Sayt test rejimida ishlamoqda

Йўлдошева Мафтуна Менгбўтаевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Ўзбекистон доривор ўсимликларининг эндофит замбуруғларидан панкреатик липаза ингибиторларини ажратиб олиш», 03.00.12 - Биотехнология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.PhD/В1212.
Илмий раҳбар: Гулямова Тошхон Гафуровна, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Микробиология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Микробиология институти, DSc.02/30.12.2019.В.38.01.
Расмий оппонентлар: Тошмухаммедова Шохиста Собировна, биология фанлари доктори, профессор; Махсумханов Ахмаджон Аъзамханович, биология фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Ўсимлик моддалари кимёси институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: доривор ўсимликлардан ажратилган эндофит замбуруғларнинг панкреатик липаза ингибиторларини ишлаб чиқариш хусусиятларини ва ингибитор моддаларининг табиатини аниқлаш ҳамда  гиполипидемик хусусиятга эга бўлган иккиламчи метаболитлари асосида препарат олиш усулини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
маҳаллий ўсимликлардан ажратиб олинган эндофит замбуруғларнинг панкреатик липазани ингибирлаш потенциали юқори эканлиги аниқланган, умумий ўрганилган 50% изолятларда  ПЛ ингибиторлик фаоллиги 55% дан юқори эканлиги аниқланган;
A.fischeri VO1R ва Fusarium sp.-AL142R эндофит замбуруғларида оптимал – чуқур ферментациянинг динамик ўстириш шароитида ПЛ ингибиторлик фаоллиги 91,5% ва 88,5%, IC50 қийматлари эса мос равишда 20,5- 20,7 мкг/мл ташкил этган;
илк бор A.fischeri VO1R экстракти панкреатик липазага рақобатсиз ингибиторликни, Fusarium sp.-AL142R эса стандарт – Ксеникал каби рақобатли ингибиторлиги аниқланган;
илк бор масс-спектрометрик таҳлили A.fischeri VO1R штаммининг панкреатик липаза ингибиторлик фаоллиги асосан полифеноллар – 3-фенилпропен кислота, ларицирезинол  сесквилигнан ва 3-гидроксифлоретин 2-ксилозил гликозиди билан боғлиқ ва ингибиторлик фаоллиги 57% ташкил этган ҳамда Fusarium sp.-AL142R штаммининг ингибитор фракциясига антрахинонлар, флавоноидлар ва сапонинлар синфига мансуб бирикмаларнинг  фаоллиги 20% дан ошмаслиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Ўзбекистон доривор ўсимликларининг эндофит замбуруғларидан панкреатик липаза ингибиторларини ажратиб олиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Viola odorata доривор ўсимлигидан ажратиб олинган Aspergillus fischeri эндофит замбуруғ штамми 5.8S рРНК нуклеотидлар кетма-кетлиги National Center for Biotechnology Information (NCBI) маълумотлар базасига Aspergillus fischeri VO1R сифатида ОP881929 рақам билан рўйхатдан ўтказилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2024 йил 12 мартдаги 4/1255-562 - сон маълумотномаси). Натижада, ушбу штаммнинг нуклеотидлар кетма-кетликлари маълумотларини дунёнинг турли минтақаларида учрайдиган штаммлар билан таққослаш имконини берган;
Allium longicuspis, Ocimum basilicum, Ephedra strobiaceae, Eremurus, Crocus sativus, Lagochilus olga, Peganum harmala доривор  ўсимликларидан ажратиб олинган 103 та эндофит замбуруғларидан №ФА-А6-Т109 “Ўзбекистон доривор ўсимликларидаги эндофит замбуруғларининг метаболитлари α-амилаза ингибиторлари сифатида” амалий  лойиҳасида ингибиторлик фаоллигини аниқлашда фойдаланилган  (Ўзбекиcтон Реcпубликаcи Фанлар академияcининг 2024 йил 29 ноябрдаги 4/1255-2668 маълумотномаcи). Натижада, Allium longicuspis доривор ўсимлигидан ажратиб олинган Fusarium sp.-AL142R  штамми 38,5% α-амилаза ингибитирлик фаоллиги аниқлаш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish