Собирова Дилдора Равшановнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қандли диабетда ўпканинг қон томир эндотелийси морфофункционал ҳолатларини тажрибавий тадқиқотлар асосида ўрганиш», 14.00.02 – Морфология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.DSc/Tib889.
Илмий маслаҳатчи: Усманов Равшанбек Джахангирович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Нишанов Данияр Анарбаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор, Нугманова Умида Тахировна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Хамидова Фарида Муиновна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Ош давлат университети (Қирғизистон Республикаси).
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: қандли диабетда ўпканинг томир эндотелийсидаги  морфологик ўзгаришлар динамикаси ва уларнинг нафас олиш тизимининг ҳолатига таъсирини баҳолашни такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тажрибавий қандли диабетда қон-томирлардаги ўзгаришлардаги фарқларнинг ўрнини, ўпка томирларининг эндотелий қаватидаги ўзгаришларнинг натижасида шиш, бўкиши ва деворнинг қалинлашиши натижасида юзага келадиган морфологик ўзгаришларининг ўрни исботланган;
тажрибавий қандли диабетда ўпка томирларини динамакадаги 30,60,90 ва 120 кунлардаги ўзгаришлар кўрсаткичи 60 ва 90 кунда бошқа муддатларга нисбатан томир девори 1,32 мартага қалинлашганлиги, томирда ангиосклероз жараёни ривожланганлигини морфометрик жиҳатдан ўзгариши  асосланган;
қон зардобида холестерин ва триглобулин даражаларининг сезиларли ошиши натижасида ортиши тажрибанинг 30, 60 ва 90 кунларида ортиши ҳамда углевод алмашинувининг барқарор бузилиши натижасида 120 кун давомида  қон томирларнинг эндотелийсида атеросклероз хавфини ошишини исботланган;
тажрибавий қандли диабетда ўпка томирларини динамикадаги 30, 60, 90 ва120 кунлик муддатларда иммуногистокимёвий  кўрсаткичлар асосида  TTF ва VGFR маркерининг юқори позитив экспрессияси ва СД34 маркерини паст реакцияси янги қон томирларни пайдо бўлиши ва қайта шаклланишни юқори даражаси исботланган;
тажрибавий қандли диабетда ўпканинг қон томирларида юқори хавфини баҳолаш ҳамда даволаш-профилактик чора-тадбирларини амалга ошириш учун индивидуал хавф даражасини баҳолаш алгортми ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қандли диабетда ўпканинг қон томир эндотелийсини морфофункционал ҳолатлари тажрибавий тадқиқотлар асосида ўрганиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: тажрибавий қандли диабетда қон-томирлардаги ўзгаришлардаги фарқларнинг ўрнини, ўпка томирларининг эндотелий қаватидаги ўзгаришларнинг натижасида шиш, бўкиши ва деворнинг қалинлашиши натижасида юзага келадиган морфологик ўзгаришларининг ўрни исботланганлиги бўйича таклифлар Тошкент тиббиёт академияси Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 25 мартдаги 03-24/276-t-сон билан тасдиқланган «Қандли диабет касаллигида ўпка қон томирлари деворнинг морфологик ва морфометрик кўрсаткичларни баҳолаш» ҳамда 2024 йил 24 апрелдаги 04-24/299-t-сон билан тасдиқланган «Қандли диабет касаллигида ўпка қон томирлари деворнинг имууоногистокимвий кўрсаткичларини баҳолаш» номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент педиатрия тиббиёт институти Тиббий ва биологик кимё, тиббий биология, умумий генетика кафедраси қошидаги илмий тадқиқот лабораторияси бўйича 09.04.2024 йилдаги 186-сон, Респблика патологик анатомия маркази бўйича 09.04.2024 йилдаги 19/u-сон, Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий амалий тиббиёт маркази бўйича 26.04.2024 йилдаги 12-сон ҳамда Тошкент вилояти соғлиқни сақлаш бошқармаси бўйича 09.09.2024 йилдаги 01-06/150-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 10 декабрдаги 10/74-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: тажрибавий қандли диабетда қон-томирлардаги ўзгаришлардаги фарқларнинг ўрни, ўпка томирларининг эндотелий қаватидаги ўзгаришларнинг натижасида юзага келиши, шиш, бўкиши ва томирлар деворининг қалинлашиши натижасида юзага келадиган морфологик ўзгаришларининг ўрни асослашда ўпка етишмовчилигини олдини олишга сабаб бўлувчи тасхишлаш ташхислаш тартибини яхшилаш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: беморларда қандли диабет билан боғлиқ кўп органли асоратлар, жумладан, ривожланиши мумкин бўлган ўпка касалликларини башоратлаш ва олдини олишнинг самарали усулларидан фойдаланиш касалликни ташҳислаш, даволаш ва беморларни саломатликларини тиклашга сарфланадиган маблағларни иқтисод қилиш имконини беради;
