Baxadirov Said Komilovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “2-turdagi kandli diabet bilan kasallangan bemorlarda giperkoagulyasiyaning gemostaziologik va genetik xususiyatlari”, 14.00.03 – Endokrinologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.2.PhD/Tib2652.
Ilmiy rahbar: Shagazatova Barno Xabibullaevna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent tibbiyot akademiyasi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Akademik Yo.X.Turaqulov nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan endokrinologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi, DSc.04/01.04.2023.Tib.161.01.
Rasmiy opponentlar: Raximova Gul`nara Nishanovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Saidov A’lonur Baxtinurovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Toshkent pediatriya tibbiyot instituti.
II. Tadqiqotning maqsadi: 2-tur QD bilan og‘rigan bemorlarda giperkoagulyasiyaning genetik markerlarini o‘rganish va gemostaz ko‘rsatkichlari bilan bog‘liqligini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
DR bosqichlarining og‘irlashuvi bilan koagulogramma ko‘rsatkichlari sezilarli darajada, CBKda koagulogramma o‘zgarishlari 1-2 bosqichi bilan birga paydo bo‘lishi va uning og‘irlashuvi bilan ortishi, bu esa diabetik retinopatiya va surunkali buyrak kasalligida qon ivish tizimining 2-tur qandli diabet bilan og‘rigan bemorlarga ta’sir ko‘rsatishi aniqlangan;
qandli diabetning 2-turi bilan og‘rigan bemorlarda foliy kislotasi va vitamin V12 ko‘rsatkichlarining qiyosiy guruhiga nisbatan ishonchli pasayishi va gomotsisteinning oshishi DR, SBK mavjudligi va diabet dekompensatsiyasi bilan bog‘liqligi hamda uning davomiyligiga bog‘liq emasligi aniqlangan;
ilk bor qandli diabetning 2-turi bilan og‘rigan bemorlarda folat sikli uchun mas’ul bo‘lgan genlar (MTHFR C677T, MTHFR A1298C, MTR A2756G, MTRR A66G) orasida T/T genotipida MTHFR 677 genetik markeri, shuningdek, 2-tur qandli diabet bilan og‘rigan bemorlarda MTR A2756G genetik markeri eng katta ahamiyatga ega ekanligi aniqlangan;
ilk bor qandli diabetning 2-turi bilan og‘rigan bemorlarda MTHFR 677 va 1298 genetik markerining koagulogramma ko‘rsatkichlariga ta’siri tufayli CC va TT gomzigot allellarida MTHFR 677 va gomozigot AA allelida MTHFR 1298 genetik markeri mavjudligida PTI, fibrinogen, gematokrit ko‘rsatkichlari oshganligi, XNN esa pasayganligi aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
2-tur QD bilan og‘rigan bemorlarda giperkoagulyasiyaning genetik markerlarini o‘rganish va gemostaz ko‘rsatkichlari bilan bog‘liqligini aniqlash bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: DR bosqichlarining og‘irlashuvi bilan koagulogramma ko‘rsatkichlari sezilarli darajada, CBKda koagulogramma o‘zgarishlari 1-2 bosqichi bilan birga paydo bo‘lishi va uning og‘irlashuvi bilan ortishi, bu esa diabetik retinopatiya va surunkali buyrak kasalligida qon ivish tizimining 2-tur qandli diabet bilan og‘rigan bemorlarga ta’sir ko‘rsatishi aniqlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi Muvofiqlashtiruvchi-ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 26 iyunda 12-son bilan tasdiqlangan «2-tur qandli diabet bilan og‘rigan bemorlarda folat siklida ishtirok etuvchi genetik markerlarni o‘rganish algoritmi» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent viloyati endokrinologik dispanseri bo‘yicha 02.07.2024 yildagi 57-son hamda RIEIATMning Jizzax filiali bo‘yicha 04.07.2024 yildagi 46-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 10 dekabrdagi 10/42-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: 2-tur qandli diabetning mikrotomir asoratlarini davolashda folat sikli genetik markerlari va folat sikli parametrlari (gomotsistein, vitamin V12, foliy kislotasi) ko‘rsatkichlarini erta aniqlash, erta nogironlik va o‘limga sabab bo‘luvchi proliferativ diabetik retinopatiya va surunkali buyrak kasalligi kabi og‘ir asoratlarning rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davolash uchun sarflanadigan o‘rtacha 201224 so‘m byudjet mablag‘lari diabetning surunkali asoratlari rivojlanishini oldini olish, shuningdek, bemorlarning hayot tarzini yaxshilash orqali qandli diabetning 2-turi bilan og‘rigan bemorlarda mehnatga layoqatsizlik davrini qisqartirish natijasida iqtisod qilinadi;
