Климашкин Алексей Александровичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ҳомила ўсишнинг чекланиш синдроми: пасайиш захираси ва ўлик туғилиш ҳолатларини олдини олиш”,14.00.01 – Акушерлик ва гинекология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: B2022.2.DSc/Tib681.
Илмий маслаҳатчи: Расуль-Заде Юлдуз Гулямовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент педиатрия тиббиёт институти,_DSc.04/30.12.2019.Tib.29.01.
Расмий оппонентлар: Каттаходжаева Махмуда Хамдамовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Каримова Феруза Джавдатовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Хайбуллина Зарина Руслановна, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент тиббиёт академияси.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ҳомила ўсишининг чекланганлик синдроми билан боғлиқ ўлик туғилишлар ҳолатини камайтириш бўйича бошқариладиган омилларни таҳлил қилиш ва уларни коррекция қилиш асосида самарали профилактика стратегияларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ҲЎЧС ўлик туғилишнинг асосий сабаби (28,4%) эканлиги аниқланган, ReCoDe ва ICD-PM таснифларини қўллаш, Wigglesworth таснифи билан солиштирганда, сабаби номаълум бўлган ҳолатлар улушини камайтиргани (17,9% ва 27,7% га нисбатан 34,7%) кўрсатилган, шу билан бирга, ушбу таснифларнинг қўлланилиши баҳоланиб, уларнинг афзалликлари ва чекловлари исботланган;
ҲЎЧС ҳомиланинг компенсатор механизмларини акс эттирувчи ўзига хос метаболик ўзгаришлар билан бирга кечиши аниқланган бўлиб, нормал ҳомиладорлик ва ҲЎЧСда янги туғилган чақалоқлар пешобининг метаболик профилини мақсадсиз таҳлил қилиш энергия танқислигига хос бўлган метаболик силжишлар белгиларини аниқлаш имконини берган, бунда мио-инозитол даражасининг 8% га, креатиннинг 35,4% га, цитратнинг 39,95% га ошиши аниқланган бўлиб, бу кўрсаткичлар ҲЎЧСни ташхислаш учун қўшимча мезон сифатида хизмат қилиши исботланган;
клиник олди босқичда аниқланган ҲЎЧСни узоқ муддатли даволашда креатин моногидратнинг аспирин билан биргаликда қўлланилиши самарали эканлиги аниқланган бўлиб, бу янги туғилган чақалоқларнинг тана вазнини ўртача 379±54  граммга оширгани, ҳомиладорликни 3,2 ҳафтага узайтиргани, ҲЎЧС частотасини 5,7% га, шу жумладан унинг эрта шаклини (32 ҳафтагача) 5,3% га ва оғир босқичларини (III-IV) 4,8% га камайтиргани, шунингдек, ҳаётнинг бешинчи дақиқасида Апгар шкаласи бўйича кўрсаткичларни яхшилагани ва она учун ҳомиладорликнинг салбий оқибатлари хавфини потенциал равишда камайтиргани исботланган;
ҲЎЧС бўлган ҳомилаларда ҳолатнинг ёмонлашиш динамикасини тавсифловчи допплерометрик ўзгаришлар PI UA нинг кўтарилиши (18 кун давомида сақланган), PI MCA нинг пасайиши (тахминан 10 кун), туғруқдан 6-8 кун олдин UA да якуний диастолик тезликнинг йўқолгани, UA да тескари қон оқими (туғруқдан 8 кун олдин) ва DV да патологик қон оқими (4 кун олдин) кўринишида таснифланган бўлиб, қон оқимининг кескин ёмонлашуви ҳомиладорлик муддатидан қатъи назар, муддатидан олдин туғруқ қилиш учун кўрсатма эканлиги исботланган;