иккинчи илмий янгилик: тажрибавий қандли диабетда ўпка томирларини динамакадаги 30,60,90 ва 120 кунлардаги ўзгаришлар кўрсаткичи 60 ва 90 кунда бошқа муддатларга нисбатан томир девори 1,32 мартага қалинлашганлиги, томирда ангиосклероз жараёни ривожланганлигини морфометрик жиҳатдан ўзгариши асосланганлиги бўйича таклифлар Тошкент тиббиёт академияси Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 25 мартдаги 03-24/276-t-сон билан тасдиқланган «Қандли диабет касаллигида ўпка қон томирлари деворнинг морфологик ва морфометрик кўрсаткичларни баҳолаш» ҳамда 2024 йил 24 апрелдаги 04-24/299-t-сон билан тасдиқланган «Қандли диабет касаллигида ўпка қон томирлари деворнинг иммуногистокимёвий кўрсаткичларини баҳолаш» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент педиатрия тиббиёт институти Тиббий ва биологик кимё, тиббий биология, умумий генетика кафедраси қошидаги илмий тадқиқот лабораторияси бўйича 09.04.2024 йилдаги 186-сон, Респблика патологик анатомия маркази бўйича 09.04.2024 йилдаги 19/u-сон, Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий амалий тиббиёт маркази бўйича 26.04.2024 йилдаги 12-сон ҳамда Тошкент вилояти соғлиқни сақлаш бошқармаси бўйича 09.09.2024 йилдаги 01-06/150-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 10 декабрдаги 10/74-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: тажрибавий қандли диабетда қон-томирлардаги ўзгаришлардаги фарқларнинг ўрнини, ўпка томирларининг эндотелий қаватидаги ўзгаришларнинг натижасида шиш, бўкиши ва деворнинг қалинлашиши натижасида юзага келадиган морфологик ўзгаришларининг ўрни исботлаш орқали қандли диабетда ўпка етишмовчилигини олдини олишга сабаб бўлувчи тасхишлаш ва даволаш чора-тадбирлари учун фундаментал асос сифатида хизмат қилиш тартибини ишлаб чиқиш ҳамда ташхислаш тартибини яхшилаш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: беморларда қандли диабет билан боғлиқ кўп органли асоратлар, жумладан, ривожланиши мумкин бўлган ўпка касалликларини башоратлаш ва олдини олишнинг самарали усулларидан фойдаланиш касалликни ташҳислаш, даволаш ва беморларни саломатликларини тиклашга сарфланадиган маблағларни иқтисод қилиш имконини беради;
учинчи илмий янгилик: қон зардобида холестерин ва триглобулин даражаларининг сезиларли ошиши натижасида ортиши тажрибанинг 30, 60 ва 90 кунларида ортиши ҳамда углевод алмашинувининг барқарор бузилиши натижасида 120 кун давомида  қон томирларнинг эндотелийсида атеросклероз хавфини ошишини исботланганлиги бўйича таклифлар Тошкент тиббиёт академияси Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 25 мартдаги 03-24/276-t-сон билан тасдиқланган «Қандли диабет касаллигида ўпка қон томирлари деворнинг морфологик ва морфометрик кўрсаткичларни баҳолаш» ҳамда 2024 йил 24 апрелдаги 04-24/299-t-сон билан тасдиқланган «Қандли диабет касаллигида ўпка қон томирлари деворнинг иммуногистокимёвий кўрсаткичларини баҳолаш» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент педиатрия тиббиёт институти Тиббий ва биологик кимё, тиббий биология, умумий генетика кафедраси қошидаги илмий тадқиқот лабораторияси бўйича 09.04.2024 йилдаги 186-сон, Респблика патологик анатомия маркази бўйича 09.04.2024 йилдаги 19/u-сон, Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий амалий тиббиёт маркази бўйича 26.04.2024 йилдаги 12-сон ҳамда Тошкент вилояти соғлиқни сақлаш бошқармаси бўйича 09.09.2024 йилдаги 01-06/150-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 10 декабрдаги 10/74-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: тажрибавий қандли диабетда қон-томирлардаги ўзгаришлардаги фарқларнинг ўрнини, ўпка томирларининг эндотелий қаватидаги ўзгаришларнинг натижасида шиш, бўкиши ва деворнинг қалинлашиши натижасида юзага келадиган морфологик ўзгаришларининг ўрни исботлаш орқали қандли диабетда ўпка етишмовчилигини олдини олишга сабаб бўлувчи тасхишлаш ва даволаш чора-тадбирлари учун фундаментал асос сифатида хизмат қилиш тартибини ишлаб чиқиш ҳамда ташхислаш тартибини яхшилаш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: беморларда қандли диабет билан боғлиқ кўп органли асоратлар, жумладан, ривожланиши мумкин бўлган ўпка касалликларини башоратлаш ва олдини олишнинг самарали усулларидан фойдаланиш касалликни ташҳислаш, даволаш ва беморларни саломатликларини тиклашга сарфланадиган маблағларни иқтисод қилиш имконини беради;