ikkinchi ilmiy yangilik: qandli diabetning 2-turi bilan og‘rigan bemorlarda foliy kislotasi va vitamin V12 ko‘rsatkichlarining qiyosiy guruhiga nisbatan ishonchli pasayishi va gomotsisteinning oshishi DR, SBK mavjudligi va diabet dekompensatsiyasi bilan bog‘liqligi hamda uning davomiyligiga bog‘liq emasligi aniqlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi Muvofiqlashtiruvchi-ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 26 iyunda 12-son bilan tasdiqlangan «2-tur qandli diabet bilan og‘rigan bemorlarda folat siklida ishtirok etuvchi genetik markerlarni o‘rganish algoritmi» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent viloyati endokrinologik dispanseri bo‘yicha 02.07.2024 yildagi 57-son hamda RIEIATMning Jizzax filiali bo‘yicha 04.07.2024 yildagi 46-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 10 dekabrdagi 10/42-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: 2-tur qandli diabetning mikrotomir asoratlarini davolashda folat sikli genetik markerlari va folat sikli parametrlari (gomotsistein, vitamin V12, foliy kislotasi) ko‘rsatkichlarini erta aniqlash, erta nogironlik va o‘limga sabab bo‘luvchi proliferativ diabetik retinopatiya va surunkali buyrak kasalligi kabi og‘ir asoratlarning rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davolash uchun sarflanadigan o‘rtacha 201224 so‘m byudjet mablag‘lari diabetning surunkali asoratlari rivojlanishini oldini olish, shuningdek, bemorlarning hayot tarzini yaxshilash orqali qandli diabetning 2-turi bilan og‘rigan bemorlarda mehnatga layoqatsizlik davrini qisqartirish natijasida iqtisod qilinadi;
uchinchi ilmiy yangilik: ilk bor qandli diabetning 2-turi bilan og‘rigan bemorlarda folat sikli uchun mas’ul bo‘lgan genlar (MTHFR C677T, MTHFR A1298C, MTR A2756G, MTRR A66G) orasida T/T genotipida MTHFR 677 genetik markeri, shuningdek, 2-tur qandli diabet bilan og‘rigan bemorlarda MTR A2756G genetik markeri eng katta ahamiyatga ega ekanligi aniqlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi Muvofiqlashtiruvchi-ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 26 iyunda 12-son bilan tasdiqlangan «2-tur qandli diabet bilan og‘rigan bemorlarda folat siklida ishtirok etuvchi genetik markerlarni o‘rganish algoritmi» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent viloyati endokrinologik dispanseri bo‘yicha 02.07.2024 yildagi 57-son hamda RIEIATMning Jizzax filiali bo‘yicha 04.07.2024 yildagi 46-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 10 dekabrdagi 10/42-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: 2-tur qandli diabetning mikrotomir asoratlarini davolashda folat sikli genetik markerlari va folat sikli parametrlari (gomotsistein, vitamin V12, foliy kislotasi) ko‘rsatkichlarini erta aniqlash, erta nogironlik va o‘limga sabab bo‘luvchi proliferativ diabetik retinopatiya va surunkali buyrak kasalligi kabi og‘ir asoratlarning rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davolash uchun sarflanadigan o‘rtacha 201224 so‘m byudjet mablag‘lari diabetning surunkali asoratlari rivojlanishini oldini olish, shuningdek, bemorlarning hayot tarzini yaxshilash orqali qandli diabetning 2-turi bilan og‘rigan bemorlarda mehnatga layoqatsizlik davrini qisqartirish natijasida iqtisod qilinadi;
to‘rtinchi ilmiy yangilik: ilk bor qandli diabetning 2-turi bilan og‘rigan bemorlarda MTHFR 677 va 1298 genetik markerining koagulogramma ko‘rsatkichlariga ta’siri tufayli CC va TT gomzigot allellarida MTHFR 677 va gomozigot AA allelida MTHFR 1298 genetik markeri mavjudligida PTI, fibrinogen, gematokrit ko‘rsatkichlari oshganligi, XNN esa pasayganligi aniqlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi Muvofiqlashtiruvchi-ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 26 iyunda 12-son bilan tasdiqlangan «2-tur qandli diabet bilan og‘rigan bemorlarda folat siklida ishtirok etuvchi genetik markerlarni o‘rganish algoritmi» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent viloyati endokrinologik dispanseri bo‘yicha 02.07.2024 yildagi 57-son hamda RIEIATMning Jizzax filiali bo‘yicha 04.07.2024 yildagi 46-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 10 dekabrdagi 10/42-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: 2-tur qandli diabetning mikrotomir asoratlarini davolashda folat sikli genetik markerlari va folat sikli parametrlari (gomotsistein, vitamin V12, foliy kislotasi) ko‘rsatkichlarini erta aniqlash, erta nogironlik va o‘limga sabab bo‘luvchi proliferativ diabetik retinopatiya va surunkali buyrak kasalligi kabi og‘ir asoratlarning rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davolash uchun sarflanadigan o‘rtacha 201224 so‘m byudjet mablag‘lari diabetning surunkali asoratlari rivojlanishini oldini olish, shuningdek, bemorlarning hayot tarzini yaxshilash orqali qandli diabetning 2-turi bilan og‘rigan bemorlarda mehnatga layoqatsizlik davrini qisqartirish natijasida iqtisod qilinadi.