Болтаева Зулайхо Оллабергановнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар: 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Кексаларда умуртқа поғонаси дегенератив касалликларининг неврологик кўринишларини комплекс реабилитация дастурини такомиллаштириш», 14.00.13-Неврология, 14.00.12-Тиббий реабилитология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.PhD/Tib2763.
Илмий раҳбарлар: Адамбаев Зуфар Ибрагимович, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Усманходжаева Адибахон Амирсаидовна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиали.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/05.05.2023.Tib.30.04.
Расмий оппонентлар: Эргашева Наргиза Обиджановна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Иванова Ирина Ивановна, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия Федерацияси).
Етакчи ташкилот номи: Тошкент давлат стоматология институти. 
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади кексаларда умуртқа поғонаси неврологик бузилишларнинг ўзига хос  хусусиятлари ва коморбид касалликларни аниқлаш, улар асосида санаторияда даволаниш учун саралаш алгоритми ва комплекс реабилитация дастурини ишлаб чиқиш ва унинг самарадорлигини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
дорсалгия билан касалланган кексаларда, умуртқа поғонасининг дегенератив-дистрофик касалликлари билан боғлиқ бўлган синдромлардан радикулопатия ва енгил депрессия белгилари полиморфизми билан тавсифланиши аниқланган;        дорсалгия билан оғриган кексаларда ички аъзоларнинг коморбид касалликларини инобатга олган холда, ташхислаш ва даволашда мультидисциплинар ёндашувлар илмий асосланган; 
санаторияда дорсалгияси бўлган кексаларни коморбид касалликлари ва нейровизиуалогик текширувлар натижаларини инобатга олган ҳолда санатория гуруҳларига ажратиб, ташхислаш ва даволаш алгоритми ишлаб чиқилган;
дорсалгия билан оғриган кексаларни санатория шароитида реабилитация қилиш ва уй шароитида таққослама даволовчи жисмоний тарбия дастурининг самарадорлиги беморларнинг ўз-ўзига хизмат кўрсатиш ва ҳаёт сифатини яхшиланиш кўрсаткичлари билан исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:                
Умуртқа поғонаси дегенератив касалликларининг неврологик кўринишлари  ташхиси қўйилган кекса беморларда, бел оғриғининг клиник неврологик кечиши ва коморбид касалликлар хусусиятларини баҳолаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: дорсалгия билан касалланган кексаларда умуртқа поғонасининг кўплаб дегенератив-дистрофик касалликлари билан боғлиқ бўлган неврологик синдромларидан кўп аниқланган радикулопатия ва енгил депрессия   белгиларининг полиморфизми билан тавсифланиши аниқланиши Хоразм вилояти кўп тармоқли тиббиёт Маркази (ХВКТТМ) 01.07.2022 йилдаги 68-сонли буйруқ ҳамда Хоразм вилояти ногиронлиги бўлган шахсларни реабилитация қилиш ва протезлаш маркази 02.08.2022 йилдаги 17-сонли буйруқлар билан амалиётга жорий этилди (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йилдаги 15 январдаги 11/03-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: кексаларда бел оғриғини иккиламчи профилактикасини устунлик қилувчи хавф омиллари ва бирламчи бел оғриғини патогенетик типларини ҳисобга олган ҳолда амалга ошириш, бу беморлар орасида уни такрорий келишини чеклаб, кекса беморларда ҳаёт сифатини яхшиланишига ва ногиронликни камайишига олиб келади. Иқтисодий самарадорлиги: кекса ёшдаги бел оғриғи билан оғриган беморларни адекват, табақалаштирилган комплекс реабилитация даволаш усули қўлланиши 100% ҳолларда неврологик асоратларни ривожланишига тўсқинлик қилади ва қўшимча шифохонада ётишни талаб қилмаслиги ҳисобига иқтисод қилинган. Хулоса: кексаларда бел оғриғини нотўғри ташхис ва даволаш билан 100 нафар беморнинг 20 фоизида периферик нерв тизимида асоратлар ривожланади, бу эса 5-7 кун давомида шифохонада даволанишни талаб қилади. Бу шифохонада 20×6 (кун) ҳаммаси бўлиб 120 ётоқ-кунига тўғри келади. Бир кунда 480 минг харажат сарфланса, 100 нафар беморга 48 миллион сўм ёки битта беморга 0.48 млн сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: дорсалгия билан оғриган кексаларда ички аъзоларнинг аникланган коморбид