Umarov Baxtiyorjon Yatgarovichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Uzoq vaqt bitmayotgan yaralar tashxislangan bemorlarda infeksiya generalizatsiyasini bashoratlash va profilaktikasining klinik-immunologik jihatlari” 14.00.36 – Allergologiya va immunologiya, 14.00.27 – Xirurgiya (tibbiyot fanlari)
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.4.DSc/Tib1195.
Ilmiy maslahatchilar: Aripova Tamara Uktamovna, tibbiyot fanlari doktori, professor, akademik; Xamdamov Baxtiyor Zarifovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro davlat tibbiyot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Immunologiya va inson genomikasi instituti, DSc.02/30.12.2019.Tib.50.01.
Rasmiy opponentlar: Urazmetova Maisa Dmitrievna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Askarov Toxir Askarovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Gulyamov Olim Mirzaxidovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Toshkent tibbiyot akademiyasi.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: uzoq muddat bitmayotgan yaralar tashxislangan bemorlarda infeksiya generalizatsiyasini bashoratlash va profilaktikasining klinik-immunologik jihatlarini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor uzoq muddat bitmaydigan yaralari bo‘lgan bemorlarda infeksiya generalizatsiyasi rivojlanishi surunkali sepsisga olib kelishi sababli hayotiy zarur a’zolarning funksional buzilishlari bilan kechishi aniqlangan;
ilk bor uzoq muddat bitmaydigan yaralari bo‘lgan bemorlarda infeksiya generalizatsiyasi bilan asoratlanganda CD3+, CD4+ va CD8+ hujayralari absolyut miqdorlari ortishi va ular nisbiy ko‘rsatkichlarining ishonarli pasayishi fonida V-limfotsitlar (CD20+,CD23+) miqdori keskin ortishi isbotlangan;
ilk bor uzoq muddat bitmaydigan yaralari bo‘lgan bemorlarda gumoral immunitet ko‘rsatkichlari (IgM, IgA, IgG, IL-1β va TNF-α) miqdorining ortishi fonida TGF-β va PDGF miqdorining kamayishi xamda MIP-1α va MIP-2β miqdorlarining har xil yo‘nalishdagi o‘zgarishlari sababli spesifik disbalans kelib chiqishi isbotlangan;
ilk bor uzoq muddat bitmaydigan yaralari bo‘lgan bemorlarda granulotsitlar va limfotsitlar darajasi pastligi fibroblastlar va makrofaglar sonining ortishi hamda IgA va IgM maxsulotining ortishi infeksiya umumiy tarqalishiga olib kelmasligi, leykotsitar hujayralar ekspressiyasining kamayishi fonida va immunoglobulinlar miqdorining ortishi xam infeksiyaning generalizatsiyasiga sabab bo‘lishi aniqlangan;
ilk bor uzoq muddat bitmaydigan yaralar shakllanishida yetakchi rol yaraning hujayra-mikrob omili faoliyati kuchayishi fonida yaradagi immunoglobulinlar muvozanatining buzilishi va lizotsim faolligining ortishi sababli demarkatsiya chegaralari buzilishi va infeksiyaning generalizatsiyasiga qulay sharoit yaratishi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Uzoq vaqt bitmayotgan yaralar tashxislangan bemorlarda infeksiya generalizatsiyasini bashoratlash va profilaktikasining klinik-immunologik jihatlarini aniqlash bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangiligi: ilk bor uzoq muddat bitmaydigan yaralari bo‘lgan bemorlarda infeksiya generalizatsiyasi rivojlanishi surunkali sepsisga olib kelishi sababli hayotiy zarur a’zolarning funksional buzilishlari bilan kechishi aniqlanganligi bo‘yicha «Uzoq bitmaydigan yaralarda infeksiya generalizatsiyasini oldini olish usullari» va «Uzoq bitmaydigan yaralardagi morfologik hamda immunologik o‘zgarishlarni aniqlash usullari» uslubiy tavsiyanomalari ishlab chiqilgan (Buxoro davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashining 2024 yil 28 oktyabrdagi 