Ходжимуратова Дилшода Суннатиллаевнанинг 
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ислом инқилобидан кейин Эрон сиёсий тизими эволюцияси ва трансформацияси”, 07.00.03 – Жаҳон тарихи. 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.1.DSc/Tar487.
Илмий раҳбар: Абдуллаев Нодир Абдулхаевич, сиёсий фанлар доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик университети, DSc.03/31/01/2024/Tar.21.03  Расмий оппонентлар: 
Нуриддинов Эркин Зуҳриддинович, тарих фанлари доктори, профессор.
Зиёдов Шовосил Юнусович, тарих фанлари доктори, профессор.
Зоҳидов Қобилжон Тоиржонович, тарих фанлари доктори, профессор в.б.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон халқаро ислом академияси.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади 1979-йилда Эронда амалга оширилган ислом инқилобидан сўнг мамлакат сиёсий тизими шаклланиши, эволюцион ривожланиши, диний-сиёсий трансформацияси жараёнларининг институционал ва мафкуравий хусусиятлари ҳамда амалий жиҳатларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
Эроннинг диний-сиёсий тизими эволюцион ривожланиш жараёнида шаклланган ўзига хос теократик давлат бошқарув модели Ислом инқилоби посбонлари корпусининг институсионал ролини изчил кучайтириб, ХХИ аср шароитида барқарор сиёсий-иқтисодий ривожланишнинг самарадорлигини таъминлагани, давлат ва жамият муносабатлари механизмининг мулоқотга интилиш ва ижтимоий консенсусни излаш хусусиятларига асосланганлиги илмий далилланган.
“Велояте фақиҳ” консепсияси Эрон сиёсий тизимининг институционал негизи сифатида анъанавий шиа доктринасидан диний-сиёсий бошқарув моделига ўзгариши жараёни, давлат институтлари диний тизим билан уйғунлашувини таъминлаш механизмлари теократик давлатлар сиёсий тизими трансформациясини ўрганишнинг институционал ва тарихий-қиёсий ёндашувлари маҳаллий ва хорижий тадқиқотларнинг назарий хулосалари асосида кўрсатиб берилган.
Эроннинг диний-сиёсий бошқаруви Олий раҳбар институтига таяниши натижасида руҳониятнинг молиявий, иқтисодий ва сиёсий фаолиятни назорат қилиш ваколатлари кенгайгани, теократик тизимнинг дуал характери сайлов орқали шакллантириладиган республика ва диний-маъмурий институтларнинг параллел фаолиятида намоён бўлиши ҳамда давлатнинг диний-сиёсий тизими модернизациясига қарамай теократик нормалар конституциявий-ҳуқуқий механизмлардан устунлиги исботланган.
Ҳокимият легитимлиги диний тамойиллар билан бирга, давлат томонидан олиб бориладиган тизимли индоктринация орқали таъминланиши, Эрон сайлов тизимида демократик жараёнлар ва консерватив назорат ўртасида мураккаб муносабат мавжудлиги Конституцияни қўриқлаш кенгаши номзодларни саралаш орқали фақат Олий раҳбарга содиқ шахсларнинг сайланишини таъминлаб келиши кўрсатиб берилган.
Ислом инқилобини экспорт қилиш ғоясининг прагматик сиёсатга трансформацияси Эронга халқаро майдонда икки ва кўп томонлама ҳамкорлик механизмларидан фойдаланиш, минтақавий интеграцияни кучайтириш, географик жойлашув омилини қўллашга имконият яратгани Теҳронга Яқин Шарқ, Марказий Осиё ва Кавказ давлатлари билан иқтисодий, сиёсий ва хавфсизлик соҳаларидаги алоқаларни ривожлантириб, миллий манфаатларини таъминлашга қаратилган кўп векторли стратегияни амалга оширгани аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Эрон сиёсий тизимида “ислом бошқаруви” консепсиясининг мазмун-моҳияти, теократик давлат тузумида халқ бошқаруви механизмлари ҳамда давлат мафкураси ва унинг диний-сиёсий модернизм шаклланишига таъсир этган ижтимоий-сиёсий омиллари ҳамда ушбу давлат бошқарувида юз берган трансформация бошқарувнинг теократик ва дунёвий элементларини бирлаштиришнинг янгича механизмини вужудга келтиргани борасидаги илмий тадқиқот натижалари ва хулосаларидан Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлиги ҳузуридаги Халқаро муносабатлар ахборот-таҳлилий марказиининг ахборот-таҳлилий ҳужжатлар тайёрлашда фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлиги ҳузуридаги Халқаро муносабатлар ахборот-таҳлилий марказининг 2025-йил 13-мартдаги 01/32-сонли маълумотномаси). Натижада Эроннинг ички ва ташқи сиёсатини белгилашда Олий раҳбарнинг роли, мамлакатда мавжуд сиёсий институтлар ва гуруҳларнинг фаолияти борасидаги хулосаларни илмий асослашга, шунингдек, муайян муаммолар бўйича тавсия ва таклифлар тайёрлашга хизмат қилган.