тўртинчи илмий янгилик: тажрибавий қандли диабетда ўпка томирларини динамикадаги 30, 60, 90 ва120 кунлик муддатларда иммуногистокимёвий  кўрсаткичлар асосида TTF ва VGFR маркерининг юқори позитив экспрессияси ва Сд34 маркерини паст реакцияси янги қон томирларни пайдо бўлиши ва қайта шаклланишни юқори даражаси исботланганлиги бўйича таклифлар Тошкент тиббиёт академияси Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 25 мартдаги 03-24/276-t-сон билан тасдиқланган «Қандли диабет касаллигида ўпка қон томирлари деворнинг морфологик ва морфометрик кўрсаткичларни баҳолаш» ҳамда 2024 йил 24 апрелдаги 04-24/299-t-сон билан тасдиқланган «Қандли диабет касаллигида ўпка қон томирлари деворнинг иммуногистокимёвий кўрсаткичларини баҳолаш» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент педиатрия тиббиёт институти Тиббий ва биологик кимё, тиббий биология, умумий генетика кафедраси қошидаги илмий тадқиқот лабораторияси бўйича 09.04.2024 йилдаги 186-сон, Респблика патологик анатомия маркази бўйича 09.04.2024 йилдаги 19/u-сон, Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий амалий тиббиёт маркази бўйича 26.04.2024 йилдаги 12-сон ҳамда Тошкент вилояти соғлиқни сақлаш бошқармаси бўйича 09.09.2024 йилдаги 01-06/150-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 10 декабрдаги 10/74-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: тажрибавий қандли диабетда ўпка томирларини динамикадаги 30, 60, 90 ва120 кунлик муддатларда иммуногистокимёвий  кўрсаткичлар асосида VGFR маркерининг юқори позитив экспрессияси ва десмин маркерини паст реакцияси янги қон томирларни пайдо бўлиши ва қайта шаклланишни юқори даражаси исботлаш орқали қандли диабетда ўпка етишмовчилигини олдини олишга сабаб бўлувчи тасхишлаш ва даволаш чора-тадбирлари учун фундаментал асос сифатида хизмат қилиш тартибини ишлаб чиқиш ҳамда ташхислаш тартибини яхшилаш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: беморларда қандли диабет билан боғлиқ кўп органли асоратлар, жумладан, ривожланиши мумкин бўлган ўпка касалликларини башоратлаш ва олдини олишнинг самарали усулларидан фойдаланиш касалликни ташҳислаш, даволаш ва беморларни саломатликларини тиклашга сарфланадиган маблағларни иқтисод қилиш имконини беради;
бешинчи илмий янгилик: тажрибавий қандли диабетда ўпканинг қон томирларида юқори хавфини баҳолаш ҳамда даволаш-профилактик чора-тадбирларини амалга ошириш учун индивидуал хавф даражасини баҳолаш алгортми ишлаб чиқилганлиги бўйича таклифлар Тошкент тиббиёт академияси Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 25 мартдаги 03-24/276-t-сон билан тасдиқланган «Қандли диабет касаллигида ўпка қон томирлари деворнинг морфологик ва морфометрик кўрсаткичларни баҳолаш» ҳамда 2024 йил 24 апрелдаги 04-24/299-t-сон билан тасдиқланган «Қандли диабет касаллигида ўпка қон томирлари деворнинг иммуногистокимёвий кўрсаткичларини баҳолаш» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент педиатрия тиббиёт институти Тиббий ва биологик кимё, тиббий биология, умумий генетика кафедраси қошидаги илмий тадқиқот лабораторияси бўйича 09.04.2024 йилдаги 186-сон, Респблика патологик анатомия маркази бўйича 09.04.2024 йилдаги 19/u-сон, Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий амалий тиббиёт маркази бўйича 26.04.2024 йилдаги 12-сон ҳамда Тошкент вилояти соғлиқни сақлаш бошқармаси бўйича 09.09.2024 йилдаги 01-06/150-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 10 декабрдаги 10/74-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: тажрибавий қандли диабетда ўпканинг қон томирларида юқори хавфини баҳолаш ҳамда даволаш-профилактик чора-тадбирларини амалга ошириш учун индивидуал хавф даражасини баҳолаш алгортми натижасида ўпка етишмовчилигини олдини олишга сабаб бўлувчи ташхислаш ва даволаш чора-тадбирларини амалга оширишга хизмат қилиш тартибини яхшилаш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: беморларда қандли диабет билан боғлиқ кўп органли асоратлар, жумладан, ривожланиши мумкин бўлган ўпка касалликларини башоратлаш ва олдини олишнинг самарали усулларидан фойдаланиш касалликни ташҳислаш, даволаш ва беморларни саломатликларини тиклашга сарфланадиган маблағларни иқтисод қилиш имконини беради.