Джуманиязов Шавкат Атаназаровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Хлорпирифос органофосфат пестициди таъсирига дучор бўлган каламушлар авлодларида гипоталамо-гипофизар-нейросекретор тизимдаги ўзгаришлар (экспериментал тадқиқот)», 14.00.16 – Нормал ва патологик физиология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.3.PhD/Tib3847.
Илмий раҳбар: Карабаев Аминжон Гадаевич, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Зокиров Ёрқин Узуевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Жўраева Мохигул Азимжоновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Хожа Аҳмад Яссавий номидаги халқаро қозоқ-турк университети (Қозоғистон Республикаси).
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: фосфорорганик пестициди хлорпирифос таъсирига учраган каламушлар авлодларида гипоталамо-гипофизар-нейросекретор тизимдаги ўзгаришларни аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ҳомиладорлик даврида хлорпирифоснинг 1/50 ЛД50 дозаси билан таъсирлаш натижасида каламушчалар ҳаётнинг 21-кунигача СОЯ ва ПВЯ-да НСҲ-ларнинг шаклланиши, ўсиши ва дифференциациясининг ортда қолиши, нейросекретнинг синтези ва қонга чиқарилишининг бузилиши, дегенератив НСҲ-лар миқдорини ошиши, 28-кунга келиб эса НСҲ-ларнинг функционал фаоллигини пасайиши ва дегенератив ҳужайралар миқдорини камайиши исботланган;
хлорпирифоснинг 1/50 ЛД50 дозаси билан заҳарланган ҳайвонлага нисбатан 1/100 ЛД50 дозаси билан заҳарланган каламушчаларда СОЯ ва ПВЯ-да НСҲ-ларнинг шаклланиши, ўсиши ва дифференциациясининг камроқ бузилишлари, ядроларнинг ҳажмини каттароқлиги ва нейросекретнинг ажралишини камроқ бузилиши, 21-28 кунларида НСҲ-ларнинг функционал фаоллигининг ошиши, дегенератив НСҲ-ларнинг миқдорини камайиши ва нейросекретни ажралишини ортиши аниқланган;
лактация даврида хлорпирифоснинг 1/50 ЛД50 дозасида заҳарланган каламуш авлодида 7-14 кунларда интакт ҳайвонларга нисбатан СОЯ ва ПВЯ-да НСҲ ривожланишини кечикиши, 21-28-кунларида эса НСҲларнинг функционал фаоллиги ўсиши билан бирга деструктив ўзгарган ҳужайраларнинг миқдори ошиши исботланган;
лактация даврида хлорпирифоснинг 1/50 ЛД50 дозаси билан заҳарланган ҳайвонлага нисбатан 1/100 ЛД50 дозаси билан заҳарланган каламушчаларда СОЯ ва ПВЯ-да НСҲ ривожланишининг устунлиги, дегенератив ўзгаришларга эга НСҲ камлиги, 21-28-кунларида эса СОЯ НСҲ-ларининг функционал фаоллиги ПВЯ НСҲ-ига нисбаттан устунлиги, дегенератив НСҲ-ларнинг камайиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Хлорпирифос органофосфат пестициди билан антенатал ва постнатал даврларида заҳарланиш наслнинг гипоталамо-гипофизар нейросекретор тизимидаги ўзгаришларни анақлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: ҳомиладорлик даврида хлорпирифоснинг 1/50 ЛД50 дозаси билан таъсирлаш натижасида каламушчалар ҳаётнинг 21-кунигача СОЯ ва ПВЯ-да НСҲ-ларнинг шаклланиши, ўсиши ва дифференциациясининг ортда қолиши, нейросекретнинг синтези ва қонга чиқарилишининг бузилиши, дегенератив НСҲ-лар миқдорини ошиши, 28-кунга келиб эса НСҲ-ларнинг функционал фаоллигини пасайиши ва дегенератив ҳужайралар миқдорини камайиши исботланганлиги бўйича таклифлар Самарқанд давлат тиббиёт университети эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 30 январда 8-сон билан тасдиқланган «Исследование гипоталамо-гипофизарной нейросекреторной системы у потомства крыс в онтогенезе» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 04.10.2024 йилдаги 371-U-сон ҳамда Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмаси бўйича 22.05.2024 йилдаги 1325-7-107-TB/2024-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 ноябрдаги 9-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: кимиёвий токсик моддаларнинг пре- ва постнатал таъсири оқибатида ГГНТ-да юзага келан морфофункционал ўзгаришларни эрта аниқлаш натижасида касаллик кечишини башорат қилиш, келиб чиқадиган асоратларни ўз вақтида аниқлаш, профилактикасини оптималлаштириш ва даволаш чора-тадбирларининг самарадорлигини ошириш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: кимиёвий токсик моддаларнинг таъсири оқибатида гипоталамо-ГГНТ-ги морфофункционал ўзгаришлар оқибатида юзага келган жараёнларни аниқлаш, эрта ташҳислаш, интоксикациянинг давомийлигига боғлиқ ҳолда ГГНТ-да морфофунционал ўзгаришларни аниқлаш техникаси ва даволаш тактикаси тўғри танлаганда, ташҳис қўйиш вақти ва шифохонада ётоқ кунлари давомийлиги қисқариш натижасида иқтисод қилинади;