24-m/062-sonli va 26 dekabrdagi 24-m/111-sonli xulosalari) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Navoiy viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha buyruq (15.01.2025 yildagi № 15-sonli, Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 16.01.2025 yildagi №47-U-sonli hamda Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 21.01.2025 yildagi №20-sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2025 yil 20 martdagi №14/02-sonli xulosasi); ijtimoiy samaradorligi: ilmiy natijalarni klinik amaliyotga joriy etilishi, erta tashxis qo‘yish, davolash taktikasini optimallashtirish, asoratlar rivojlanishini kamaytirish, tibbiy yordam sifatini oshirish, nogironlik darajasini pasaytirishga va xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi; iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Navoiy, Samarqand va Buxoro viloyatlari ko‘p tarmoqli tibbiyot markazilari amaliy faoliyatlariga joriy etilishi, ya’ni uzoq bitmaydigan yaralarda infeksiya generalizatsiyasini oldini olish va morfologik hamda immunologik o‘zgarishlarni aniqlash usullarini qo‘llash xar bir bemorning shifoxonada qolish muddatini o‘rtacha 21 kundan 14 kungacha qisqartirib, xar bir bemorga nisbatan sarflangan mablag‘ning 900000 so‘mdan 1800000 so‘mgacha tejash imkoniyati yaratildi. Xulosa: uzoq muddat bitmaydigan yaralari bo‘lgan bemorlarda infeksiya generalizatsiyasida hayotiy zarur a’zolarning funksional buzilishlari kuzatilishi asoslangan.
ikkinchi ilmiy yangiligi: ilk bor uzoq muddat bitmaydigan yaralari bo‘lgan bemorlarda infeksiya generalizatsiyasi bilan asoratlanganda CD3+, CD4+ va CD8+ hujayralari absolyut miqdorlari ortishi va ular nisbiy ko‘rsatkichlarining ishonarli pasayishi fonida V-limfotsitlar (CD20+,CD23+) miqdori keskin ortishi isbotlanganligi bo‘yicha «Uzoq bitmaydigan yaralarda infeksiya generalizatsiyasini oldini olish usullari» va «Uzoq bitmaydigan yaralardagi morfologik hamda immunologik o‘zgarishlarni aniqlash usullari» uslubiy tavsiyanomalari ishlab chiqilgan (Buxoro davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashining 2024 yil 28 oktyabrdagi 24-m/062-sonli va 26 dekabrdagi 24-m/111-sonli xulosalari) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Navoiy viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha buyruq (15.01.2025 yildagi № 15-sonli, Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 16.01.2025 yildagi №47-U-sonli hamda Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 21.01.2025 yildagi №20-sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2025 yil 20 martdagi №14/02-sonli xulosasi); ijtimoiy samaradorligi: ilmiy natijalarni klinik amaliyotga joriy etilishi, erta tashxis qo‘yish, davolash taktikasini optimallashtirish, asoratlar rivojlanishini kamaytirish, tibbiy yordam sifatini oshirish, nogironlik darajasini pasaytirishga va xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi; iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Navoiy, Samarqand va Buxoro viloyatlari ko‘p tarmoqli tibbiyot markazilari amaliy faoliyatlariga joriy etilishi, ya’ni uzoq bitmaydigan yaralarda infeksiya generalizatsiyasini oldini olish va morfologik hamda immunologik o‘zgarishlarni aniqlash usullarini qo‘llash xar bir bemorning shifoxonada qolish muddatini o‘rtacha 21 kundan 14 kungacha qisqartirib, xar bir bemorga nisbatan sarflangan mablag‘ning 900000 so‘mdan 1800000 so‘mgacha tejash imkoniyati yaratildi. Xulosa: uzoq muddat bitmaydigan yaralari bo‘lgan bemorlarda infeksiya generalizatsiyasi CD3+, CD4+ va CD8+ hujayralari va V-limfotsitlar (CD20+,CD23+) miqdorlar o‘zgarishiga bog‘liqligi asoslangan.
