Дусчанова Рахатжан Иулдашовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Бошланғич синф ўқувчиларида витаминлар етишмаслигини нутриентив статусига боғлиқлигини гигиеник асослаш», 14.00.07 – Гигиена (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.2.PhD/Tib2698.
Илмий раҳбар: Эрматов Низом Жумакулович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Камилова Роза Толановна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Максудова Зумрат Якубжановна, тиббиёт фанлари номзоди, доцент (Тожикистон Республикаси).
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: бошланғич синф ўқувчиларнинг кунлик нутриентив статусини таҳлил қилиш ва витаминлар етишмовчилигини олдини олишга қаратилган профилактик чора-тадбирлар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
бошланғич синф ўқувчиларининг саломатлик ҳолати, касалланиши, жисмоний ривожланишининг кунлик овқатланиш рационининг кимёвий таркиби, озуқавий ва биологик қийматининг гигиеник хусусиятларига боғлиқлиги асосланган;
шимолий ҳудудда истиқомат қилаётган бошланғич синф ўқувчиларнинг мактаб ва уй шароитидаги кунлик овқатланиш рациони таркибидаги маҳсулотларнинг витамин ва минерал таркибининг миқдорий ва сифат кўрсаткичлари юқори, ўртача ва паст қийматли маҳсулотларга ажратилган тартибда асосланган;
шимолий ҳудудда истиқомат қилаётган бошланғич синф ўқувчилари учун ташкиллаштирилган иккинчи нонуштанинг таркибий қисми ва таркибидаги йод сақловчи ва витаминлар билан бойитилган маҳсулотларнинг  озуқавий ва биологик қиймати гигиеник асосланган;
бошланғич синф ўқувчиларининг кунлик рационига киритилган иккинчи нонуштанинг мактаб ўқувчиларининг овқатланиш статуси, жисмоний ривожланиши ва витаминлар билан таъминлаганлик даражасига таъсирининг ўрни исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Бошланғич синф ўқувчиларида витаминлар етишмаслигини нутриентив статусига боғлиқлиги гигиеник баҳолаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: бошланғич синф ўқувчиларининг саломатлик ҳолати, касалланиши, жисмоний ривожланишининг кунлик овқатланиш рационининг кимёвий таркиби, озуқавий ва биологик қийматининг гигиеник хусусиятларига боғлиқлиги асосланганлиги бўйича таклифлар Тошкент тиббиёт академияси Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 11 ноябрда 11-23/198-t-сон билан тасдиқланган «Бошланғич синф ўқувчилар касаланиш ҳолатини ўзига хос хусуситялари ва олдини олишга тизимли ёндошув» ҳамда 2024 йил 21 июнда 06-24/332-t-сон билан тасдиқланган «Бошланғич синф ўқувчилари нутриентив статусини баҳолаш натижасида витаминлар етишмовчилигини олдини олиш тартибини баҳолашга тизимли ёндошув» номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Хоразм вилояти бошқармаси бўйича 02.04.2024 йилдаги 82-I-сон, Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Жиззах вилояти бошқармаси бўйича 04.04.2024 йилдаги 11-I-сон, Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Сурхондарё вилояти бошқармаси бўйича 03.07.2024 йилдаги 63-Т-сон, Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Сирдарё вилояти бошқармаси бўйича 04.07.2024 йилдаги 160-К-сон ҳамда Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Тошкент вилояти бошқармаси бўйича 05.07.2024 йилдаги 112-П-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 ноябрдаги 09/52-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: бошланғич синф ўқувчиларининг кунлик овқатланиш тартибининг физиологик меъёрларга мос келмаслиги, асосий рационнинг карбонсув ва рангли ичимликлар билан бойитилганлиги, касалланиш, жисмоний ривожланишнинг ўзгариши билан боғлиқлиги натижасидаги юзага келадиган касалликларни эрта ташхислаш ва даволаш тартибини ишлаб чиқиш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: бошланғич синф ўқувчиларининг кунлик овқатланиш тартибининг физиологик меъёрларга мос келмаслиги натижасида юзага келган хасталикларнинг даволаш учун сарфланадиган 90000 сўм маблағлар иқтисод қилинади;
иккинчи илмий янгилик: шимолий ҳудудда истиқомат қилаётган бошланғич синф ўқувчиларнинг мактаб ва уй шароитидаги кунлик овқатланиш рациони таркибидаги маҳсулотларнинг витамин  ва минерал таркибининг миқдорий ва сифат кўрсаткичлари юқори, ўртача ва паст қийматли маҳсулотларга ажратилган тартибда асосланганлиги бўйича таклифлар Тошкент тиббиёт академияси Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 11 ноябрда 11-23/198-t-сон билан тасдиқланган «Бошланғич синф ўқувчилар касаланиш ҳолатини ўзига хос хусуситялари ва олдини олишга тизимли ёндошув» ҳамда 2024 йил 21 июнда 06-24/332-t-сон билан тасдиқланган «Бошланғич синф ўқувчилари нутриентив статусини баҳолаш натижасида витаминлар етишмовчилигини олдини олиш тартибини баҳолашга тизимли ёндошув» номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Хоразм вилояти бошқармаси бўйича 02.04.2024 йилдаги 82-I-сон, Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Жиззах вилояти бошқармаси бўйича 04.04.2024 йилдаги 11-I-сон, Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Сурхондарё вилояти бошқармаси бўйича 03.07.2024 йилдаги 63-Т-сон, Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Сирдарё вилояти бошқармаси бўйича 04.07.2024 йилдаги 160-К-сон ҳамда Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Тошкент