Адизова Азиза Жўрақуловнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон.
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қовушқоқ-эластиклик назарияси асосида ипларнинг механикавий параметрларини аниқлаш (Определение механических параметров нитей на основе теории вязкоупругости)”, 01.02.04–Деформацияланувчан қаттиқ жисм механикаси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси роʻйхатга олинган рақам: В2022.3.PhD/Т1644
Илмий раҳбар: Мавланов Тулкин, техника фанлари доктори , профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро муҳандислик-технология институти
ИК фаолият коʻрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Бухоро муҳандислик-технология институти ҳузуридаги илмий даража берувчи PhD.03/27.02.2021.FM.101.02 рақамли илмий кенгаш асосида ташкил қилинган бир марталик илмий кенгаш
Расмий оппонентлар: Мардонов Ботир Мардонович – физика-математика фанлари доктори, профессор.Исмайилов Кубаймурат – техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: Тошкент кимё-технология институти
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади – мураккаб технологик жараёнда ишлаётган ипларнинг кучланганлик-деформацияланганлик ҳолатини моделлаштириш ва шу моделларга мос келувчи математик моделлар яратиш, уларга кирувчи параметрларнинг рационал қийматларини аниқлаш, ипларнинг қовушқоқ-эластиклик хусусиятларини башоратлаш ҳамда хоссалари олдиндан берилган янги материаллар яратиш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
кучланиш-деформация-вақт аналоглари принципларини ривожлантириш натижасида ҳамда оқувчанлик эгри чизиқларини ўхшашлик гипотезасига кўра ипнинг кучланганлик-деформацияланганлик ҳолати математик моделлаштирилган;
илк бора иплар учун қурилган математик моделга таъсир функсиясининг ядроси сифатида киритилган умумий характерга эга бўлган тажрибалар асосида осонлик билан аниқланадиган тўрт параметрли ядродан фойдаланиш мумкинлиги аниқланган;
ипларнинг механик хусусиятларини тўрт параметрли ядро орқали ифодалашдаги натижалар уч параметрли Колтунов-Ржаницин ядроси орқали олинган натижалардан аниқлик даражаси 12% гача ёқори бўлиши топилган;
қовушқоқ-эластиклик хусусиятларига эга бўлган ипларининг бўйлама, кўндаланг ва буралма тебранма ҳаракатларининг интегро-дифференциал тенгламалари олинган ва бу тенгламаларни ечиш методикаси такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қовушқоқ-эластиклик назарияси асосида ипларнинг механикавий параметрларини аниқлаш бўйича ишлаб чиқилган илмий натижалар асосида:
ипда ҳосил бўладиган деформацияни вақт бирлиги ичидаги ўзгариш қонунияти, юкланишларнинг ҳар хил тезликларда амалга оширилишида ип ва тўқиманинг қовушқоқлик - эластиклик хусусиятларини акс эттирувчи механик параметрларини тезкорлик билан аниқлаш усуллари “Ўзтўқимачиликсаноат” уюшмаси таркибига кирувчи Бухоро вилоятидаги “МЕРГАН ТЕКС” МЧЖ ва “Камалак Шабнам Текс” МЧЖ (Бухоро вилоятидаги “МЕРГАН ТЕКС” МЧЖ корхонасининг 27.10.2023 йилдаги маълумотномаси ва “Камалак Шабнам Текс” МЧЖ корхонасининг 24.11.2023 йилдаги маълумотномаси) корхоналарида пахта ва синтетик толалардан ташкил топган ип ишлаб чиқаришда жорий этилган. Натижада, қовушқоқлик хусусиятини ҳисобга олиш натижасида иплардаги кўчиш ҳамда кучланишларнинг 10-12% камайишига ва уларнинг ҳаракатининг стабиллашига, шунингдек, ипларни мустаҳкамлиги ва газламаларнинг юза сирти текислиги ҳамда ишқаланишга чидамлилик кўрсакичларини 5-8% ошишига эришилган;
материалнинг анизотроп ва ностабиллик хусусиятларини аниқлашда қовушқоқ-эластиклик назарияси асосида илмий ишда тавсия этилган интеграл моделларидан, ишлаб чиқариш жараёнида ташқи ва ички кучлар та'сиридаги ипнинг тебранма ҳаракатини характерловчи барча параметрларини, жумладан, тебранма ҳаракат амплитудаси, частотаси ва кучни аниқлашда илмий ишда келтирилган формулалардан “Ўзтўқимачиликсаноат” уюшмаси таркибига кирувчи Бухоро вилоятидаги “Ал-Ҳаким Плюс” МЧЖ (“Ал-Ҳаким Плюс” МЧЖ корхонаси, 26.12.2023 йилдаги маълумотномаси) корхонасида табиий ва полимер толалардан ташкил топган ипларнинг физик-механик кўрсаткичларини оширишда фойдаланилди. Натижада, ип ва тўқиманинг тебранма ҳаракати унинг қовушқоқлик хусусиятини ҳисобга олишлик тўқимада ҳосил бўладиган тебранма ҳаракат амплитудасининг камайиши ҳисобига тебранма ҳаракат стабиллашади ҳамда ипда ҳосил бўладиган таранглик кучи 12-16 % га камайиш имконини берган.