Ҳожиев Азизжон Холмуродовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон.
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қовушқоқ-эластик ярим текисликдаги цилиндрик қобиқда сирт тўлқинларининг юкланиши (Нагружения поверхностных волн на цилиндрической оболочке находящейся в вязкоупругой полуплоскости)”, 01.02.04–Деформацияланувчан қаттиқ жисм механикаси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.1.PhD/Т5207
Илмий раҳбар: Болтаев Зафар Ихтиёрович, физика- математика фанлари доктори(DSc), профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро муҳандислик-технология институти
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Бухоро муҳандислик-технология институти ҳузуридаги илмий даража берувчи PhD.03/27.02.2021.FM.101.02 рақамли илмий кенгаш асосида ташкил қилинган бир марталик илмий кенгаш
Расмий оппонентлар: Мавланов Тўлқин Мавланович – техника фанлари доктори, профессор. Усмонов Ботир Шукуриллаевич – техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: Наманган давлат техника университети тавсия этилсин
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади – қовуқшоқ-эластик ярим фазода жойлашган цилиндрик қобиқда сирт тўлқинлари юкланиши масаласининг математик қўйилиши, ечиш методикаси ва алгоритмларини ишлаб чиқишдан ҳамда сонли натижалар олиб таҳлил қилишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
қовушқоқ-эластик ярим фазода жойлашган цилиндрик қобиққа сирт (Релей) тўлқини ва уни цилиндрик иншоотлар билан ўзаро таъсирлашуви натижасида ҳосил бўладиган бўйлама ва кўндаланг тўлқинларнинг интенсив бўлиши самараси топилган.
қовушқоқ-эластик цилиндрик қобиққа сирт тўлқин юкланиши натижасидаги кучланганлик-деформацияланганлик ҳолатига кўмилиш чуқурлигининг таъсири тушувчи тўлқиннинг узунлигига боғлиқлиги ва чуқурлик ошиши билан кўчишларнинг экспоненсиал равишда камайиб бориши топилган;
қовушқоқ-эластик ярим текисликдаги цилиндрик қобиқда гармоник даврий куч таъсирида тарқалган тўлқин натижасида ҳосил бўладиган динамик кучланганлик-деформацияланганлик ҳолатининг кўмилиш чуқурлиги, мажбурий куч частотаси ва гармоник куч амплитудасига боғлиқлиги аниқланган;
цилиндрик қобиқнинг контур кучланганликлари узун тоʼлқинлар соҳасида, қисқа тўлқинлар соҳасига қараганда 20% гача кўп бўлиши тўлқин динамикаси усулларига асосланиб топилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тадқиқотдаги қовушқоқ-эластик ярим текисликдаги цилиндрик қобиқда сирт тўлқинларнинг юкланиши ҳолатини ҳисоблаш усуллари ва алгоритми бўйича олинган натижалар асосида:
диссерасияда ишлаб чиқилган тўлқин функсиясининг хос формалар бўйича ёйиш усулидан Бухоро муҳандислик–технология институтида 2012-2016 йилларда бажарилган Ф-4-14 рақамли “Суюқлик оқувчи ер ости эгри чизиқли қувурнинг ташқи кучлари таъсиридаги кучланиш-деформациялар ҳолатини тадқиқ қилиш назариясини ривожлантириш ва ҳисоблаб чиқиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Бухоро муҳандислик-технология институтининг 2025-йил 6-январдаги № 1-1-01/04-70-сон маълумотномаси). Натижада қовушқоқ суюқлик оқувчи кўп қатламли компазит сайёз кўмилган қувурлар линиясининг таъсир омиллари формаларини аниқлашга имкон берган;
биринчи тартибли бир жинсли хусусий ҳосилали дифференциал тенгламаларни ечиш методикасидан Тошкент кимё-технология институтда 2016-2020 йилларда бажарилган ОТ-Ф4-01 “Қовушқоқ суюқлик оқувчи кўп қатламли композит қувурлар эгри чизиқли бўлакларининг ҳарорат ва динамик юкланишлар таъсирида чизиқли бўлмаган динамик кучланиш-деформация ҳолатини ўрганиш усулларини ишлаб чиқиш ва назариясини ривожлантириш” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдалинилган (Тошкент кимё-технология институтининг 2024 йил 27- августдаги № 1/01-2247-сонли маълумотномаси). Натижада қовушқоқ-эластик цилиндрик қобиққа ҳажмий тўлқин юкланишидаги кучланиш-деформация ҳолатини ва сўнишини характерловчи дисперсион муносабатлар аниқланган;
диссертацияда аниқланган Р тўлқинни ер сиртида таъсири натижасида, цилиндрик қобиқдаги ўқ бўйича силжиш ва эгилиш кучланиши оралиғда ўзининг энг катта қийматига эришиш самарасидан ҳамда иншоотларнинг туташ муҳандислик қувурларининг сейсмик бардошлилигини таъминлаш усулларидан “Узжамоалойиҳа” ва “Қурилишлойиҳа” МЧЖларда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг Сейсмик хавфсизликни таъминлаш масалаларини мувофиқлаштириш бўлимининг 2024-йил 10-декабрдаги №25/1-1114-сонли маълумотномаси). Натижада, резонанс ҳодисаси содир бўлиши мумкин бўлган соҳаларни олдиндан аниқлаш даражаси 20% гача ошган ва материаллар реологик параметрларини танлаш ҳисобидан конструксияларнинг энгил, тежамкор ва хизмат қилиш бардавомлигини 30% гача ошириш имконияти яратилган.