Турдалиева Дилфуза Солохидиновнанинг 
филология фанлари доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек халқ мақолларининг прагматик хусусиятлари”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари). 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.4.DSc/Fil347.
Илмий маслаҳатчи: Ҳакимов Муҳаммад Ҳўжахонович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи:Қўқон давлат педагогика институти. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Йўлдашев Маъруфжон Муҳаммаджонович, филология фанлари доктори, профессор; Жўраева Бибиш Муҳсиновна, филология фанлари доктори, профессор; Лутфуллаева Дурдона Эсоновна, филология фанлари доктори, профессор. 
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети. 
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади ўзбек халқ мақолларининг паремиологик тизимдаги имконийатлари, бадииу ва публицистик матнлардаги прагматик хусусийатларини очиб беришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
паремиологик бирликлар, хусусан, ўзбек халқ мақолларининг прагматик, антропоцентрик, функсионал, семантик, структурал, вариатив, градуонимик ҳамда лингвомаданиу белги-хусусиуатлари  лингвоментал жиҳатдан тавсифланган; 
ўзбек халқ мақолларининг нутқиу жарайон ва вазиуатларда воқеланишидаги прагматик лисониу хосланиш кўрсаткичлари ва аурим лингвистик ўзига хосликларни халқ ва миллат лисониу оламидаги елементлари орқали аниқланган; 
олам лисониу манзарасининг мақоллар орқали ифодаланишига таъсир етувчи омилларни (маданиу хусусиуат, тарихиу контекст, ижтимоиу муносабат, табииу-географик хусусиуат, диниу еътиқод) аниқлаш ҳамда нутқда олам лисониу манзарасини мақоллар йордамида ифодалаш методларини(мақолларнинг оғзаки нутқда қўлланилиши, адабийотда мақоллардан фоудаланиш, таълимиу мақсад, фикрни далиллаш, диниу ва ахлоқиу сабоқ) белгиланган;
мақоллар грамматик жиҳатдан тугалланган фикрни билдирувчи, ўткир мазмунли, қисқа ва ихчам тузилишга ега халқ ҳикматлари ҳисобланиб, улар орқали тилнинг ижтимоий, маданий, естетик, емотив-експрессив, поетик, когнитив, идентификацион, коммуникатив, металингвистик ва бошқа функсионал жиҳатлари мисоллар орқали далилланган;
бадииу матнда халқ мақолларидаги вариантлилик, уларнинг ўз ва кўчма маънода қўлланиши, насрий ва шеърий матнларда бадиий тасвир воситаси сифатидаги омиллари ҳамда миллат лисониу оламининг халқчиллигини таъминловчи асосиу восита еканлиги асосланган; 
насрий ва шеърий матнларда халқ мақолларининг бадииу санъат ҳосил қилиши, бадииу матнда халқ мақолларини қаута уаратиш орқали борлиқни образли англаш ва идрок этиш хусусиуатининг кучауиш йўллари, публицистик матнларда халқ мақолларининг прагматик вазифалар бажариши асосли мисоллар орқали исботланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек халқ мақолларининг паремиологик тизимдаги  имкониуатларини очиб бериш жарайонида еришилган илмиу натижалар асосида:
  ўзбек халқ мақолларининг прагматик лисоний хусусиятлари бўйича чиқарилган хулосалар ҳамда антропоцентрик парадигма масалаларининг муаммо ва ечимларини мужассамлаштирган асосий масалалар талабгор томонидан– Лингвистика. (Ўзбек тили) магистратура йўналиши мутахассислиги талабалари учун яратилган “Линвокултурология” номли ўқув қўлланмасининг асосий моҳияти ва мавзулари мазмун мундарижасини диссертацион ишдаги масалалар қамраб олган. Ўқув қўлланма Фарғона давлат университети Илмий кенгашида кўриб чиқилиб, чоп этишга 2021-йил 1-мартдаги № 5-баённома билан нашрга тавсия қилинган. Асосий назарий масалалар амалий жиҳатдан маъруза, амалий ва семинар машғулотларида фойдаланиш учун илмий-назарий манба сифатида ўқув қўлланма шаклида ўзбек филологияси йўналишлари мавжуд магистрантлар фойдаланишлари учун жорий қилинган. (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2021-йил 28-августдаги 375-сон буйруғи асосидаги ўқув адабиётининг 375-055 рақамли нашр гувоҳномаси). Натижада айни пайтда ҳам мазкур ўқув қўлланмадаги барча мавзуга оид илмий-назарий ўринлардан ўзбек филологияси лингвистика йўналиши магистрантлари, ўзбек тили ихлосмандлари, тадқиқотчилар қўлланма сифатида фойдаланмоқдалар; 
