Каримова Нилуфар Иргашевнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Болаларда паски нафас йўлларининг сурункали касалликларини эрта ташхислаш, прогнозлаш ва персонифицирланган даволаш тактикасининг замонавий мезонлари”, 14.00.09 – Педиатрия.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: B2021.4.DSc/Tib629.
Илмий маслаҳатчи: Шамсиев Фурқат Мухитдинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган педиатрия илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент педиатрия тиббиёт институти,_DSc.04/30.12.2019.Tib.29.01.
Расмий оппонентлар: Алиев Ахмаджон Лутфуллаевич, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Бобомуратов Турдикул Акрамович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Набиева Умида Пулатджановна, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тиббий ходимларни касбий малакасини ривожлантириш маркази.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади болаларда пастки нафас йўлларининг сурункали касалликларининг клиник-лаборатор, функционал, иммуногенетик хусусиятларини аниқлаш асосида эрта ташхис қўйиш, прогнозлаш ва персонифицирланган даволаш тактикасини замонавий мезонларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
бронхиал астма билан касалланган болаларда CC16 гени (А38G) полиморфизмининг прогностик аҳамияти асосланган: РКОБ (8,6%) гуруҳига нисбатан гомозиготли А/А генотипининг 5,8 баробар (50,5%) ошиши (χ2=13,9; р<0,001; OR=19,4; RR=1,38; 95%СI 2,49-151,03), номақбул G/G генотипнинг частотасини, назорат гуруҳига нисбатан 3,6 мартага камайиши (χ2=20,8; р<0,001) аниқланиб, болаларда бронхиал астмани шаклланишининг генетик маркёри ва касалликка олиб келувчи асосий омил эканлиги исботланган.
сурункали бронхит билан касалланган болаларда CD14 генининг (C-159T) полиморфизмининг прогностик аҳамияти асосланган: мутацион гомозиготли Т/Т генотипининг РКОБ (11,1%) гуруҳига нисбатан 5,1 баробар ортиши (57,6%), гетерозигот C/Т генотипининг 3 баробар ошиши (34,7%), номақбул Т аллел учраш частотаси назорат гурухига нисбатан (χ2 = 8,34; р=0,04; OR=12,8; RR=1,39; 95%СI 1,65-101,7) 3,7 марта ошиши аниқланиб (χ2 =27,1; р<0,001; OR=16,4; 95% СI 4,99-53,9), болаларда сурункали бронхитни шаклланишининг генетик маркёри ва касалликка олиб келувчи асосий омил эканлиги исботланган.
бронхиал астма билан касалланган болаларнинг индуцирланган балғамида назорат гуруҳига нисбатан (7,1%; ОR=4,2, p<0,01) нейтрофиллар 6,4, семиз ҳужайралар 14,6 ва эозинофилларни 10 баробар ошиши аниқланган, сурункали бронхит билан касалланган болаларнинг балғамида назорат гуруҳига нисбатан (7,1%; ОR=4,2, p<0,001) алвеоляр макрофаглар 3,7 баробар камайиши, нейтрофиллар 4,4 ва лимфоцитларнинг 2,8 баробар кўпайиши, IgA (1,3 ва 1,5 баробар), IgG (1,4 ва 1,3 баробар), IgM (1,2 ва 1,3 баробар), ва цитокинлар IL-4 (1,6 ва 1,5 баробар), TNF-α (1,4 ва 1,7 баробар) (р<0,01) ошиши аниқланиб, бронхларнинг шиллиқ қаватидаги оғир яллиғланиш жараёнининг мавжудлигини ва сурункали патология шакллантиришда муҳим аҳамиятга эгалиги исботланган.
