Ахмедова Фотимахон Бахтиёровнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар: 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Бласт ҳужайралари шаклланиши ва ўткир лейкоз ривожланишининг клиник-лаборатор ва молекуляр-генетик асослари» 14.00.29 – Гематология ва трансфузиология ва 14.00.29 – Тиббий генетика. 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.PhD/Tib2924.
Илмий раҳбарлар: Маткаримова Дилфуза Сабуровна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Бобоев Кодиржон Тухтабоевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган Гематология илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib30.02. 
Расмий оппонентлар: Исхақов Элдор Джасурович, тиббиёт фанлари доктори; Закирова Умида Иркиновна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти. 
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: клиник-лаборатор ва молекуляр-генетик натижалар таҳлили асосида ўткир миелобласт ва лимфобласт лейкозларнинг шаклланиши ва клиник кечишининг эрта башоратлаш ёндошувларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
иммун тизими генетик маркёрлари IL10 (rs1800896), TGFβ1 (rs1800471) ва IL17F (rs763780) нинг заифлашган генотипик шакллари билан ўткир лимфобласт лейкоз, шунингдек, IL1β (rs1143627) ҳамда TGFβ1 (rs1800471) билан ўткир миелобласт лейкоз ривожланиши ўртасида аҳамиятли ассоциатив аълоқалар ва касалликни ривожланиш хавфининг прогностик маркерлари эканлиги исботланган. 
ўткир лейкознинг ривожланиш механизмида IL6 (rs1800795), TNFα (rs1800629) ва IL23R (rs11209026) (OR<1.0; Р>0.05) полиморф генларнинг нохуш аллел шаклларининг функционал рецессив таъсири  хисобига уларининг мустақил ҳиссаси етарли эмаслиги асосланган.
ўткир лейкозда IL10 (rs1800896), TGFβ1 (rs1800471) ҳамда IL17F (rs763780) полиморф генларининг заифлашган локусларини ташиш ва соматик мутациялар мавжудлиги (ўткир миелобласт лейкозда FLT3, ўткир лимфобласт лейкозда BCR/ABL1 190) яққол лейкоцитоз (>30 х 109/л) ривожланиш хавфи билан бевосита боғлиқлиги аниқланган.
ўткир лейкоз ривожланишига олиб келувчи генларнинг нохуш генотипик вариантларининг кумулятив хусусияти билан бирга уларнинг генлараро синтропик таъсири аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Беморларда ўткир лейкоз ривожланиши ва унинг клиник кечишини башоратлаш бўйича олинган илмий тадқиқотлар натижалари асосида:
биринчи илмий янгилик: иммун тизими генетик маркерлари IL10 (rs1800896), TGFβ1 (rs1800471) ва IL17F (rs763780) нинг заифлашган генотипик шакллари билан ўткир лимфобласт лейкоз, шунингдек, IL1β (rs1143627) ҳамда TGFβ1 (rs1800471) билан ўткир миелобласт лейкоз ривожланиши ўртасида аҳамиятли ассоциатив аълоқалар ва касалликни ривожланиш хавфининг прогностик маркерлари эканлиги исботланган. Сурхандарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 30.10.2023 й, №103-Т-сонли буйруғи, Гулистон тиббиёт кластери 02.11.2023 й, №123-сонли буйруғи билан гематология бўлими амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўткир лейкоз учун хавф омилларини эрта аниқлаш, зарур профилактика чораларини кўриш ва даволанишни индивидуал тарзда тузиш орқали эришилган.  Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: замонавий ташхис усулларидан фойдаланиш беморларда касалликни ривожланишини башорат қилиш эвазига (Республика ихтисослаштирилган гематология илмий-амалий тиббиёт маркази прейскуранти 1 кунга 129000 сўм) кейинги даволаш усулини танлаш ва ташхисий текширувларга нисбатан қисқа вақт ичида якуний ташхис қўйиш имконини беради. Бу ногиронликни камайтириб, касалхона учун сарфланадиган маблағни 1 нафар бемор учун 45000000 сўм иқтисод қилинди. Хулоса: ўткир лейкозни молекуляр-генетик хусусиятларини баҳолаш ишончли ташxис қўйиш ва касалликнинг салбий оқибатларнинг олдини олиш имконини берган, бу эса беморларнинг умр кўриш сифати ва давомийлигини яхшилаган.