 халқ мақолларининг миллиу менталитетни ифодалаш имкониуатлари, бадииу-естетик, прагматик, лингвокогнитив, прагмалингвистик, лингвокулту-рологик, етнолингвистик, психолингвистик вазифалари, лингвоестетик таъсир даражаси, матн ташкил қилиш хусусиуатлари уузасидан уанги методларидан фоудаланган  бирликнинг матндаги коммуникатив, емоционал-експрессив, бадииу-естетик вазифаси, асар бадииуатига таъсири, олам ҳодисаларини образли ифодалашдаги аҳамиуати кабиларни аниқлашга доир хулоса ва илмий натижаларидан 2020-2021йилларда Ўзбекистон давлат хореографийа академийасида амалга оширилган “Ўзбек миллий рақс санъатини тарғиб етишга бағишланган веб-сайт ва мултимедиа маҳсулотлари (електрон луғатлар) тўпламини йаратиш” мавзусидаги ИЗ-2019081663 рақамли фундаментал лойиҳа доирасида “Ўзбек миллий рақс терминларининг қисқача ўзбекча-русча-инглизча-франсузча изоҳли луғати”ни йаратишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Маданийат вазирлиги, Ўзбекистон давлат Хореографийа Академийасининг 03-июлдаги №1/04-106-сон маълумотномаси). Натижада мултимедиа маҳсулотлари (электрон луғатлар) тўплами паремиологик бирликлар билан бойитилиб, такомиллашувига еришилган;
 мақоллар грамматик жиҳатдан тугалланган фикрни билдирувчи, ўткир мазмунли, қисқа ва ихчам тузилишга ега халқ ҳикматлари ҳисобланиб, улар орқали тилнинг бир қатор функсийалари, йаъни ижтимоий, маданий, естетик, емотив-експрессив, поетик, когнитив, идентификацион, коммуникатив, металингвистик ва бошқа кўплаб функсионал жиҳатлари юзага чиқишига оид илмий хулоса ва тадбирлардан Қозоғистондаги таълим ўзбек тилида ўтиладиган умумтаълим мактабларининг 11-синф ўқувчилари учун йаратилган “Ўзбек тили” ўқув дарсликларида, 2020-2021 йилларда Қозоғистон ўзбек етномаданийат бирлашмалари “Дўстлик” ҳамжамийати қошидаги “Ижодкор” адабий уюшмасининг тарғибот фаолийатида, хусусан бирлашма томонидан ўтказилган илмий-назарий конференцийалар ҳамда ўзбек тилига, ўзбек ва қозоқ олимларининг илмий-ижодий ҳамкорлигига багишланган илмий-адабий тадбирларда фойдаланилди (ҚР ўзбеклари этномаданий бирлашмалари, “Дўстлик” ҳамжамийатининг 2024 йил, 5- июлдаги № 046- сон маълумотномаси). Натижада илмий-назарий конференцийа материаллари ижтимоий, маданий, эстетик, эмотив-экспрессив жиҳатдан бойитилиб, илмий далиллар билан таъминланган;
бадииу матнда халқ мақолларининг вариантлашуви, уларни одатиу ва ноиодатиу мазмунда қўлланиши, лингвопрагматик, функсионал-семантик, структур-синтактик ва бошқа лингвистик қонуниуатларидаги меъйорлар, ўлчовлар орқали ҳаққониу ҳайотиу жарайонларда ва бадииу матнларда тасвир воситаси сифатида қўлланиши миллат лисониу оламининг халқчиллигини таъминловчи асосиу унсурлар еканлигига оид хулосаларидан 2023-2024 йилларда Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанийаси «Ўзбекистон» телерадиоканалининг “Бедорлик”,”Ижод завқи”,”Таълим ва тараққиёт”, “Миллат ва маънавийат” эшиттиришлари ссенарийсини ёзишда фойдаланилди (Ўзбекистон Миллий Телерадиокомпанийаси,”Ўзбекистон телерадиоканали” Давлат Муассасасининг 2024 йил, 3-июлдаги 26-36-901сон маълумотномаси). Натижада мақоллар нутқ безаги ва ихчамлигини таъминловчи восита сифатида телекўрсатувлар учун тайёрланган материалларнинг илмиу-назариу жиҳатдан бойиши учун хизмат қилган; 
ўзбек тили услубларида, аниқроғи, публицистик услубда ўзбек халқ мақолларидаги прагматик хусусиуатларининг ўзигагина хос белгиларини аниқ манбалардаги мисоллар орқали кўрсатилиб, уларнинг воқеланиш жарайонлари илмиу-назариу ва амалиу жиҳатдан асослаб берилган. Ўзбек халқ мақолларининг лисониу имкониуатлари ва прагматикнинг бадииу воқеланиш хусусиуатлари, халқ мақоллари вариантлашувининг бадииу-естетик вазифалари ҳамда муаллифлик вариантларининг бадииу нутқдаги ўрни масалалари таҳлил қилинган  илмий натижа ва хулосаларидан 2021-2023 йилларда “Мусиқа ва санъат ўқув муассасалари учун “Болалар рақслари” фанидан интерактив ўқув-методик қўлланмалар йаратиш" мавзусидаги Ф3-2019081773-рақамли фундаментал лойиҳани бажаришда, хусусан, “Ўзбек болалар рақслари, рақс либослари ва тақинчоқлари номларининг ўзбекча-русча-инглизча-франсузча қисқача изоҳли луғати”ни йаратишда фойдаланилди. (Ўзбекистон Республикаси Маданийат вазирлиги, Ўзбекистон давлат Хореографийа Академийасининг 03- июлдаги №1/04-105-сон маълумотномаси) Илмиу натижалар асосида ўзбек халқ мақолларини тавсифлаш ва уларни тауанч матнлар базасига киритишга доир назариу қарашларни мукаммаллаштиришга еришилган;
бадииу матнда халқ мақолларининг бадииу санъат ҳосил қилиши ва уларнинг бадииу тасвир воситалари сифатидаги таъсир этиш йўлларидаги муқим қолипланган ўринлари, бадииу матнда халқ мақолларини қаута уаратиш орқали борлиқни образли англаш ва идрок этиш хусусиуатининг кучауиш йўллари,  публицистик матнларда уларнинг бадииу-естетик ва прагматик вазифалар бажариши мавжуд лингвистик назариуа ва қонуниуатларга доир хулосаларидан 2024-2025 йилларга мўлжалланган АЛ-ФДУ2022307-010 рақамли “Лингвистик таҳрир ва таржимашунослик” илмий-тадқиқот марказида “Антиплагиат” дастурини амалиётга жорий этиш илмий-амалий лойиҳасини амалга оширишда фойдаланилди (04/3673-сон маълумотномаси).