ҲЎЧСнинг I босқичи мавжуд ҳомиладор аёлларда Фолей катетери ёрдамида туғруқ индукцияси табиий туғруқ эҳтимолини сезиларли даражада оширгани (86,7% га нисбатан 38,9%, р=0,011), кесарча кесиш частотасини камайтиргани (ИН 0,10; 95 % ИО 0,02-0,50; р=0,011), шу жумладан индукция пайтидаги операцияларни ҳам (33,3% га нисбатан 0%, р=0,021), тахисистолия частотасини пасайтиргани (11,1% га нисбатан 6,7%), шунингдек, инфекцион асоратлар, туғруқдан кейинги қон кетиши ва юмшоқ тўқималар йиртилиши хавфининг камайгани кузатилган бўлиб, бу эса мазкур усулнинг хавфсизлиги ва мақсадга мақсадга мувофиқлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
ҲЎЧСда акушерлик тактикаси, мониторинги ва диагностикасини оптималлаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: ҲЎЧС ўлик туғилишнинг асосий сабаби (28,4%) эканлиги аниқланган, ReCoDe ва ICD-PM таснифларини қўллаш, Wigglesworth таснифи билан солиштирилганда, сабаби номаълум бўлган ҳолатлар улушини камайтиргани (17,9% ва 27,7% га нисбатан 34,7%) кўрсатилган, шу билан бирга, ушбу таснифларнинг қўлланилиши баҳоланиб, уларнинг афзалликлари ва исботланганлиги “РИОваБСИАТМ ДМ” Навоий вилояти (Навоий шаҳри) ва Тошкент шаҳри филиаллари, Тошкент шаҳар 3-сон туғруқ комплекси амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг хулосаси 2024 йил 25 сентябрдаги 06/87-сонли йиғилиш баённомаси) ва натижалар 2024 йил 12 мартдаги 82-сон, 2024 йил 12 январдаги 34-сон ва 2024 йил 19 январдаги 62-сон буйруқларига мувофиқ жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ўлик туғилишни таснифлашнинг замонавий тизимларини жорий этиш перинатал йўқотишлар даражасини пасайтиради, профилактика чора-тадбирларини ўз вақтида ишлаб чиқишга, перинатал ёрдам сифатини яхшилашга, тиббий хизматлардан фойдаланиш имконияти ва самарадорлигини оширишга ёрдам беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: аниқланган қонуниятлар ҲЎЧСни ўз вақтида аниқлаш ва олдини олиш орқали перинатал йўқотишлар даражасини камайтирган, бу эса перинатал ёрдам ресурсларидан самарали фойдаланишни таъминлаган бўлиб, жами 285 та ўлик туғилиш ҳолати ўрганилган ва шундан 81 таси ҲЎЧС билан боғлиқ бўлган; замонавий таснифлаш тизимлари ва профилактика чора-тадбирларини жорий этиш иқтисодий харажатларни 310636890 сўм камайтириш имконини берган. Хулоса: ўлик туғилишни таснифлашнинг замонавий тизимларини жорий этиш клиник амалиётда ўз аҳамиятини кўрсатган, хавф омилларини аниқроқ баҳолаш ва профилактика чоралари самарадорлигини ошириш имконини берган, бу эса ўз вақтида ташхис қўйиш ва тиббий ёрдамни оптималлаштириш орқали соғлиқни сақлаш тизимига тушадиган молиявий юкни камайтирган, ҲЎЧС билан боғлиқ ҳар бир ҳолат учун ўртача 3824400 сўмни тежаш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: ҲЎЧС ҳомиланинг компенсатор механизмларини акс эттирувчи ўзига хос метаболик ўзгаришлар билан бирга кечиши аниқланган бўлиб, нормал ҳомиладорлик ва ҲЎЧСда янги туғилган чақалоқлар пешобининг метаболик профилини мақсадсиз таҳлил қилиш энергия танқислигига хос бўлган метаболик силжишлар белгиларини аниқлаш имконини берган, бунда мио-инозитол даражасининг 8% га, креатиннинг 35,4% га, цитратнинг 39,95% га ошиши аниқланган, бу кўрсаткичлар ҲЎЧСни ташхислаш учун қўшимча мезон сифатида хизмат қилиши мумкинлиги исботланган ва ушбу натижалар “РИОваБСИАТМ ДМ” Навоий вилояти (Навоий шаҳри) ва Тошкент шаҳри филиаллари, шунингдек, Тошкент шаҳар 3-сон туғруқ комплекси амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг хулосаси 2024 йил 25 сентябрдаги 06/87-сонли йиғилиш баённомаси) ҳамда 2024 йил 12 мартдаги 82-сон, 2024 йил 12 январдаги 34-сон ва 2024 йил 19 январдаги 62-сон