иккинчи илмий янгилик: ўткир лейкоз бўлган беморлар гуруҳида TGFb1 (Arg25Pro) полиморф генидаги заифлашган аллел Pro ва гетерозигота генотипи Arg/Pro частотаси мос равишда 4.2 (χ2=5.8; Р=0.03; ОR=4.2; 95%CI: 1.31-13.7) ва 4.5 баравар (χ2=6.1; Р=0.03; ОR=4.5; 95%CI: 1.36-14.8) юқори бўлганлиги аниқланганлиги. Сурхандарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 30.10.2023 й, №103-Т-сонли буйруғи, Гулистон тиббиёт кластери 02.11.2023 й, №123-сонли буйруғи билан гематология бўлими амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўткир лейкозни аниқлаш учун касалликни ривожланиш хавфининг прогностик маркери TGFβ1 (Arg25Pro) ни текшириш ушбу турдаги беморларни диагностика сифатини яхшилайди, бу эса даволаш муолажаларини ўз вақтида мақсадли равишда амалга оширишга шунингдек, ушбу тоифадаги беморларнинг ҳаёт сифатини сезиларли даражада яхшилаш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўткир лейкозни аниқлаш учун қўшимча лаборатор-инструментал текширувлар талаб қилинмайди, қўшимча текширувлар учун вақт ва моддий харажатларни камайтириш орқали тежашга эришилади. Замонавий ташхис усулларидан фойдаланиш беморларда касалликни клиник кечишини башорат қилиш эвазига (Республика ихтисослаштирилган Гематология илмий-амалий тиббиёт маркази прейскуранти 1 кунга 129000 сўм) кейинги даволаш усулини танлаш ва ташхисий текширувларга нисбатан қисқа вақт ичида якуний ташхис қўйиш имконини беради. Касалликга монанд даво олиб бориш беморларнинг касалхонага қайта ётишлари сонини ва кунини ҳамда даволаш учун кетадиган харажатларни йил давомида 90216240 сўмгача камайтириш орқали иқтисодий самара беради. Шунингдек, беморларни ташхислаш учун сарфланадиган харажатларни камайганлиги сабабли 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 24% га иқтисод қилиш имконини беради. Хулоса: ўткир лейкоз билан касалланган беморларда касалликни ривожланиш хавфининг прогностик маркери TGFβ1 (Arg25Pro) аниқланган холда бир нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 24% га иқтисод қилиш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: ўткир лейкозда IL10 (rs1800896), TGFβ1 (rs1800471) ҳамда IL17F (rs763780) полиморф генларининг заифлашган локусларини ташиш ва соматик мутациялар мавжудлиги (ўткир миелобласт лейкозда FLT3, ўткир лимфобласт лейкозда BCR/ABL1 190) яққол лейкоцитоз (>30 х 109/л) ривожланиш хавфи билан бевосита боғлиқлиги аниқланган ва касаллик кечиши оғирлик даражасини белгилашда прогностик ахамиятга эга эканлиги кўрсатилганлиги. Сурхандарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 30.10.2023 й, №103-Т-сонли буйруғи, Гулистон тиббиёт кластери 02.11.2023 й, №123-сонли буйруғи билан гематология бўлими амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ишлаб чиқилган усулнинг жорий этилиши ўткир лейкоз оғир кечишини эрта башорат қилиш, асоратларни олдини олиш, ногиронликни камайтириш ва беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга имкон берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўткир лейкоз xасталиги бўлган беморларда IL10 (rs1800896), TGFβ1 (rs1800471) ҳамда IL17F (rs763780) полиморф генларини ўрганиш касалликни клиник кечишини эрта башорат қилиш орқали даволанишни тўғри олиб боришга даволаш учун кетадиган харажатлар миқдорини камайтириш ва шифохонада бўлиш вақтини бир неча кунга камайтиришга имкон берган. Хулоса: IL10 (rs1800896), TGFβ1 (rs1800471) ҳамда IL17F (rs763780) полиморф генларини ўрганиш ўткир лейкозни эрта муддатларда даволаш ва профилактика чораларини режалаштириш имконини берди. Ушбу беморларда лейкоцитлар кўрсаткичини назорат қилиш ва соматик мутацияларни аниқлаш касалликнинг оғир кечишини олдини олиш ва ётоқ кунлари сонини камайтириш орқали битта беморга хисоблаганда бюджет маблағларини тежаш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: ўткир лейкоз ривожланишига олиб келувчи генларнинг нохуш генотипик вариантларининг кумулятив хусусияти билан бирга уларнинг генлараро синтропик таъсири аниқланган. Сурхандарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 30.10.2023 й, №103-Т-сонли буйруғи, Гулистон тиббиёт кластери 02.11.2023 й, №123-сонли буйруғи билан гематология бўлими амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: клиник, лаборатор ва генетик кўрсаткичларни таҳлил қилиш асосида ўткир лейкоз ривожланиши ва клиник кечишининг ташхисий ҳамда прогностик мезонларини ишлаб чиқиш натижасида беморларнинг шифохонада даволаниш кунларини қисқариши, даволаш учун кетадиган харажатлар миқдорини камайтириш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: беморларни ташхислаш учун сарфланадиган харажатлар камайганлиги сабабли 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 24% га иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: ўткир лейкоз ривожланишига олиб келувчи генларнинг нохуш генотипик вариантларининг кумулятив хусусияти билан бирга уларнинг генлараро синтропик таъсирини аниқлаш касалликни оғир кечишини олдини олишга, ҳаёт сифатини яхшиланиши ва ногиронлик кўрсаткичининг камайишига имкон беради.