Теократик бошқарувнинг “Велояте фақиҳ” консепсияси замонавий Эрон сиёсий тизимининг институционал асоси сифатида анъанавий шиа доктринасининг теократик бошқарув моделига трансформация бўлиб, республика бошқаруви институтларининг диний тизим билан уйғунлашувини таъминлагани борасидаги илмий тадқиқот натижалари ва хулосаларидан Ўзбекистон Республикаси Дин ишлари бўйича қўмитасининг ахборот-таҳлилий ҳужжатлар тайёрлашда фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Дин ишлари бўйича қўмитасининг 2025-йил 24-мартдаги 
02-02/02/1/758-сонли далолатномаси). Натижада ташқи сиёсий жараёнларни ўрганишнинг ахборот-таҳлил базасининг такомиллашишига, мазкур соҳада олиб бориладиган илмий-таҳлилий ишларнинг самарадорлигининг ошишига хизмат қилган.
Ислом инқилобидан кейин Эрон сиёсий тизими “Велояте фақиҳ” консепсияси ушбу давлат бошқарувининг асоси сифатида марказий ўринга эгалиги ҳамда Эрон сиёсий тизими ҳокимиятнинг икки хил – теологик (яширин имом консепсияси) ва сиёсий (умумхалқ сайловлари) легитимлигига таяниши борасидаги илмий тадқиқот натижалари ва хулосаларидан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг ахборот-таҳлилий ҳужжатлар тайёрлашда фойдаланилган. (Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг 2025-йил 7-мартдаги 02/103-сонли далолатномаси). Натижада ташқи сиёсий жараёнларни ўрганишнинг ахборот-таҳлил базасининг такомиллашишига, мазкур соҳада олиб бориладиган илмий-таҳлилий ишларнинг самарадорлигининг ошишига хизмат қилган.
Эрон сайлов тизимида демократик процессуал шакллар ва консерватив институционал назорат ўртасида мураккаб муносабат мавжудлиги, Конституцияни қўриқлаш кенгаши сайловларда номзодларни саралаш ва сиёсий ўзгаришларни назорат қилиш орқали фақат Олий раҳбарга содиқ номзодларнинг сайланишини таъминлаши, 1989-2005-йилларда парламентда анъанавий аристократик элементлардан ижтимоий табақа вакилларига ўтиш кузатилган бўлса-да, консерваторлар институционал механизмларни сақлаб қолишга эришгани борасидаги тадқиқот натижалари ва хулосалардан Тадбиркорлар ва ишбилармонлар ҳаракати – Ўзбекистон либерал-демократик партияси Сиёсий кенгаши ижроия қўмитаси хорижий мамлакатлар тажрибаларини ўрганган ҳолда қонунчилик ташаббусларини ишлаб чиқиш ҳамда сиёсий жараёнларга оид ахборот-таҳлилий ҳужжатлар тайёрлашда фойдаланилган. (Тадбиркорлар ва ишбилармонлар ҳаракати – Ўзбекистон либерал-демократик партияси Сиёсий кенгаши ижроия қўмитасининг 2025-йил 7-мартдаги 01-27/109-сонли маълумотномаси). Натижада партия фаолиятини тизимли ташкил этиш, жамиятда сиёсий ислоҳотларни амалга ошириш механизмларини такомиллаштириш, давлат органлари ўз фаолиятида инсон манфаатларини таъминлашга қаратилган бошқарув механизмига таяниш зарурияти бўйича таклифлар тайёрлашга хизмат қилган.