буйруқларига мувофиқ жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: аниқланган ҲЎЧС метаболик маркерлари ташхис ва прогноз аниқлигини оширади, тиббий тактикани ўз вақтида коррекция қилиш имконини беради. Бу перинатал асоратлар хавфини камайтиради, чақалоқлар учун натижаларни яхшилайди, перинатал ёрдам самарадорлигини оширади ва соғлиқни сақлаш тизимига тушадиган молиявий юкни камайтиради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ҲЎЧСни ташхислаш учун метаболик маркерларни қўллаш такрорий инструментал ва лаборатор текширувлар харажатларини камайтирган, умумий текширув харажатларини қисқартирган. Натижада метаболомни ўрганишга киритилган ҲЎЧС мавжуд 40 нафар бемор учун 108000000 сўмни ташкил этган. Хулоса: ҲЎЧСнинг аниқланган метаболик маркерларидан диагностика жараёнини оптималлаштириш учун самарали фойдаланиш такрорий текширувларга бўлган эҳтиёжни камайтирган ҳамда ҳар бир бемор учун ўртача 2700000 сўм иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: клиник олди босқичда аниқланган ҲЎЧСни узоқ муддатли даволашда креатин моногидратнинг аспирин билан биргаликда қўлланилиши самарали эканлиги аниқланган бўлиб, бу янги туғилган чақалоқларнинг тана вазнини ўртача 379 ± 54 граммга оширгани, ҳомиладорликни 3,2 ҳафтага узайтиргани, ҲЎЧС частотасини 5,7% га, шу жумладан унинг эрта шаклини (32 ҳафтагача) 5,3% га ва оғир босқичларини (III–IV) 4,8 % га камайтиргани, шунингдек, ҳаётнинг бешинчи дақиқасида Апгар шкаласи бўйича кўрсаткичларни яхшилагани ва она учун ҳомиладорликнинг салбий оқибатлари хавфини потенциал равишда камайтиргани исботланган ҳамда “Ҳомила ўсиши чекланиши синдромида ҳисоблаш компьютерли моделлаштириш ёрдамида ҳомила қон айланиши бузилишларини баҳолаш усули” номли услубий қўлланмага киритилган (ТошПТИ эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 3 апрелда 03/233-сон билан тасдиқланган) ва натижалар 2024 йил 12 мартдаги 82-сон, 2024 йил 12 январдаги 34-сон ва 2024 йил 19 январдаги 62-сон буйруқларга мувофиқ “РИОваБСИАТМ ДМ” Навоий вилояти (Навоий шаҳри) ва Тошкент шаҳри филиаллари, шунингдек, Тошкент шаҳар 3-сон туғруқ комплекси амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг хулосаси 2024 йил 25 сентябрдаги 06/87-сонли йиғилиш баённомаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: клиник олди босқичда ҲЎЧСни даволашда креатин моногидратни аспирин билан бирга қўллаш перинатал натижаларни яхшилашга ёрдам беради, оғир шаклларнинг частотасини, эрта туғилиш хавфини ва перинатал касалликларни камайтиради. Бу неонатал реанимацияга бўлган эҳтиёжни камайтиради, янги туғилган чақалоқларнинг яхшироқ мослашишига ёрдам беради ва неврологик бузилишлар хавфини камайтиради. Оналарда туғруқдан кейинги асоратлар камроқ ривожланади, бу эса тикланишни тезлаштирди ва ҳаёт сифатини яхшилайди. Бундан ташқари, шифохонада даволаниш давомийлиги ва соғлиқни сақлаш тизимига юклама камайтиради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ҲЎЧСни даволашда креатин моногидратни аспирин билан биргаликда қўллаш оғир шаклларининг частотасини камайтириш, узоқ муддатли касалхонага ётқизиш ва шошилинч кесар кесиш частотасини камайтириш имконини берган. 