uchinchi ilmiy yangiligi: ilk bor davomli tuzalmaydigan yaralari bo‘lgan bemorlarda gumoral immunitet ko‘rsatkichlari (IgM, IgA, IgG, IL-1β va TNF-α) miqdorining ortishi fonida TGF-β va PDGF miqdorining kamayishi xamda MIP-1α va MIP-2β miqdorlarining har xil yo‘nalishdagi o‘zgarishlari sababli spesifik disbalans kelib chiqishi isbotlanganligi bo‘yicha «Uzoq bitmaydigan yaralarda infeksiya generalizatsiyasini oldini olish usullari» va «Uzoq bitmaydigan yaralardagi morfologik hamda immunologik o‘zgarishlarni aniqlash usullari» uslubiy tavsiyanomalari ishlab chiqilgan (Buxoro davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashining 2024 yil 28 oktyabrdagi 24-m/062-sonli va 26 dekabrdagi 24-m/111-sonli xulosalari) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Navoiy viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha buyruq (15.01.2025 yildagi № 15-sonli, Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 16.01.2025 yildagi №47-U-sonli hamda Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 21.01.2025 yildagi №20-sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2025 yil 20 martdagi №14/02-sonli xulosasi); ijtimoiy samaradorligi: ilmiy natijalarni klinik amaliyotga joriy etilishi, erta tashxis qo‘yish, davolash taktikasini optimallashtirish, asoratlar rivojlanishini kamaytirish, tibbiy yordam sifatini oshirish, nogironlik darajasini pasaytirishga va xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi; iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Navoiy, Samarqand va Buxoro viloyatlari ko‘p tarmoqli tibbiyot markazilari amaliy faoliyatlariga joriy etilishi, ya’ni uzoq bitmaydigan yaralarda infeksiya generalizatsiyasini oldini olish va morfologik hamda immunologik o‘zgarishlarni aniqlash usullarini qo‘llash xar bir bemorning shifoxonada qolish muddatini o‘rtacha 21 kundan 14 kungacha qisqartirib, xar bir bemorga nisbatan sarflangan mablag‘ning 900000 so‘mdan 1800000 so‘mgacha tejash imkoniyati yaratildi. Xulosa: davomli tuzalmaydigan yaralari bo‘lgan bemorlarda spesifik disbalans kelib chiqishi gumoral immunitet ko‘rsatkichlari (IgM, IgA, IgG, IL-1β va TNF-α), TGF-β va PDGF xamda MIP-1α va MIP-2β miqdorlari o‘zgarishiga bog‘liqligi asoslangan.
