Сайидов Акмалжон Муталибжоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Тупроққа экиш олдидан турли усул ва чуқурликда ишлов беришни бегона ўтларга таъсири (Андижон вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида)”, 06.01.01–Умумий деҳқончилик.Пахтачилик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.PhD/Qx1170
Илмий раҳбар Атабаева Маъмурахон Садирдин қизи, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялари институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институти, PhD.05/30.10.2020.Qx.126.01.
Расмий оппонентлар: Ибрагимов Одилжон Олимжонович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Абдурахмонов Илхомжон Адахамович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Андижон вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида, такрорий экинлар парваришланаётган майдонларда бегона ўтларга қарши, тупроққа турли усул ва чуқурликда ишлов бериш билан бирга гербицидларни уйғунлашган ҳолда қўллашни, экинлардан юқори ва сифатли ҳосил етиштиришни таъминлайдиган ресурстежамкор агротехнологиясини илмий асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
илк бор Андижон вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида кузги буғдойдан сўнг такрорий экинларни парваришлашда бегона ўтларга қарши курашда янги турдаги гербицидлар билан уйғунлашган ҳолда тупроққа экиш олдидан ишлов беришнинг ресурстежамкор агротехнологияси илмий асосланган;
комбинацион агрегат ёрдамида ишлов бериб, бир йўла ўзгарувчан пушта ҳосил қилиб, майдондаги мавжуд бегона ўтларни бир қисмини кўмиш йўли билан, қолган қисмини экиш билан бирга Стомп 33% гербицидини 1,0 л/га меъёрда ҳамда экинларнинг шоналаш-гуллаш даврида Клетодим 25% эм.к гербицидини 0,6 л/га меъёрда қўлланилганда гумус миқдорини 0,011% гача нисбатан юқори сақлаб қолиши аниқланган;
комбинацион агрегат ёрдамида ишлов бериб, бир йўла ўзгарувчан пушта ҳосил қилиб, майдондаги мавжуд бегона ўтларни бир қисмини кўмиш йўли билан, қолган қисмини такрорий экинларни экиш билан бирга эса Стомп 33% ҳамда шоҳланиш-гуллаш даврида Клетодим 25% эм.к гербицидини 0,6 л/га меъёрда қўлланилганда тупроқнинг хажм массасини ҳайдов қатламда анъанавий усулда ишлов бериш технологиясига (назорат) нисбатан 0,04–0,045 г/см3 гача камайиши, ғоваклиги 1,8–2,1% гача, донадорлик эса 0,9–2,1% гача, тупроқнинг сув ўтказувчанлиги назоратга нисбатан 112,3–103,2 м3/га гача юқори бўлиши аниқланган;
ерга комбинацион агрегат ёрдамида ишлов бериб, бир йўла ўзгарувчан пушта ҳосил қилиб, майдондаги мавжуд бегона ўтларни бир қисмини кўмиш йўли билан, қолган бегона ўтларга қарши уруғлар экиш билан бирга эса Стомп 33% ҳамда экинларнинг шоналаш-гуллаш даврида Клетодим 25% эм.к гербицидини 0,6-0,8 л/га меъёрларда қўлланилганда анъанавий усулда ишлов бериш технологияси қўлланилганга (назорат) нисбатан экин турларига мос равишда ишлаб чиқариш харажатларини 736,8–823,8 минг сўмгача қисқариши, рентабеллик даражасини 89,1–105,6% гача ортиши, анъанавий усулда тупроққа ишлов бериш технологияси қўлланилиб, бегона ўтларга қарши экиш билан ҳамда амал даври давомида гербицид қўлланилганга нисбатан эса рентабеллик даражасини 40,1–45,9; 39,1–41,4% гача юқори эканлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Оч тусли бўз тупроқлари шароитида бегона ўтларга қарши курашишда кузги буғдойдан сўнг такрорий экинларни ерга экиш олдидан комбинацион агрегат ёрдамида ишлов бериб, бир йўла пушта олиниб, бегона ўтларни кўмиш ҳамда янги турдаги гербицидлар қўллаш технологиясининг тупроқ унумдорлигини сақлаш ва ошириш ҳамда экинлардан юқори ва эртаги ҳосил етиштиришнинг ресурстежамкор агротехнологиясини илмий асослаш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
кластер ва фермер хўжаликлари учун “Такрорий экинлар парваришланадиган майдонларда учрайдиган бегона ўтларга қарши кураш чоралари бўйича” номли тавсияномлар тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 13 февралдаги №06/22-08/153-сон маълумотномаси). Ушбу тавсияномалар бугунги кунда фермер хўжаликлари ҳамда кластерларда такрорий экинларни парваришлашда бегона ўтларга қарши курашишда қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
бир ва кўп йиллик бегона ўтларга қарши курашишда, кузги буғдой ҳосили йиғиштириб олингандан кейин такрорий экинларни (ясмиқ ва ловия) экиш олдидан тупроққа ишлов бериш, уруғларини экиш билан бирга ҳамда шоҳланиш-гуллаш даврида гербицидлар қўллаш агротехнологияси Андижон вилоятининг Қўрғонтепа туманида 165,9 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 13 февралдаги №06/22-08/153-сон маълумотномаси). Натижада, қўл кучи меҳнати 40-50% га қисқариши, техника воситаларини майдонга киришини 25-30% гача камайиши ҳисобига ЁММларини сарфи 17-18% гача ва ишчи кучи ҳаражатлари 30-35% гача иқтисод қилинган;
такрорий экинларни экиш олдидан тупроққа ресурстежовчи комбинацион агрегатлар ёрдамида 35-40 см чуқурликда ишлов бериб, 30-35 см баландликка пушта олиш йўли билан мавжуд бегона ўтларни кўмиш ҳамда такрорий экинларни уруғларини экиш билан бирга “Стомп” 33%  эм.к гербицидни 1,0 л/га, шоҳланиш-гуллаш даврида “Клеотодим” 25%  эм.к гербицидни 0,6 л/га меъёрларида қўллаш технологияси Андижон вилоятининг Андижон туманида 54,5 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 13 февралдаги №06/22-08/153-сон маълумотномаси). Натижада, бир ва кўп йиллик бегона ўтлар сонини 69,3-81,2% гача камайиши ҳисобига, ҳар бир гектар майдондан 6,3-10,3 сентнергача қўшимча (дон) ҳосили олишга эришилган.