Карабаева Зилола Хуррамовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Шиша пластикли конструкцияларни ишлаб чикарувчи ишчиларда сурункали аллергик ринитни консерватив даволаш ва олдини олишни такомиллаштириш», 14.00.04 –Оториноларингология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.PhD/Tib.3284.
Илмий раҳбар: Насретдинова Махзуна Тахсиновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Расмий оппонентлар: Шамсиев Жахонгир Фазлитдинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Григорьева Алла Александровна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Сургут давлат университети (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:
шиша пластикли конструкциялар ишлаб чиқарувчи ишчиларида сурункали аллергик ринитни консерватив даволаш ва олдини олишни такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор, шиша толали конструкцияларни ишлаб чиқариш ишчиларида касбий сурункали аллергик ринитнинг клиник кечишида пастки бурун чиғаноқларининг олдинги, ўрта ва орқа соҳасида шиллиқ парданинг маҳаллий шишиши, бурун шиллиқ пардаси рангининг турли тусда бўлиши каби микросимптомларнинг хос бўлиши исботланган;
шиша толали конструкцияларни ишлаб чикарувчи корхона ишчиларига этилбензол ва стирол гуруҳидаги фаол бўёқларнинг бурун шиллик пардаси оркали организмга таъсири туфайли қон зардобида Ig E таркибини ошиши ва лейкоцитларнинг фагоцитар фаоллигини пасайиши аникланган;
шиша толали конструкция ишлаб чикарувчи корхона ишчиларида “элиминация симптоми”, “экспозиция синамаси” ва “реэкспозиция”ни уз ичига олган аллергик ринитнинг диагностик чора-тадбирлар схемаси ишлаб чиқилган;
илк бор, шиша толали конструкция ишлаб чикарувчи корхона ишчиларида аллергик ринитни комплекс даволаш ва профилактика тадбирларининг самарадорлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Олинган натижалар Жиззах шаҳридаги вилоят тиббиёт бирлашмасининг ЛОР бўлимига ҳамда Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмаси юз-жағ жарроҳлиги бўлимининг клиник амалиётига жорий этилди. Диссертация материаллари бўйича услубий тавсиялар чоп этилди:
биринчи илмий янгилик: илк бор, шиша толали конструкцияларни ишлаб чиқариш ишчиларида касбий сурункали аллергик ринитнинг клиник кечишида пастки бурун чиғаноқларининг олдинги, ўрта ва орқа соҳасида шиллиқ парданинг маҳаллий шишиши, бурун шиллиқ пардаси рангининг турли тусда бўлиши каби микросимптомларнинг хос бўлиши исботланган. Ижтимоий самарадорлиги: шиша пластикли саноатда ишловчиларда касбий сурункали аллергик ринит SNOT-22 сўровномаси маълумотларига кўра болалар ҳаёт сифатига кучли таъсир кўрсатувчи оддий сурункали аллергик ринитнинг симптомлари билан таққосланганда, касбий сурункали аллергик ринит билан касалланган беморларда бурун битиши, акса уриш ва тумов кўпроқ безовта қилиши аниқланган (р>0,001). Касбий сурункали аллергик ринитда юзага келадиган шикоятларнинг яққоллигини ҳисобга олган ҳолда, АР этилбензол ва стирол фонида оғирроқ кечишини кўзда тутиб, комплекс даво ва болаларда унинг самарадорлиги натижасида ҳаёт сифатини яхшилаши туфайли касалликнинг асоратларини ҳамда ногиронликни олдини олишга қаратилган замонавий ташхисот ва даволаш усуллари таклиф этилган. Иқтисодий самарадорлиги: шиша пластикли саноат ишчиларида касбий сурункали аллергик ринит оддий сурункали аллергик ринитга қараганда ифодаланган ўзига хос симптомлар билан намоён бўлади. Беморларнинг асосий гуруҳида бурундан ажралмалар тўқ йирингли табиатга эга бўлиб, шиллиқли ажралмалар кузатилади. Профилактика учун бир беморга 850000 сўм иқтисодга эришилди ва поликлиникага 2-3 маротаба қатновлар вақтини қисқартиришга имкон берди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 2024 йил 12 декабрдаги 523-7-107-ТВ/2024 – рақамли ва Жиззах вилоят тиббиёт бирлашмасининг 2025 йил 14 январдаги 777-10-148-TB/2024 – рақамли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Хулоса: зарарли кимёвий омиллар фонида ишловчиларда касбий сурункали аллергик ринит (КСАР) оддий сурункали аллергик ринитга қараганда ифодаланган ўзига хос симптомлар билан кечади. КСАР гуруҳида бурундан ажралмалар кўп миқдорда ва қуюқ, баъзан эса йирингли бўлиши исботланган. Касбий сурункали аллергик ринит билан касалланган беморларни даволашда ҳар бир бемор болага бюджетдан 850000 минг сўм тежалган.