to‘rtinchi ilmiy yangiligi: ilk bor uzoq vaqt bitmaydigan yaralari bo‘lgan bemorlarda granulotsitlar va limfotsitlar darajasi pastligi fibroblastlar va makrofaglar sonining ortishi hamda IgA va IgM maxsulotining ortishi infeksiya umumiy tarqalishiga olib kelmasligi, leykotsitar hujayralar ekspressiyasining kamayishi fonida va immunoglobulinlar miqdorining ortishi xam infeksiyaning generalizatsiyasiga sabab bo‘lishi aniqlanganligi bo‘yicha «Uzoq bitmaydigan yaralarda infeksiya generalizatsiyasini oldini olish usullari» va «Uzoq bitmaydigan yaralardagi morfologik hamda immunologik o‘zgarishlarni aniqlash usullari» uslubiy tavsiyanomalari ishlab chiqilgan (Buxoro davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashining 2024 yil 28 oktyabrdagi 24-m/062-sonli va 26 dekabrdagi 24-m/111-sonli xulosalari) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Navoiy viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha buyruq (15.01.2025 yildagi № 15-sonli, Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 16.01.2025 yildagi №47-U-sonli hamda Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 21.01.2025 yildagi №20-sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2025 yil 20 martdagi №14/02-sonli xulosasi); ijtimoiy samaradorligi: ilmiy natijalarni klinik amaliyotga joriy etilishi, erta tashxis qo‘yish, davolash taktikasini optimallashtirish, asoratlar rivojlanishini kamaytirish, tibbiy yordam sifatini oshirish, nogironlik darajasini pasaytirishga va xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi; iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Navoiy, Samarqand va Buxoro viloyatlari ko‘p tarmoqli tibbiyot markazilari amaliy faoliyatlariga joriy etilishi, ya’ni uzoq bitmaydigan yaralarda infeksiya generalizatsiyasini oldini olish va morfologik hamda immunologik o‘zgarishlarni aniqlash usullarini qo‘llash xar bir bemorning shifoxonada qolish muddatini o‘rtacha 21 kundan 14 kungacha qisqartirib, xar bir bemorga nisbatan sarflangan mablag‘ning 900000 so‘mdan 1800000 so‘mgacha tejash imkoniyati yaratildi. Xulosa: uzoq vaqt bitmaydigan yaralari bo‘lgan bemorlarda infeksiyaning generalizatsiyasi granulotsitlar va limfotsitlar darajasi, fibroblastlar va makrofaglar soni, leykotsitar hujayralar va immunoglobulinlar miqdoriga bog‘liqligi asoslangan.
beshinchi ilmiy yangiligi: ilk bor uzoq muddat bitmaydigan yaralar shakllanishida yetakchi rol yaraning hujayra-mikrob omili faoliyati kuchayishi fonida yaradagi immunoglobulinlar muvozanatining buzilishi va lizotsim faolligining ortishi sababli demarkatsiya chegaralari buzilishi va infeksiyaning generalizatsiyasiga qulay sharoit yaratishi isbotlanganligi bo‘yicha «Uzoq bitmaydigan yaralarda infeksiya generalizatsiyasini oldini olish usullari» va «Uzoq bitmaydigan yaralardagi morfologik hamda immunologik o‘zgarishlarni aniqlash usullari» uslubiy tavsiyanomalari ishlab chiqilgan (Buxoro davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashining 2024 yil 28 oktyabrdagi 24-m/062-sonli va 26 dekabrdagi 24-m/111-sonli xulosalari) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Navoiy viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha buyruq (15.01.2025 yildagi № 15-sonli, Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 16.01.2025 yildagi №47-U-sonli hamda Buxoro viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 21.01.2025 yildagi №20-sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2025 yil 20 martdagi №14/02-sonli xulosasi); ijtimoiy samaradorligi: ilmiy natijalarni klinik amaliyotga joriy etilishi, erta tashxis qo‘yish, davolash taktikasini optimallashtirish, asoratlar rivojlanishini kamaytirish, tibbiy yordam sifatini oshirish, nogironlik darajasini pasaytirishga va xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi; iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Navoiy, Samarqand va Buxoro viloyatlari ko‘p tarmoqli tibbiyot markazilari amaliy faoliyatlariga joriy etilishi, ya’ni uzoq bitmaydigan yaralarda infeksiya generalizatsiyasini oldini olish va morfologik hamda immunologik o‘zgarishlarni aniqlash usullarini qo‘llash xar bir bemorning shifoxonada qolish muddatini o‘rtacha 21 kundan 14 kungacha qisqartirib, xar bir bemorga nisbatan sarflangan mablag‘ning 900000 so‘mdan 1800000 so‘mgacha tejash imkoniyati yaratildi. Xulosa: uzoq muddat bitmaydigan yaralarda infeksiyaning generalizatsiyasiga yaraning hujayra-mikrob omili faoliyati, immunoglobulinlar muvozanatining buzilishi va lizotsim faolligining ortishiga bog‘liqligi asoslangan.
