Гулова Мунисахон Афзаловнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Мигреннинг артериал гипертензия касаллиги билан биргаликда келганида ривожланадиган сурункали мия ишемияси шаклланишининг замонавий клиник, гемодинамик ва баъзи биокимёвий жиҳатлари», 14.00.13 – Неврология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.PhD/Tib2764.
Илмий раҳбар: Саидвалиев Фаррух Саидакромович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/30.04.2022.Tib.93.02.
Расмий оппонентлар: Джурабекова Азиза Тахировна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Каракулова Юлия Владимировна, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия Федерацияси).
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат стоматология институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: хафақон касаллиги билан оғриган беморларда мигреннинг клиник, гемодинамик, нейровизуал, биохимик ўзига хослигини ўрганиш, томир асоратлари ривожланишининг асосий ташхислаш мезонларини аниқлаб сурункали мия ишемиясининг эрта ташхислаш алгоритмини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
клиник, неврологик, нейропсихологик ўзгаришларга кўра мигреннинг хафақон касаллиги билан ҳамкор кечганида сурункали мия ишемияси эрта ривожланиши асосланган;
мигреннинг хафақон касаллиги билан ҳамкор келганида электроэнцефалография усули асосида сурункали мия ишемияси ривожланишининг юқори (HRVD=3) ва ўта юқори (HRVD=4) хавф даражага эга нейрофизиологик прогностик меъзони аниқланган;
хафақон касаллиги билан бирга кечадиган мигренда церебрал томирлар ауторегуляцияси ва мия захира ҳолатининг кескин пасайиши, энцефаломаляция ўчоқларининг шаклланиши, триглицерид, ПЗЛП, кортизол, СРО, Д-димер миқдорининг ошиши касаллик эрта даврида томир энцефалопатияси ривожланишининг асосий меъзонлари эканлиги исботланган;
хафақон касаллиги ҳамкорлигида кечадиган мигрень фонида шакллана-диган сурункали мия ишемиясини эрта ташхислаш алгоритми патоморфологик хусусиятларини инобатга олган ҳолда такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Мигреннинг хафақон касаллиги билан ҳамкор кечишида эрта ривожланадиган сурункали мия ишемиясининг клиник, гемодинамик, биокимёвий комплекс текширувлар илмий натижаси асосида:
мигреннинг хафақон касаллиги билан ҳамкор кечишида ташхислаш тамойилига асосланган «Хафақон касаллиги билан коморбид кечувчи мигреннинг ташхислаш алгоритми» мавзусидаги услубий тавсиянома тасдиқланган (Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти Эксперт кенгашининг 2024 йил 30 сентябрдаги 24-m/045-сонли маълумотномаси). Ўтказилган тадқиқот натижаси Бухоро шаҳар тиббиёт бирлашмаси, Сирдарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт бирлашмаси амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашининг 2024 йил 10 декабрдаги 10/79-сонли хулосаси). Олинган натижаларнинг амалиётга жорий қилиниши мигреннинг хафақон касаллиги билан ҳамкор кечишида неврологик, бош мия қон-томир асоратларини эрта ташхислаш, профилактик тадбирларини ишлаб чиқиш, оғир ва қайтмас неврологик асоратларнинг (сурункали мия ишемияси) олдини олиш ва шу орқали ногиронлик даражасини камайтиришга имкон яратган.
биринчи илмий янгилик: клиник, неврологик, нейропсихологик ўзгаришларга кўра мигреннинг хафақон касаллиги билан ҳамкор кечганида сурункали мия ишемияси эрта ривожланиши асосланган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: хафақон касаллиги ҳамкорлигида кечган мигренли беморларда клиник, неврологик, нейропсихологик, психоэмоционал зарарланиш белгилари асосида бемор ёшидан қатъий назар сурункали мия ишемияси ривожланишини эрта аниқлашга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: хафақон касаллиги ҳамкорлигида кечган мигренда неврологик, гемодинамик, нейрофизиологик, нейровизуал бузилишлар амбулатор шароитида эрта аниқланганлиги орқали стационар даво муддатини қисқартиришга имкон яратилди. Текширувлар асосида сурункали мия ишемияси ривожланишини эрта аниқлаш орқали стационар даволаниш давомийлиги 10 кундан 8 кунга қисқарган, бу эса 238700 сўм кунлик харажат ҳисобидан ҳар бир беморда бюджет маблағларидан 477400 сўм иқтисод қилишга эришилган ва 20 нафар бемор учун 40 стационар даво/кун ва 9548000 сўм маблағ иқтисод қилинган. Хулоса: Олинган натижаларга асосланиб хафақон касаллиги ҳамкорлигида кечган мигренли беморларда ривожланадиган бош мия қон-томир асоратларини эртааниқлаш натижасида ҳар бир беморга 2 стационар даво/кун, 477400 сўм койка/кун ҳисобидан, 252642 сўм дори-воситалари ҳисобидан маблағ иқтисод қилинган ва ҳар бир бемор учун 730042 минг сўмлик иқтисодий самарага эришилган, касаллик асорати ривожланишининг олди олинган, натижада ҳаёт сифати яхшиланган, ишга яроқлилик кўрсаткичи тикланган, шу билан ижтимоий самарага эришилган.
