Ergashev Aslbek Hamza o‘g‘lining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I.Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “O‘zbek va rus nasrida esse janri badiiyati”, 10.00.06 – Qiyosiy adabiyotshunoslik, chog‘ishtirma tilshunoslik va tarjimashunoslik.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.4.PhD/Fil5447
Ilmiy rahbar: filologiya fanlari doktori, professor Botirova Shaxlo Isamiddinovna.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Guliston davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Guliston davlat universiteti, PhD.03/27.02.2020.Fil.91.02. raqamli ilmiy kengash asosidagi bir martalik kengash
Rasmiy opponentlar: filologiya fanlari doktori (DSc), dotsent Xalova Maftuna Abdusalomovna hamda filologiya fanlari doktori (DSc), dotsent Boboxonov Mavlon Raxmatillaevich
Yetakchi tashkilot: Qarshi davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II.Tadqiqotning maqsadi esse janrini tavsiflovchi asosiy mezonlarni aniqlash va uning o‘zbek va rus adabiyotshunosligi rivojidagi rolini K.D.Balmont, Yuriy Ayxenvald, Vladimir Nabokov, V.Kuleshov, Fitrat, Cho‘lpon, A.Avloniy, O.Sharafiddinovning asarlari misolida aniqlashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
XX asrda essening tadqiqot rivojlanishining konstitusional va institusional belgilari, ular asosida adabiy-tanqidiy esseni mustaqil adabiy janr sifatida tasniflash va identifikatsiya qilish asoslari o‘rganilib, o‘zbek va rus nasridagi ocherk janrining XX-XXI asrlardagi o‘ziga xos badiiy xususiyatlari qiyosiy-tipologik tahlil asosida ikki xil adabiy an’analarning o‘zaro aloqasi va ta’siri aniqlashtirilgan;
o‘zbek va rus adabiyotida K.D.Balmont, Yuriy Ayxenvald, Vladimir Nabokov, V.Kuleshov, Fitrat, Cho‘lpon, A.Avloniy, Sh.Xolmirzaev, U.Hamdamov, O.Sharafiddinovning asarlari misolida esse janrining qo‘llanish xususiyatlari va ularning shakllanishiga ko‘maklashuvchi sabablari struktural, biografik, sotsiologik, germenevtik va psixoanalitik tahlil asosida umumiy va farqli xususiyatlari aniqlashtirilgan;
o‘zbek va rus adabiyotshunosligida adabiy-tanqidiy essening xususiyatlari, milliy prozada paydo bo‘lish va funksiyalash sabablari, individual ijodkorlik va madaniy muhit o‘rtasidagi o‘zaro ta’siri va janrning moslashuvi subekt-manzil munosabatlari mohiyatiga ta’sir etuvchi omillari aniqlanib, muloqot proeksiyasida muallif va adresat figuralarining shaxsiy mazmuni nuqtayi nazardan stilistik va matn konstantalari adabiy tanqid, stilistik tahlil va madaniyatshunoslikni uyg‘unlashtirgan holda, ikkala adabiyotda ham janrning strukturaviy va tematik jihatlari asoslab berilgan;
adabiy-tanqidiy esse matn mexanizmlarining kommunikativ o‘zaro ta’siri va o‘quvchining his-tuyg‘ularini shakllantirish faoliyati aspektida, uning asosiy mavzu-semantik komponentining aksi aniqlashtirilib, muallifning matnga bo‘lgan nuqtayi nazari hamda o‘zbek va rus mualliflarining insho janri rivojiga qo‘shgan hissasi tavsiflangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. O‘zbek va rus nasrida esse janri badiiyati XX-XXI asrlar o‘zbek va rus adabiyotshunoslarining ijodini tadqiq qilish hamda uni o‘zaro ta’sir doirasini aniqlash yo‘sinlarini ishlab chiqish asosida;