иккинчи илмий янгилик: шиша толали конструкцияларни ишлаб чикарувчи корхона ишчиларига этилбензол ва стирол гуруҳидаги фаол бўёқларнинг бурун шиллик пардаси оркали организмга таъсири туфайли қон зардобида Ig E таркибини ошиши ва лейкоцитларнинг фагоцитар фаоллигини пасайиши аникланган. Ижтимоий самарадорлиги: КСАР гуруҳидаги беморларда риноцитограмма натижаларини таққослаганда лимфoцитoз, мoнoцитoз ва нейтpoфилез билан биргаликда эoзинoфилиянинг кузатилиши, шунингдек оддий аллергик ринит билан касалланган беморлар гуруҳида фақатгина эозинофилиянинг қайд этилиши барча гуруҳларнинг қон зардобида Е иммуноглобулини ошишининг қон кўрсаткичлари билан бевосита корреляцияси ҳисобга олинган. Аллергик ринит ташхисотида риноцитограмма ва қон зардобида Е иммуноглобулини ролини баҳолаш самарали диагностик муолажани амалга оширишга имкон берди. Иқтисодий самарадорлиги: эoзинoфилия билан биргаликда лимфoцитoз, мoнoцитoз ва нейтpoфилез кузатилган КСАР гуруҳидаги беморлар риноцитограммасининг натижаларини фақат эозинофилия қайд этилган оддий аллергик ринит билан касалланган беморлар гуруҳи (назорат гуруҳи) билан таққослаган ҳолда, барча гуруҳлар қон зардобида Е иммуноглобулини даражасининг ошиши қон кўрсаткичлари билан бевосита боғлиқлиги кўрсатилган, Е иммуноглобулини миқдорини ва риноцитограммани аниқлаш эса давлат бюджетидан 307000 минг сўм иқтисод қилишга имкон берди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 2024 йил 12 декабрдаги 523-7-107-ТВ/2024 – рақамли ва Жиззах вилоят тиббиёт бирлашмасининг 2025 йил 14 январдаги 777-10-148-TB/2024 – рақамли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Хулоса: КСАР билан касалланган беморлар гуруҳида риноцитограмма ва қон зардобида Е иммуноглобулинини аниқлаш учун оддий аллергик ринит билан касалланган беморлар гуруҳида (назорат гуруҳи) 307000 сўм тежалган.
учинчи илмий янгилик: шиша толали конструкция ишлаб чикарувчи корхона ишчиларида “элиминация симптоми”, “экспозиция синамаси” ва “реэкспозиция”ни уз ичига олган аллергик ринитнинг диагностик чора-тадбирлар схемаси ишлаб чиқилган. Ижтимоий самарадорлиги: шиша пластикли саноат ишчиларида касбий аллергик ринит бугунги кунда кечиш оғирлиги ва ривожланиш хавфи фақат ишлаб чиқариш биноларининг гигиенасига риоя этиш даражаси билан боғлиқ патология сифатида кўриб чиқилмаяпти. Касалликнинг кечиши ва ривожланиши атроф муҳитнинг тизимли хавф омиллари ва хўжайин организми билан белгиланади. Индивидуал хавф омилларининг аниқланиши касалликнинг патогенезини тушуниш, хавф гуруҳига кирувчи шахсларда касбий аллергик ринитни даволаш ва олдини олишга ўзига хос ёндашувларни ишлаб чиқиш учун муҳимдир. Мазкур патология патогенези ҳақидаги тушунчаларнинг ривожланиши билан индивидуаллаштирилган терапия ва профилактика воситалари ва усулларини излаш учун қизиқиш уйғонди. Хавф омиллари субъектив, уларнинг аниқланиши эса индивидуал ташхисот ва хавфни прогнозлаш учун муҳим аҳамият касб этади. Иқтисодий самарадорлиги: Ушбу тавсияларда касбий аллергик ринитнинг ривожланишини белгиловчи устувор омиллар, шиша пластикли саноат ишчиларида клиник хусусиятлар ва патогенетик механизмлар аниқланган ва белгиланган. Шиша пластикли саноат ишчиларида касбий аллергик ринит ривожланишининг