Шабарова Нулифар Нормумин қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Эртаги картошка навларини туганак ва оъсимталаридан жадал оъстириш технологиясини такомиллаштириш (Қашқадарё вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида)”, 06.01.08 – Оъсимликшунослик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.4.PhD/Qx1550
Илмий раҳбар: Остонақулов Тоштемир Эшимович, қишлоқ хоъжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қарши муҳандислик иқтисодиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/04.03.2022.Qx.13.01.
Расмий оппонентлар: Азизов Бахрам Музапарович, қишлоқ хоъжалиги фанлари доктори, профессор; Эшонқулов Бобур Маъмурович, қишлоқ хоъжалиги фанлари боъйича фалсафа доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Қашқадарё вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида картошка янги раёнлаштирилган тезпишар, оъртатезпишар навларидан оъсимталар чиқими ҳамда оъсимта ва туганакларидан оъстириб, оъсиши, ривожланиши, фотосинтетик фаоллиги ва маҳсулдорлик коърсаткичларининг шаклланиши боъйича баҳолаш асосида истиқболли мосланувчан навларни ажратиш, улардан юқори, сифатли ва арзон ҳосил олиш агротехнологиясини ишлаб чиқиш ҳамда амалиётга жорий этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
Қашқадарё вилоятининг суғориладиган оч тусли боъз тупроқлар шароитида илк бор эртаги картошканинг янги ва раёнлаштирилган тезпишар, оъртатезпишар навлари уруғлик туганаклар вазнига қараб коъчат чиқими, тутувчанлиги, оъсимта ҳамда оъсимтасиз туганаклари макрооъғит ва оъстирувчи стимуляторлар эритмасида ишланмасдан ва ишланиб экиб оъстирилганда ўсимликнинг оъсиши, ривожланиши, фотосинтетик фаолияти, маҳсулдорлик ва ҳосилдорлик кўрсаткичлари боъйича ҳар томонлама баҳоланиб, оъсимта ва туганакларидан эртаги экин сифатида оъстиришга мос истиқболли Савиола, Сйлвана, Эволутион, Боғизоғон, Ултраешим, Янги Ўзбекистон-Сайқал навлари ажратилган;
ажратиб олинган навларда мақбул коъчат (оъсимта) чиқими (2,6-3,1 дона ва зиёд) 30-70 г уруғлик туганаклар экилганда олиниб, оъсув даври 74-84 кунни ташкил қилиб, туганак экинига нисбатан 5-7 кунга қисқариши, оъсимлик баланд боъйли (80,4-82,9 см), сербаргли (82,2-89,2 дона), барг сатҳли (0,57-0,65 м2, майдон бирлигида эса 31,1-35,8 минг м2), пайкалнинг энг юқори фотосинтетик потенсиали (2007,7-2475,0 минг м2/га х кун), баргдаги хлорофилл миқдори (475,3-506,0 мг/100 г), фотосинтез соф маҳсулдорлиги (5,07-5,66 г/м2 суткада), 1 туп палак вазни (272,7-293,6 г), туганак ҳосили (544,8-567,3 г), товар ҳосилдорлик (22-25 т/га) боълиши аниқланган;
картошка синалган навлари оъсимталардан оъстирилганда оъсимликнинг оъсув даври ва боъйи оъртасида корреляцион боғлиқлик оърта даражага яқин (р=0,135, Р2=0,0184), оъсув даври ва барг сатҳи оъртасида оъртача (р=0,206, Р2=0,0422), майдондаги барг сатҳи ва пайкалнинг фотосинтетик потенсиали орасида юқори даражада (р=0,819, Р2=0,6708), баргдаги хлорофилл ва фотосинтез соф маҳсулдорлиги орасида юқори даражага яқин (р=0,809, Р2=0,6540), палак вазни ва туганак ҳосили оъртасида юқори даражада (р=0,943, Р2=0,8892), маҳсулдорлик ва ҳосилдорлик оъртасида юқори даражада (р=0,966, Р2=0,9336) ижобий корреляция мавжудлиги аниқланган;
танланган картошка навлари оъсимталаридан турли туп қалинликларида, оъсимтаси синдириб олинган уруғлик туганаклар макрооъғит ва оъстирувчи стимуляторлар эритмасида ишланиб ҳамда ишланмасдан экилганда фенологик фазалар роъй бериши ва оътиши, оъсимлик оъсиши, ривожланиши, фотосинтетик фаоллиги, фотосинтез соф маҳсулдорлиги, палак ва туганак ҳосили шаклланиши, умумий, товар, соф ҳосилдорлиги ва коъпайиш коеффисиентига таъсири қиёсий баҳоланган;