91 кунлик креатин моногидратни курси нархи бир бемор учун 455000 сўмни ташкил этган ва касалхонада қолиш муддатининг қисқариши туфайли ҳомиладорликни олиб бориш учун ўртача харажатлар 4105000 сўмгача камайган. Илгари ҲЎЧС билан оғриган беморлар такрорий касалхонага ётқизиш ва шошилинч жарроҳлик туғруқларини ўз ичига олган узоқроқ даволанган, бу эса ҳар бир бемор учун харажатларни 17300000 сўмгача оширган, тадқиқотда 191 нафар бемор иштирок этган ва уларнинг даволаниши учун умумий иқтисод 2520245000 сўмни ташкил этган. Хулоса: олинган натижалар асосида ҲЎЧСни даволашда креатин моногидратнинг аспирин билан биргаликда самарадорлиги исботланган, бу ҳомиладорлик ва туғруқ харажатларини битта бемор учун 13195000 сўм иқтисод қилиш имконини берган;
тўртинчи илмий янгилик: ҲЎЧС бўлган ҳомилаларда ҳолатнинг ёмонлашиш динамикасини тавсифловчи допплерометрик ўзгаришлар PI UA нинг кўтарилиши (18 кун давомида сақланган), PI MCA нинг пасайиши (тахминан 10 кун), туғруқдан 6–8 кун олдин UA да якуний диастолик тезликнинг йўқолгани, UA да тескари қон оқими (туғруқдан 8 кун олдин) ва DV да патологик қон оқими (4 кун олдин) кўринишида таснифланган бўлиб, қон оқимининг кескин ёмонлашуви ҳомиладорлик муддатидан қатъи назар, муддатидан олдин туғруқ қилиш учун кўрсатма эканлиги исботланган ҳамда натижалар “Ҳомила ўсиши чекланиши синдромида ҳисоблаш компьютерли моделлаштириш ёрдамида ҳомила қон айланиши бузилишларини баҳолаш усули” номли услубий қўлланмага киритилган (ТошПТИ эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 3 апрелда 03/233-сон билан тасдиқланган) ва натижалар 2024 йил 12 мартдаги 82-сон, 2024 йил 12 январдаги 34-сон, 2024 йил 19 январдаги 62-сон буйруқларга мувофиқ “РИОваБСИАТМ ДМ” Навоий вилояти (Навоий шаҳри) ва Тошкент шаҳри филиаллари, шунингдек, Тошкент шаҳар 3-сон туғруқ комплекси амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг хулосаси 2024 йил 25 сентябрдаги 06/87-сонли йиғилиш баённомаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ҲЎЧСда допплерометрик ўзгаришлар таснифи критик ҳолатларни аниқ аниқлаш ва туғруқ ҳақида ўз вақтида қарор қабул қилиш имконини беради, бу эса ҳомила ички ўлими ва оғир неонатал асоратлар хавфини камайтиради. Ўз вақтида кўрилган чоралар ҳомиладорликни узайтиради, чала туғилиш билан боғлиқ асоратларни камайтиради ва болада неврологик бузилишлар частотасини пасайтиради. Бу болалар ногиронлигини камайтиришга ва узоқ муддатли истиқболда уларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга хизмат қилади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ҲЎЧСда допплерометрик ўзгаришлар таснифини қўллаш критик ҳолатларни ўз вақтида аниқлаш ва ҳомиладорликни бошқариш тактикасини оптималлаштириш имконини берган. Бу шошилинч кесар кесиш операциялари сонини ва чақалоқларнинг интенсив терапияга бўлган эҳтиёжини камайтирган, натижада ҲЎЧС билан оғриган 51 нафар бемор учун жами 92650000 сўм маблағ тежалишига олиб келган.  Хулоса: қон оқимини анъанавий баҳолашда фақат жорий допплерометрик кўрсаткичлар ҳисобга олинган. ҲЎЧС билан боғлиқ кейинги ёмонлашиш муддатлари прогнозланмаган, динамик таҳлилнинг йўқлиги туғруқ ҳақида ўз вақтида қарор қабул қилишни қийинлаштирган ва ҳомиланинг она қорнида нобуд бўлиш хавфини оширган. Допплерометрик ўзгаришлар таснифини жорий этиш критик ҳолатларни аниқ прогнозлаш, ҳомиладорликни бошқариш тактикасини оптималлаштириш ва оғир неонатал асоратлар частотасини камайтириш имконини берган, натижада ҲЎЧС бўлган бир нафар бемор ҳисобига 1816667 сўм иқтисод қилиш имконини берган.
