Закирова Дарья Владимировнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Ўзбек популяциясида артериал гипертензияга чалинган беморларда юрак-қон томир қаттиқлигининг генетик маркерлари», 03.00.03 – Молекуляр биология. Молекуляр генетика. Молекуляр биотехнология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.3.PhD/В1236.
Илмий раҳбар: Абдуллаев Алишер Абдумавлянович, биология фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Илғор технологиялар маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Илғор технологиялар маркази, DSc.03/30.07.2024.В.179.01.
Расмий оппонентлар: Камбурова Венера Сейтумеровна, биология фанлари доктори; Мухамедов Рустам Султанович, биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистон аҳолисида қон томирларининг қаттиқлиги билан боғлиқ бўлган генетик маркерларни аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Илк бор ўзбек популяциясида 9 та полиморфизмнинг (ADD1 G1378T, AGT 521 C>T, AGT 704 T>C, AGTR1 A1166C, AGTR2 G1675A, CYP11B2 -344C>T, GNB C825T, NOS3 -786 T>C, NOS3 G894T) қон томирлар қаттиқлиги шаклланишидаги роли аниқланган;
илк бор РААТ тизими ва сигнал трансдукцияси генларидаги аллеллар ва генотипларнинг частоталари, артериал гипертензия билан оғриган беморларда аниқланган;
Ўзбекистон аҳолиси учун гипертония ва қон томирлари қаттиқлигини ривожланиш хавф маркерларини аниқлашга мўлжалланган генетик панель ишлаб чиқилган;
генотиплар комбинациясини ҳисобга олган ҳолда генетик хавфни ҳисоблаш алгоритми яратилган ва унинг асосида Ўзбекистон аҳолисига мослаштирилган гипертония хавфини башорат қилишда “КardiogenAG” онлайн калькулятори ишлаб чиқилган;
Ўзбекистон аҳолиси вакилларида AGTR2 генининг G1675A полиморф маркери ва артериал гипертония ўртасида ирсийликнинг овердоминант модели бўйича ассоциацияси мавжудлиги исботланган ва гетерозиготали генотипнинг протектив функцияси аниқланган;
AGTR1 гени А1166С полиморфизмининг Ўзбекистон аҳолисида қон томирларининг қариши ва артерияларнинг қаттиқлиги билан ассоциацияси аниқланган ҳамда С аллели ва СС генотипининг протектив таъсири асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек популяциясида артериал гипертензияга чалинган беморларда ЮҚТК генетик маркерларини аниқлаш бўйича олинган натижалар асосида:
ЮҚТК ривожланиш хавфини аниқлашда информатик генетик биомаркерлари Республика Ихтисослаштирилган кардиология илмий амалий тиббиёт марказида жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий фаолиятини мувофиқлаштириш бўлимининг 2022 йил 28 ноябрдаги 8н-3/634-сонли ва Республика ихтисослашган кардиология илмий-амалий марказининг 2025 йил 14 февралдаги 01-6/182-сонли маълумотномалари). Натижада, ЮҚТК хавфи камайган ва касалликнинг клиник белгиларини ўз вақтида аниқлаш самарадорлиги ошиши имконини берган;
Ўзбекистон аҳолисида қон томирларининг қаттиқлиги билан боғлиқ бўлган касалликларини аниқлаш усулларини такомиллаштириш бўйича олинган илмий тадқиқот натижалари асосида “Ўзбекистон аҳолисининг юрак-қон томир касалликлари билан оғриган беморларда персоналлаштирилган терапияда молекуляр-генетик маркерларни қўллаш” номли тавсияномаси тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий фаолиятини мувофиқлаштириш бўлимининг 2022 йил 28 ноябрдаги 8н-3/634-сон маълумотномаси). Мазкур услубий тавсиянома ўзбек популяциясининг 4 та AGT 521 C>T, AGT 704 T>C, AGTR2 G1675A ва NOS3 -786 T>C полиморфизми клиник кўриниши билан ишончли корреляциясини тасдиқлаш имконини берган.