картошканинг тезпишар Ултраешим, Янги Ўзбекистон-Сайқал ва Эволутион навлари биринчи оъсимтали 50-70 г уруғлик туганаклари экилганда ҳосилдорлик гектаридан 31,2-32,8 тонна, товар ҳосил 31,1-32,7 т/га, соф ҳосилдорлик 27,8-29,4 т/га, коъпайиш коеффисиенти 8,4-8,9 ни, оъсимтаси олинган туганаклар макрооъғит ва оъстирувчи стимуляторлар эритмасида ишланиб экилганда эса ҳосилдорлик 27,4-28,4, товар ҳосил 27,2-28,0 т/га, соф ҳосилдорлик 23,9-24,7 т/га, коъпайиш коеффисиенти 7,2-7,5 ни ташкил этганлиги аниқланган;
танланган картошка навлари оъртача ҳосилдорлиги ва соф ҳосилдорлик оъртасидаги корреляцион боғлиқлик юқори даражага яқин боълиб, корреляция коеффисиенти р=0,857 (Р2=0,7352) га тенг эканлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қашқадарё вилояти суғориладиган оч тусли боъз тупроқлари шароитида эртаги картошка навларини туганак ва оъсимталаридан жадал оъстириш технологиясини такомиллаштириш борасида олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
“Қашқадарё вилояти суғориладиган оч тусли бўз тупроқлари шароитида эртаги картошка янги навларини туганак ва ўсимталаридан жадал кўпайтириш агротехнологиясига оид тавсиялар” ишлаб чиқилган ҳамда Қашқадарё вилоятида амалиётга жорий қилинган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар Миллий марказининг 2024-йил 1-ноябрдаги 05/06-02-962-сонли  маълумотномаси). Натижада, ушбу тавсиянома вилоят фермер хўжаликлари раҳбар-мутахассислари, картошка етиштирувчи деҳқон хўжалиги ва ердан фойдаланувчиларга муҳим илмий услубий қўлланма сифатида хизмат қилмоқда; 
картошканинг янги ва раёнлаштирилган тезпишар, ўртатезпишар Савиола, Сйлвана, Эволутион, Боғизоғон, Ултраешим, Янги Ўзбекистон-Сайқал навлари  Қаҳқадарё вилоятнинг оч тусли бўз тупроқлари шароитида жами 4,9 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар Миллий марказининг 2024-йил 1-ноябрдаги 05/06-02-962-сонли  маълумотномаси). Натижада, ўсимталардан экилганда гектаридан навлар бўйича 21-26 тонна, ўсимтаси олинган туганаклардан экилганда 25-28 тоннадан ҳосилдорликка эришилиб, 2,4-4,9 тоннага қўшимча ҳосил олиш имконини берган;
картошканинг тезпишар Ултраешим, Янги Ўзбекистон-Сайқал ва Эволутион навлари биринчи ўсимтали 50-70 г уруғлик туганакларидан ҳамда ўсимтаси олинган туганаклар макроўғит ва ўстирувчи стимуляторлар эритмасида ишланган ҳолда экиш технологияси Қарши туманидаги А.Ражабов фермер хўжалигида 3,4 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар Миллий марказининг 2024-йил 1-ноябрдаги 05/06-02-962-сонли  маълумотномаси). Натижада, картошканинг биринчи ўсимтали 50-70 г уруғлик туганаклари экилганда ҳосилдорлик гектаридан 31,2-32,8 тонна, товар ҳосил 31,1-32,7 т/га, соф ҳосилдорлик 27,8-29,4 т/га, кўпайиш коеффисиенти 8,4-8,9, ўсимтаси олинган туганаклар макроўғит ва ўстирувчи стимуляторлар эритмасида ишланиб экилганда эса ҳосилдорлик 27,4-28,4, товар ҳосил 27,2-28,0 т/га, соф ҳосилдорлик 23,9-24,7 т/га, кўпайиш коеффисиенти 7,2-7,5 бўлишига эришилган; 
картошканинг Гала, Эволутион, Ултраешим ва Янги Ўзбекистон-Сайқал навлари биринчи ўсимтали 50-70 граммлик уруғлик туганаклар 90х20х1 тартибда, узунлиги 12-15 сантиметрли ўсимталар 90х20х2 тартибда, ўсимтасиз 50-70 граммлик уруғлик туганаклар 4% ли аммофос + 0,005 % гиббереллин + 0,02 % қаҳрабо кислотаси эритмасида ишланиб, 90х20х1 тартибда экиш технологияси Қарши шаҳри “Девелопмент Гранд” масъуляти чекланган жамиятига қарашли 1,5 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар Миллий марказининг 2024-йил 1-ноябрдаги 05/06-02-962-сонли  маълумотномаси). Натижада, картошка навлари биринчи ўсимтали 50-70 г уруғлик туганаклари билан экилганда 27,2-31,1 т/га ҳосилдорлик, 15,8-22,0 млн. сўм соф даромад, 47,6-64,9 % рентабелликни, 12-15 см узунликдаги ўсимталари 90х20х2 тартибда экилганда гектаридан ҳосилдорлик 20,5-24,4 тоннани, соф даромад 7,3-13,6 млн. сўмни, рентабеллик 24,9-44,9 % ни, ўсимтаси синдириб олинган уруғлик туганаклар макроўғит ва ўстирувчи стимуляторлар эритмасида ишланиб 90х20х1 тартибда экилганда эса 23,3-26,5 т/га ҳосилдорлик, 9,7-15,6 млн. сўм соф даромад ва 30,1-49,0 % рентабелликни таъминлаган.