбекистон бадиий кўргазмалар дирекцияси фондидаги коллекциялар асосида рангтасвир коллекцияси шаклланиши (1930-1940), соцреализм мавзусидаги халқ ҳаёти ва замондошлар портретлари (1950-1960), модернизм услублари намоён бўлган асарлар (1970-1980), миллий маданиятни ўзлаштирган ҳолда метафорик образли рангтасвир асарлари (1990-2000) каби босқичларда ривожланганлиги аниқланган;
графика коллекцияси дирекция фондидаги тасвирий сан'ат турлари орасида китоб иллюстрациялари, гравюра асарлари билан сон жиҳатдан босма тираж қилиш мумкинлиги сабабли кўплиги, улар бугунги кунда ёʻқолиб кетаётган офорт, литография, ксилография, линогравюра техникаларида яратилган дастгоҳли графика асарлари, акварел, эстамп ва чизма тасвирлардан иборатлиги асосланган;
фонднинг ҳайкалтарошлик коллекцияси рангатасвир ва графикадан анча кам бўлсада, реалистик услубдаги замондошлар портрет ва бюст ҳайкаллари, поетик образли тасвирлар, медал сан'атида тарихий шахслар профиллари, шунингдек, халқ анъаналарини ифодаловчи маиший ва кам учрайдиган анималистик жанрлардан иборат ноёб тўплам эканлиги очиб берилган;
янги давр Ўзбекистон тасвирий сан'ати ривожланиш босқичларининг ўрганилишида мавжуд бўлган тарихий - назарий бўшлиқлар тўлдирилиб, илмий муомалага илгари киритилмаган бир қатор асарлар (реализм, модернизм, постмодернизм) мажмуавий тарзда қамраб олиниб, асосий бадиий ва услубий тамойиллари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбекистон бадиий кўргазмалар дирекцияси фонди тасвирий санъат коллекцияси шаклланишининг асосий босқичларини аниқлаш юзасидан олинган илмий натижалар асосида:
ХХ аср миллий тасвирий сан'ати Ўзбекистон бадиий кўргазмалар дирекцияси фондидаги коллекциялар асосида рангтасвир коллекцияси шаклланиши (1930-1940), соцреализм мавзусидаги халқ ҳаёти ва замондошлар портретлари (1950-1960), модернизм услублари намоён бўлган асарлар (1970-1980), миллий маданиятни ўзлаштирган ҳолда метафорик образли рангтасвир асарлари (1990-2000) каби босқичларда ривожланганлиги бўйича олинган натижалардан Ўзбекистон Бадиий академияси Марказий кўргазмалар залида 22.06.-08.07.2023 кунлари Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлигининг 2023-йил 4 майдаги 12/17519-сонли хати ҳамда Россия Федерациясининг Ўзбекистондаги Фавқулодда ва Мухтор элчисининг Ўзбекистон Бадиий академиясига мурожаатидан келиб чиқиб ўтказилган Иккинчи жаҳон уруши қатнашчилари – ўзбек рассомларининг Бадиий кўргазмалар дирекцияси фондида сақланадиган асарларидан иборат “Хотирлашни васият қилганлар” бадиий кўргазмаси, графика коллекцияси дирекция фондидаги тасвирий сан'ат турлари орасида китоб иллюстрациялари, гравюра асарлари билан сон жиҳатдан босма тираж қилиш мумкинлиги сабабли кўплиги, улар бугунги кунда ёʻқолиб кетаётган офорт, литография, ксилография, линогравюра техникаларида яратилган дастгоҳли графика асарлари, акварел, эстамп ва чизма тасвирлардан иборатлиги каби аниқланган натижалардан фойдаланилган ҳолда бадиий кўргазмалар дирекцияси фондида, шунингдек шахсий коллекцияларда сақланадиган 2023-йилнинг юбиляр рассомлари асарлари ўрин эгаллаган “Бизнинг мерос” туркумидан 18.07.-20.08.2023 кунлари ўтказилган “2023 йилнинг юбиляр рассомлари” кўргазмаси ташкил этилган (Ўзбекистон бадиий Академиясининг 2023-йил 14-декабрдаги ОВ35222459-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши рангтасвир ва графика коллекциясининг юзага келиши ва ривожланиши кузатилган бадиий жараёнларни ёритишга хизмат қилган;
фонднинг ҳайкалтарошлик коллекцияси рангатасвир ва графикадан анча кам бўлсада, реалистик услубдаги замондошлар портрет ва бюст ҳайкаллари, поетик образли тасвирлар, медал сан'атида тарихий шахслар профиллари, шунингдек, халқ ан'аналарини ифодаловчи маиший ва кам учрайдиган анималистик жанрлардан иборат ноёб тўплам эканлиги аниқлангани юзасидан олинган натижалари Ўзбекистон маданий меросини ўрганиш, асраш ва оммалаштириш бўйича Бутунжаҳон жамияти томонидан нашр қилинган “Ўзбекистон бадиий академияси Бадиий кўргазмалар дирекцияси тўплами” албоми матнида қўлланилган (Ўзбекистон маданий меросини ўрганиш, асраш ва оммалаштириш бўйича Бутунжаҳон жамиятининг 2024-йил 11-октябрдаги 480-сон маълумотномаси). Натижада Бадиий кўргазмалар дирекцияси фондининг ҳайкалтарошлик коллекцияси шаклланишининг асосий тамойилларини ёритишга хизмат қилган;
янги давр Ўзбекистон тасвирий сан'ати ривожланиш босқичларининг ўрганилишида мавжуд бўлган тарихий - назарий бўшлиқлар тўлдирилиб, илмий муомалага илгари киритилмаган бир қатор асарлар (реализм, модернизм, постмодернизм) мажмуавий тарзда қамраб олиниб, асосий бадиий ва услубий тамойилларини аниқлашдаги илмий натижаларидан Республика Маънавият ва маърифат марказининг тарғибот фаолиятида фойдаланилган (Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2024-йил 26-декабрдаги 10/245-сон маълумотномаси). Натижада, бадиий жараёнларни такомиллаштиришдаги асосий йўналишлар белгиланган.