бешинчи илмий янгилик: ҲЎЧСнинг I босқичи мавжуд ҳомиладор аёлларда Фолей катетери ёрдамида туғруқ индукцияси табиий туғруқ эҳтимолини сезиларли даражада оширгани (86,7% га нисбатан 38,9%, р=0,011), кесарча кесиш частотасини камайтиргани (ИН 0,10; 95 % ИО 0,02–0,50; р=0,011), шу жумладан индукция пайтидаги операцияларни ҳам (33,3% га нисбатан 0 %, р=0,021), тахисистолия частотасини пасайтиргани (11,1% га нисбатан 6,7%), шунингдек, инфекцион асоратлар, туғруқдан кейинги қон кетиши ва юмшоқ тўқималар йиртилиши хавфининг камайгани кузатилган бўлиб, бу эса мазкур усулнинг хавфсизлиги ва мақсадга мувофиқлигини исботлаган ҳамда натижалар 2024 йил 12 мартдаги 82-сон, 2024 йил 12 январдаги 34-сон, 2024 йил 19 январдаги 62-сон буйруқларга мувофиқ “РИОваБСИАТМ ДМ” Навоий вилояти (Навоий шаҳри) ва Тошкент шаҳри филиаллари, Тошкент шаҳар 3-сон туғруқ комплекси амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг хулосаси 2024 йил 25 сентябрдаги 06/87-сонли йиғилиш баённомаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ҲЎЧСнинг I босқичи мавжуд аёлларда туғруқни индукция қилишда Фолей катетерини қўллаш касалхонага ётқизиш муддатини қисқартиради, табиий туғруқ частотасини оширишга ёрдам беради, туғруқдан кейинги даврда аёлларнинг жисмоний ва психологик тикланишига ижобий таъсир кўрсатади, узоқ муддатли парвариш ва тиббий кузатувга бўлган эҳтиёжни камайтиради, репродуктив прогнозни яхшилайди, бачадонида чандиқ бўлган аёллар сонини камайтиради, оналар ва янги туғилган чақалоқларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга ёрдам беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ҲЎЧСнинг I босқичи мавжуд ҳомиладор аёлларда туғруқни индукция қилишда Фолей катетерини қўллаш кесарча кесиш частотасини (38,9% дан 13,3% гача) камайтириш ва касалхонада ётиш муддатини 52 кунга қисқартириш хисобга имконини берган ва бир кунлик ётоқ ҳамда кесарча кесиш харажатларини ҳисобга олган ҳолда, умумий 137088000 сўмни тежаш имконини берган. Хулоса: ҲЎЧСнинг I босқичи мавжуд аёлларда туғруқни индукция қилишда Фолей катетерини қўллаш табиий туғруқ частотасини ошириш, репродуктив прогнозни яхшилаш ва оналар ҳамда янги туғилган чақалоқларнинг ҳаёт сифатини оширишга ёрдам берган ва кесарча кесиш частотасини камайтириш, шифохонада даволаниш муддатини қисқартириш орқали ҳар бир бемор учун 2688000 сўмни тежаш имконини берган