вилояти бошқармаси бўйича 05.07.2024 йилдаги 112-П-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 ноябрдаги 09/52-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: шимолий ҳудудда истиқомат қилаётган бошланғич синф ўқувчиларнинг мактаб ва уй шароитидаги  кунлик овқатланиш рациони таркибидаги витамин ва минерал сақловчи маҳсулотларининг сон ва сифат кўрсаткичларининг гигиеник таҳлили ҳамда кун давоимда истеъмолининг меъёрдан кўплигини инобатга олган тартибида юқори хавф, ўртача, паст хавф гуруҳларига ажратилган маҳсулотларининг истеъмол ҳолатига қараб, уларнинг жисмоний ривожланишининг издан чиқиши ва касалланиш даражасининг ортишини овқатланиш тартиби ва нутриентив статусига боғлиқлигини баҳолаш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: бошланғич синф ўқувчиларининг кунлик овқатланиш тартибининг физиологик меъёрларга мос келмаслиги натижасида юзага келган хасталикларнинг даволаш учун сарфланадиган 90000 сўм маблағлар иқтисод қилинади;
учинчи илмий янгилик: шимолий ҳудудда истиқомат қилаётган бошланғич синф ўқувчилари учун ташкиллаштирилган иккинчи нонуштанинг таркибий қисми ва таркибидаги йод сақловчи ва витаминлар билан бойитилган маҳсулотларнинг  озуқавий ва биологик қиймати гигиеник асосланганлиги бўйича таклифлар Тошкент тиббиёт академияси Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 11 ноябрда 11-23/198-t-сон билан тасдиқланган «Бошланғич синф ўқувчилар касаланиш ҳолатини ўзига хос хусуситялари ва олдини олишга тизимли ёндошув» ҳамда 2024 йил 21 июнда 06-24/332-t-сон билан тасдиқланган «Бошланғич синф ўқувчилари нутриентив статусини баҳолаш натижасида витаминлар етишмовчилигини олдини олиш тартибини баҳолашга тизимли ёндошув» номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Хоразм вилояти бошқармаси бўйича 02.04.2024 йилдаги 82-I-сон, Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Жиззах вилояти бошқармаси бўйича 04.04.2024 йилдаги 11-I-сон, Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Сурхондарё вилояти бошқармаси бўйича 03.07.2024 йилдаги 63-Т-сон, Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Сирдарё вилояти бошқармаси бўйича 04.07.2024 йилдаги 160-К-сон ҳамда Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Тошкент вилояти бошқармаси бўйича 05.07.2024 йилдаги 112-П-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 ноябрдаги 09/52-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: шимолий ҳудудда истиқомат қилаётган бошланғич синф ўқувчилар учун ташкиллаштирилган иккинчи нонуштанинг таркибий қисми ва унинг таркибидаги йод сақловчи ва витаминлар билан бойитилган маҳсулотларнинг озуқавий ва биологик қийматини гигиеник таҳлили натижасида ўқувчиларнинг қони таркибидаги эритроцитлар ва гемоглобин миқдорини 15-20%га ортиши натижасида  камқонлик касаллигининг камайтириш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: шимолий ҳудудда истиқомат қилаётган бошланғич синф ўқувчилар учун ташкиллаштирилган иккинчи нонуштага бир кунга бир нафар ўқувчи ҳисобига 5640 сўм, 1124 нафар ўқувчилар учун кунига 633936000 сўм маблағлар иқтисод қилинади;
тўртинчи илмий янгилик: бошланғич синф ўқувчиларининг кунлик рационига киритилган иккинчи нонуштанинг мактаб ўқувчиларининг овқатланиш статуси, жисмоний ривожланиши ва витаминлар билан таъминлаганлик даражасига таъсирининг ўрни исботланганлиги бўйича таклифлар Тошкент тиббиёт академияси Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 11 ноябрда 11-23/198-t-сон билан тасдиқланган «Бошланғич синф ўқувчилар касаланиш ҳолатини ўзига хос хусуситялари ва олдини олишга тизимли ёндошув» ҳамда 2024 йил 21 июнда 06-24/332-t-сон билан тасдиқланган «Бошланғич синф ўқувчилари нутриентив статусини баҳолаш натижасида витаминлар етишмовчилигини олдини олиш тартибини баҳолашга тизимли ёндошув» номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Хоразм вилояти бошқармаси бўйича 02.04.2024 йилдаги 82-I-сон, Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Жиззах вилояти бошқармаси бўйича 04.04.2024 йилдаги 11-I-сон, Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Сурхондарё вилояти бошқармаси бўйича 03.07.2024 йилдаги 63-Т-сон, Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Сирдарё вилояти бошқармаси бўйича 04.07.2024 йилдаги 160-К-сон ҳамда Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги Тошкент вилояти бошқармаси бўйича 05.07.2024 йилдаги 112-П-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 ноябрдаги 09/52-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: бошланғич синф ўқувчиларининг кунлик рационига киритилган иккинчи нонуштанинг истеъмоли натижасида мактаб ўқувчиларнинг овқатланиш статуси, жисмоний ривожланиш ва витаминлар билан таъминлаганлик даражасининг ортиши орқали овқатланиш билан боғлиқ касалликларни эрта ташхислаш ва самарали даволаш сифатини ошириш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: шимолий ҳудудда истиқомат қилаётган бошланғич синф ўқувчиларнинг саломатлик ҳолатини яхшилаш мақсадида ташкиллаштирилган иккинчи нонушта ўқувчилар кунлик рационининг самарадорлиги ошириш натижасида бир нафар бола ҳисобига ўртача 165000 сўм, назорат остига олган ўқувчилар учун эса 18546000000 сўм маблағлар иқтисод қилинади.