статистик жиҳатдан исботланган хавф омиллари бўлиб ҳисобланган шиша пластикли саноат ишчиларида индивидуал клиник-лаборатор маълумотларни шиша пластикли ишлаб чиқаришда ишловчи беморларда профилактика чоралари ва аллергологик ёрдамни режалаштириш пайтида ҳисобга олиш зарур. Ишлаб чиқилган усулнинг самарадорлиги ва уни клиник амалиётда қўллаш зарурати аниқланди. Ҳар бир беморга 170 000 минг сўм пул тежаш имконияти пайдо бўлди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 2024 йил 12 декабрдаги 523-7-107-ТВ/2024 – рақамли ва Жиззах вилоят тиббиёт бирлашмасининг 2025 йил 14 январдаги 777-10-148-TB/2024 – рақамли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Хулоса: Тахмин қилиш мумкинки, таклиф этилаётган диагностика алгоритмининг қўлланилиши касбий аллергик ринитда касб билан боғлиқликни ташхислаш ва текширишга ягона услубий ёндашув учун шароитларни таъминлашга имкон беради, уни ташхисот этиш учун 170 000 минг сўм тежашга эришилди.
тўртинчи илмий янгилик: илк бор, шиша толали конструкция ишлаб чикарувчи корхона ишчиларида аллергик ринитни комплекс даволаш ва профилактика тадбирларининг самарадорлиги исботланган. Ижтимоий самарадорлиги: шиша пластикли саноат ишчиларида касбий аллергик ринитни даволаш саноат муҳитининг хусусиятлари фонида касаллик ривожланиши патогенезининг ўзига хос хусусиятларига мослаштирилган индивидуал ёндашувни талаб этади, қайсиким беморлар ҳаёт сифатини сезиларли даражада яхшилашга ва ижтимоий мослашувга ёрдам беради. Шиша пластикли саноат ишчиларида кенг қамровли терапияга минерал-ўсимликли “Долфин” воситасини киритган ҳолда касбий аллергик ринит терапиясини биз ишлаб чиққан даволаш комплекси мазкур патология ривожланишининг етакчи патогенетик механизмларига ифодаланган даражада ижобий таъсир кўрсатади, беморларнинг аҳволига ножўя таъсир кўрсатмайди. Анъанавий даволашда умумий оқим кўрсаткичлари уч баравар, комплекс даволашда эса тўрт баравар ошди ва иккала гуруҳда ҳам ишончли қийматларга эришилди. Иқтисодий самарадорлиги: иқтисодий самарадорлик таклиф этилган услубий тавсияни клиник амалиётда қўллаш асосида ҳисоблаб чиқилди. Харажатлар самарадорлигининг таҳлилини ўтказишда таққосланувчи вариантлар, харажатлар минимизацияси таҳлилидан фарқли ўлароқ, катта ёки кичик, аммо эквивалент бўлмаган самарадорлик билан тавсифланади. Шунинг учун келтирилган маълумотларнинг ишончлилик даражасига қараб таҳлилни ўтказиш мақсадга мувофиқлигининг даражасини баҳолаш муҳимдир. Бинобарин, усул самарадорлигини баҳолаш бўйича таклиф этилган услубий тавсиялар шиша пластикли саноат ишчиларида касбий аллергик ринитни комплекс даволаш самарадорлигини ошиши бюджет маблағларини касбий аллергик ринитни даволаш билан боғлиқ лаборатор текширувлар ўтказиш билан иқтисод қилишга имкон беради. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 2024 йил 12 декабрдаги 523-7-107-ТВ/2024 – рақамли ва Жиззах вилоят тиббиёт бирлашмасининг 2025 йил 14 январдаги 777-10-148-TB/2024 – рақамли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Хулоса: Таклиф этилган усулдан беморнинг иқтисоди шундан иборатки, ушбу ҳолат беморни тез-тез шифокор қабулига ташриф буюришидан, шунингдек узоқ муддатли даволаш учун дори-дармонларни сотиб олишдан халос этади.