XX asrda essening tadqiqot rivojlanishining konstitusional va institusional belgilari, ular asosida adabiy-tanqidiy esseni mustaqil adabiy janr sifatida tasniflash va identifikatsiya qilish asoslari o‘rganilib, o‘zbek va rus nasridagi ocherk janrining XX-XXI asrlardagi o‘ziga xos badiiy xususiyatlari “Literatura narodov SNG” nomli o‘quv qo‘llanma mazmuniga kiritilgan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 2023-yil 22-dekabrdagi 537-son buyrug‘iga asosan). Natijada, rus va o‘zbek adabiyotshunosligida essening tadqiqot rivojlanishining konstitusional va institusional belgilari aniqlashtirilib, essening mustaqil adabiy janr sifatida identifikatsiyasi va ta’siri aniqlashtirilgan;
o‘zbek va rus adabiyotida K.D.Balmont, Yuriy Ayxenvald, Vladimir Nabokov, V.Kuleshov, Fitrat, Cho‘lpon, A.Avloniy, Sh.Xolmirzaev, U.Hamdamov, O.Sharafiddinovning asarlari misolida esse janrining qo‘llanish xususiyatlariga oid uslubiy xulosalaridan FA-F1, GOO2 “Qoraqalpoq folklori va adabiyoti janrlarining nazariy masalalarini tadqiq etish” mavzusidagi fundamental tadqiqot loyihasi va 2017-2020-yillarda amalga oshirilgan FA-F1-OO5 “Qoraqalpoq folklorshunosligi va adabiyotshunosligi tarixini tadqiq etish” mavzusidagi fundamental ilmiy loyihani bajarish jarayonida foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Qoraqalpog‘iston bo‘limining 2024-yil 20-iyundagi 240/1-ma’lumotnomasi). Natijada, adabiy-tanqidiy essening xususiyatlari, ularning umumiy va farqli xususiyatlari, milliy prozada paydo bo‘lish va funksiyalash sabablari aniqlanib, individual ijodkorlik va madaniy muhit o‘rtasidagi o‘zaro ta’siri va janrning moslashuvi haqida yangi tushunchalar hosil qilindi va struktural, biografik, sotsiologik, germenevtik va psixoanalitik tahlil asosida umumiy va farqli xususiyatlari aniqlashtirilgan;
o‘zbek va rus adabiyotshunosligida adabiy-tanqidiy essening xususiyatlari, milliy prozada paydo bo‘lish va funksiyalash sabablari, individual ijodkorlik va madaniy muhit o‘rtasidagi o‘zaro ta’siri va janrning moslashuvi subekt-manzil munosabatlari mohiyatiga ta’sir etuvchi omillari aniqlanib, muloqot proeksiyasida muallif va adresat figuralarining shaxsiy mazmuni nuqtayi nazardan stilistik va matn konstantalari adabiy tanqid, stilistik tahlil va madaniyatshunoslikni uyg‘unlashtirgan holda, ikkala adabiyotda ham janrning strukturaviy va tematik jihatlariga oid ilmiy xulosalar Evropa Ittifoqi tomonidan Erasmus + dasturining 561624-EPP-1-2015-UKEPPKA2-CBHE-SP-ERASMUS+CBHE IMEP: O‘zbekistonda Oliy ta’lim tizimi jarayonlarini modernizatsiyalash va xalqarolashtirish” nomli loyihasi mazmuniga singdirilgan (Samarqand davlat chet tillar institutining 2025-yil 14-yanvardagi 111/02-son ma’lumotnomasi). Natijada, adabiy-tanqidiy esse matn mexanizmlarining kommunikativ o‘zaro ta’siri va o‘quvchining his-tuyg‘ularini shakllantirish faoliyati aspektida uning asosiy mavzu-semantik komponentining aksi aniqlashtirilib, muallifning matnga bo‘lgan nuqtayi nazari hamda o‘zbek va rus mualliflarining insho janri rivojiga qo‘shgan hissasi tavsiflangan.