касалликларини инобатга олган холда, ташхислаш ва даволашда мултидисциплинар ёндашувлар илмий асосланган, Хоразм вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази (ХВКТТМ) 01.07.2022 йилдаги 68-сонли буйруқ ҳамда Хоразм вилояти ногиронлиги бўлган шахсларни реабилитация қилиш ва протезлаш марказида 02.08.2022 йилдаги 17-сонли буйруқлар билан амалиётга жорий этилди (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йилдаги 15 январдаги 11/03-сонли хулосаси) аниқланган. Ижтимоий самарадорлиги: кекса беморларда ёндош касалликларини аниқлаб, кейин даво муолажалари ўтказилса, асоратлар ривожланиб кетишининг олди олиниши хисобига ҳаёт сифатини яхшиланишига ва ўлим кўрсаткичи камайишига олиб келади. Иқтисодий самарадорлиги: кексаларда бел оғриғи билан бирга келадиган хавфли ёндош касалликларини аниқлаб, тўғри комплекс реабилитация қилиниши, ёндош касалликлар асоратларини ривожланиб кетиб, қўшимча стационарда даволанишни талаб қилмаслиги орқали иқтисодий самарадорликка эришилган. Хулоса: кексаларда бел оғриғи билан биргаликда ёндош касалликлар хавфини аниқлаган ҳолда, комплекс реабилитация амалга оширилиши, қўшимча госпитализация қилишни талаб қилмайди. Нотўғри ташхис ва даволаш орқали битта беморга қўшимча 5-7 кун койка куни ва қўшимча дори-дармонлар учун бюджет маблағларни 2880000 (6×480000) сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: санатория шароитида  беморларни диагностик таҳлиллар натижасида гуруҳларга (тўлиқ даволовчи санатор тартиб, чекланган даволовчи санатор тартиб, минимал даволовчи санатор тартиб) ажратиб, реабилитация алгоритми ишлаб чиқилган. Кексаларда бел оғриғини уй шароитида даволаш учун гуруҳларда таққослама даволовчи жисмоний ва аэроб машқлар мониторинг дастури ишлаб чиқилди. Хоразм вилояти кўп тармоқли тиббиёт Маркази (ХВКТТМ) 01.07.2022 йилдаги 68-сонли буйруқ ҳамда Хоразм Вилояти ногиронлиги бўлган шахсларни реабилитация қилиш ва протезлаш маркази 02.08.2022 йилдаги 17-сонли буйруқлар билан амалиётга жорий этилди (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йилдаги 15 январдаги 11/03-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: бу алгоритм ва уй шароитида кексалар учун таққослама жисмоний тарбия машқларидан фойдаланилса, касалликнинг иккиламчи профилактикаси хисобига беморларда ўз-ўзига хизмат қилиш қобилияти ортади. Иқтисодий самарадорлиги: алгоритм ва реабилитацион дастурдан оқилона фойдаланилганда, кекса беморларда касаллик ремиссия даври узоқ вақтга чўзилишига олиб келади ва қўшимча дорилар қабул қилмасликлари ва стационарга ётмасликлари билан иқтисод қилинган. Хулоса: санатория комплекс реабилитация дастуридан фойдаланиш ва уй шароитида таққосланган жисмоний тарбия машқларидан фойдаланиш , кекса беморларда касаллик қўзишини олдини олади ва 1 нафар бемор учун 2880000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: дорсалгия билан оғриган кексаларни санатория шароитида реабилитация қилиш ва уй шароитида таққослама даволовчи жисмоний тарбия дастурининг самарадорлиги беморларнинг ўз-ўзига хизмат кўрсатиш ва ҳаёт сифатини яхшиланиши билан исботланган.  Булар натижасида  ўз-ўзига хизмат қилишнинг, яъни ҳаёт сифатининг пасайишига олиб келади.  Бу кўрсаткичлар корреляцион боғлиқлиги аниқланиши, Хоразм вилояти кўп тармоқли тиббиёт Маркази (ХВКТТМ) 01.07.2022 йилдаги 68-сонли буйруқ ҳамда Хоразм вилояти ногиронлиги бўлган шахсларни реабилитация қилиш ва протезлаш маркази 02.08.2022 йилдаги 17-сонли буйруқлар билан амалиётга жорий этилди (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йилдаги 15 январдаги 11/03- сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: кексаларда бел оғриғини даволаш самарадорлигини баҳолаш лозим бўлганда комплекс реабилитация дастуридан танлаб фойдаланиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: нейропсихологик шкалалардан динамикада фойдаланиш натижасида қўшимча текширувлар ўтказилишни талаб қилмаслиги ҳисобига иқтисод қилинган. Хулоса: нейропсихологик шкалалар динамикада қўлланиши натижасида комплекс реабилитация дастурини беморга ижобий ёки салбий таъсирини билишга ёрдам беради ва қўшимча текширувлар учун 1 та беморга 500-600 минг сўм иқтисод қилинган.