иккинчи илмий янгилик: хлорпирифоснинг 1/50 ЛД50 дозаси билан заҳарланган ҳайвонлага нисбатан 1/100 ЛД50 дозаси билан заҳарланган каламушчаларда СОЯ ва ПВЯ-да НСҲ-ларнинг шаклланиши, ўсиши ва дифференциациясининг камроқ бузилишлари, ядроларнинг ҳажмини каттароқлиги ва нейросекретнинг ажралишини камроқ бузилиши, 21-28 кунларида НСҲ-ларнинг функционал фаоллигининг ошиши, дегенератив НСҲ-ларнинг миқдорини камайиши ва нейросекретни ажралишини ортиши аниқланганлиги бўйича таклифлар Самарқанд давлат тиббиёт университети эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 30 январда 8-сон билан тасдиқланган «Исследование гипоталамо-гипофизарной нейросекреторной системы у потомства крыс в онтогенезе» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 04.10.2024 йилдаги 371-U-сон ҳамда Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмаси бўйича 22.05.2024 йилдаги 1325-7-107-TB/2024-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 ноябрдаги 9-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: кимиёвий токсик моддаларнинг пре- ва постнатал таъсири оқибатида ГГНТ-да юзага келан морфофункционал ўзгаришларни эрта аниқлаш натижасида касаллик кечишини башорат қилиш, келиб чиқадиган асоратларни ўз вақтида аниқлаш, профилактикасини оптималлаштириш ва даволаш чора-тадбирларининг самарадорлигини ошириш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: кимиёвий токсик моддаларнинг таъсири оқибатида гипоталамо-ГГНТ-ги морфофункционал ўзгаришлар оқибатида юзага келган жараёнларни аниқлаш, эрта ташҳислаш, интоксикациянинг давомийлигига боғлиқ ҳолда ГГНТ-да морфофунционал ўзгаришларни аниқлаш техникаси ва даволаш тактикаси тўғри танлаганда, ташҳис қўйиш вақти ва шифохонада ётоқ кунлари давомийлиги қисқариш натижасида иқтисод қилинади;
учинчи илмий янгилик: лактация даврида хлорпирифоснинг 1/50 ЛД50 дозасида заҳарланган каламуш авлодида 7-14 кунларда интакт ҳайвонларга нисбатан СОЯ ва ПВЯ-да НСҲ ривожланишини кечикиши, 21-28-кунларида эса НСҲларнинг функционал фаоллиги ўсиши билан бирга деструктив ўзгарган ҳужайраларнинг миқдори ошиши исботланганлиги бўйича таклифлар Самарқанд давлат тиббиёт университети эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 30 январда 8-сон билан тасдиқланган «Исследование гипоталамо-гипофизарной нейросекреторной системы у потомства крыс в онтогенезе» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 04.10.2024 йилдаги 371-U-сон ҳамда Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмаси бўйича 22.05.2024 йилдаги 1325-7-107-TB/2024-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 ноябрдаги 9-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: кимиёвий токсик моддаларнинг пре- ва постнатал таъсири оқибатида ГГНТ-да юзага келан морфофункционал ўзгаришларни эрта аниқлаш натижасида касаллик кечишини башорат қилиш, келиб чиқадиган асоратларни ўз вақтида аниқлаш, профилактикасини оптималлаштириш ва даволаш чора-тадбирларининг самарадорлигини ошириш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: кимиёвий токсик моддаларнинг таъсири оқибатида гипоталамо-ГГНТ-ги морфофункционал ўзгаришлар оқибатида юзага келган жараёнларни аниқлаш, эрта ташҳислаш, интоксикациянинг давомийлигига боғлиқ ҳолда ГГНТ-да морфофунционал ўзгаришларни аниқлаш техникаси ва даволаш тактикаси тўғри танлаганда, ташҳис қўйиш вақти ва шифохонада ётоқ кунлари давомийлиги қисқариш натижасида иқтисод қилинади;
тўртинчи илмий янгилик: лактация даврида хлорпирифоснинг 1/50 ЛД50 дозаси билан заҳарланган ҳайвонлага нисбатан 1/100 ЛД50 дозаси билан заҳарланган каламушчаларда СОЯ ва ПВЯ-да НСҲ ривожланишининг устунлиги, дегенератив ўзгаришларга эга НСҲ камлиги, 21-28-кунларида эса СОЯ НСҲ-ларининг функционал фаоллиги ПВЯ НСҲ-ига нисбаттан устунлиги, дегенератив НСҲ-ларнинг камайиши аниқланганлиги бўйича таклифлар Самарқанд давлат тиббиёт университети эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 30 январда 8-сон билан тасдиқланган «Исследование гипоталамо-гипофизарной нейросекреторной системы у потомства крыс в онтогенезе» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 04.10.2024 йилдаги 371-U-сон ҳамда Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмаси бўйича 22.05.2024 йилдаги 1325-7-107-TB/2024-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 ноябрдаги 9-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: кимиёвий токсик моддаларнинг пре- ва постнатал таъсири оқибатида ГГНТ-да юзага келан морфофункционал ўзгаришларни эрта аниқлаш натижасида касаллик кечишини башорат қилиш, келиб чиқадиган асоратларни ўз вақтида аниқлаш, профилактикасини оптималлаштириш ва даволаш чора-тадбирларининг самарадорлигини ошириш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: кимиёвий токсик моддаларнинг таъсири оқибатида гипоталамо-ГГНТ-ги морфофункционал ўзгаришлар оқибатида юзага келган жараёнларни аниқлаш, эрта ташҳислаш, интоксикациянинг давомийлигига боғлиқ ҳолда ГГНТ-да морфофунционал ўзгаришларни аниқлаш техникаси ва даволаш тактикаси тўғри танлаганда, ташҳис қўйиш вақти ва шифохонада ётоқ кунлари давомийлиги қисқариш натижасида иқтисод қилинади.