иккинчи илмий янгилик. мигреннинг хафақон касаллиги билан ҳамкор келганида электроэнцефалография усули асосида сурункали мия ишемияси ривожланишининг юқори (HRVD=3) ва ўта юқори (HRVD=4) хавф даражага эга нейрофизиологик прогностик меъзони аниқланган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: мигреннинг хафақон касаллиги билан коморбид кечганида гемодинамик, нейровизуал, нейрофизиологик, биокимёвий (гемостазиограмма, липид спектри) кўрсаткичларнинг патологик ўзгариши асосида томир энцефалопатиясининг эрта шаклланиши исботланган ҳолда невролог, терапевт ва умумий амалиёт шифокорлари учун эрта профилактик тадбирларни танлаш ва ўтказишга хизмат қилади, шунингдек, ушбу касаллик устидан назорат қилиш, ушбу беморларга дифференциаллашган ёндашишҳамда чуқур когнитив фаолият бузилиши олдини олиш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: амбулатор ва стационар шароитида гемодинамик, нейровизуал, нейрофизиологик, биокимёвий (гемостазиограмма, липид спектри) кўрсаткичларини таҳлил этиш орқали мигреннинг хафақон касаллиги билан коморбид кечганида даволашнинг дифференциал усули танланади, бу эса полипрогмазиянинг олдини олиб дори воситасига кетадиган маблағни учдан бир қисмга қисқартириш имконини беради, ушбу миқдор ҳар бир бемор учун бюджет харажатларини 1 кунда 126321 сум, 10 кунда эса 1263210 сўмга иқтисод қилишга эришилади. Хулоса: мигреннинг хафақон касаллиги билан коморбид кечганида гемодинамик, нейровизуал, нейрофизиологик, биокимёвий кўрсаткичларнинг патологик ўзгариши сурункали мия ишемиясининг эрта ривожланиши исботланганҳамда башоратлашдаги аҳамияти тасдиқланган.
учинчи илмий янгилик. хафақон касаллиги билан бирга кечадиган мигренда церебрал томирлар ауторегуляцияси ва мия захира ҳолатининг кескин пасайиши, энцефаломаляция ўчоқларининг шаклланиши, триглицерид, ПЗЛП, кортизол, СРО, Д-димер миқдорининг ошиши касаллик эрта даврида томир энцефалопатияси ривожланишининг асосий меъзонлари эканлиги исботланган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: тадқиқотда олинган нитажалар асосида эҳтимоли кучли томир энцефалопатияси, чуқур когнитив бузилишлар сабаб ҳаёт сифатининг пасайиши, ногиронлик ривожланишининг олдини олувчи профилактик ёндашиш ҳамда эрта ташхислаш имконини берувчи ташхислаш мезонлари ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: мигреннинг хафақон касаллиги билан коморбид кечганида неврологик ва бош мия қон-томир асоратларини эрта ташхислаш натижасида ҳар бир бемор ҳисобига 10 кунда 1263210 сўм дори воситалари, 2387000 сўм стационар даво/кун ҳисобига (жами: 3650210 сўм) сўм иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: Олинган илмий натижаларининг амалиётга жорий қилиниши мигреннинг хафақон касаллиги билан коморбид кечганида ривожланадиган неврологик, томир асоратларини камайтириш, тиббиёт ходимларининг ушбу касаллик тўғрисидаги билимларини ошириш, беморларни янада самарали даволаш, касаллик эрта даврида профилактик тадбирларни тўғри танлаш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик. хафақон касаллиги ҳамкорлигида кечадиган мигрень фонида шакллана-диган сурункали мия ишемиясини эрта ташхислаш алгоритми яратилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: тадқиқотда олинган нитажалар асосида эҳтимоли кучли сурункали мия ишемияси, чуқур когнитив бузилишлар сабаб ҳаёт сифатининг пасайиши, ногиронлик ривожланиши профилактикасига имкон яратувчи эрта ташхислаш алгоритми яратилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: мигреннинг хафақон касаллиги билан коморбид кечганида неврологик ва бош мия қон-томир асоратларини эрта ташхислаш алгоритми ортиқча текширув усулларини тадбиқ этмасликни тақозо этган ва бу билан 1124000 сўм иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: Олинган илмий натижаларининг амалиётга жорий қилиниши мигреннинг хафақон касаллиги билан коморбид кечганида ривожланадиган сурункали мия ишемиясини эрта ташхислаш беморларда асоратлар профилактикасини ўтказиш, эрта, мақсадли ва индивидуал даво танлаш имконини берган ва бу билан ногиронликни пасайтиришга эришилган.