бронхиал астма билан оғриган болаларда электрон фоноспирография натижалари, РКОБ гуруҳига нисбатан, барча частоталарда амплитуданинг 1,5, 1,35 ва 1,46 баробар ва назорат гуруҳига нисбатан 1,68, 1,28 ва 2,2 баробар ортиши (р<0,001), сурункали бронхит билан оғриган болаларда нафас олиш циклининг давомийлигининг, нафас олиш ва нафас чиқариш фазалари РКОБ гуруҳи билан солиштирганда 26% га ва назорат гуруҳи билан солиштирганда 30% га (р<0,001) қисқарганлиги исботланган;
сурункали бронхит билан оғриган болаларда компютер бронхофонографияси натижалари нафас олиш фазасида паст ва ўрта частоталар амплитудасининг назорат гуруҳига нисбатан 1,6 ва 2,7 баробар (р<0,01) ошганлиги, бронхиал астма билан оғриган болаларда 1,4 ва 2,1 баробар (р<0,01) ошганлиги, нафас чиқариш фазасида бронхиал астма билан оғриган болаларнинг частота диапазонида барча параметрларда кўрсаткичлари 1,7; 2,2; 2,5 баробар ошганлиги аниқланиб (р<0,001), сурункали бронхит ва бронхиал астма билан касалланган болаларда потенциал бронхиал обструкция ва бронхларда юқори сезувчанлик мавжудлигини исботлаган;
сурункали бронхит ва бронхиал астма билан касалланган болалар учун ишлаб чиқилган даволаш ва ташхислаш чора-тадбирлар комплекси, сурункали бронхит билан касалланган болаларда иммуномодулятор препаратларни қўллаш натижасида, даволашнинг персонифицирланган усулларини жорий етиши, касалликни қайталаниш частотасини 6 ойдан кейин 1,7 ва 12 ойдан кейин 2,8 баравар камайганлиги, бронхиал астма билан касалланган болаларда иммуномодулятор ва бронходилататор препаратларини қўллаш натижасида қайталаниш частотасини 6 ойдан кейин 1,6 ва 12 ойдан кейин 2,9 баробар камайганлиги исботланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Болаларда бронхиал астма ва сурункали бронхитнинг ташхислаш ва даволашни такомиллаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: бронхиал астма билан касалланган болаларда CC16 гени (А38G) полиморфизмининг прогностик аҳамияти асосланган: РКОБ (8,6%) гуруҳига нисбатан гомозиготли А/А генотипининг 5,8 баробар (50,5%) ошиши, номақбул G/G генотипнинг частотасини, назорат гуруҳига нисбатан 3,6 мартага камайиши аниқланиб, болаларда БА шаклланишининг генетик маркёри ва касалликка олиб келувчи асосий омил эканлиги исботланганиб, 2023 йил 7 августдаги №18 ва №19-сонли буйруқларга мувофиқ Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг ва 2023 йил 9 августдаги №163/3 ва №163/4-сонли буйруқлар билан Самарқанд вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг амалиётига жорий этилган (Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги илмий-техник Кенгашининг 2024-йил 25-cентябрдаги №06/86-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: CC-16(А38G) ген полиморфизмининг G/G генотипининг сезиларли даражада пасайиши болаларда бронхиал астма ривожланишида олиб келувчи омил бўлиб, болаларда сурункали бронхитнинг шаклланишида ножўя прогностик мезон бўлиб, уларни ўз вақтида аниқлаш клиник жиҳатдан ижобий таъсир кўрсатади, натижада терапия сифатини яхшилайди ва болаларда бронхиал астмани ташхислашда ёрдам беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: иммуногенетик тадқиқотлар натижалари асосида болаларда СБ ва БА дифференциал диагностикаси схемаси ишлаб чиқилган. Ушбу схемани жорий этишнинг иқтисодий самараси 134000 сўмни ташкил этди, 200 бемор учун 26800000 сўм тежашга эришилган. Хулоса: СБ ва БА билан оғриган беморларда ишлаб чиқилган дифференциал диагностика схемасидан фойдаланиш 1 бемор ҳисобидан 134000 сўм бюджет маблағлари ва 134000 сўм бюджетдан ташқари маблағларни тежашга имкон берган.
иккинчи илмий янгилик: сурункали бронхит билан касалланган болаларда CD14 генининг (C-159T) полиморфизмининг прогностик аҳамияти асосланган: мутацион гомозиготли Т/Т генотипининг РКОБ (11,1%) гуруҳига нисбатан 5,1 баробар ортиши (57,6%), гетерозигот C/Т генотипининг 3 баробар ошиши (34,7%), номақбул Т аллел учраш частотаси назорат гурухига нисбатан 3,7 марта ошиши аниқланиб, болаларда сурункали бронхит шаклланишининг генетик маркёри ва касалликка олиб келувчи асосий омил эканлиги исботланиб, 2023 йил 7 августдаги №18 ва №19-сонли буйруқларга мувофиқ Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг ва 2023 йил 9 августдаги №163/3 ва №163/4-сонли буйруқлар билан Самарқанд вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг амалиётига жорий этилган (Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги илмий-техник Кенгашининг 2024-йил 25-сентябрдаги №06/86-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: CD14(C159Т) ген полиморфизмининг Т/Т ва C/Т генотипларининг кўпайиши болаларда сурункали бронхитнинг шаклланишида ножўя прогностик мезон бўлиб, уларни ўз вақтида аниқлаш клиник жиҳатдан ижобий таъсир кўрсатади, натижада терапия сифатини яхшилайди ва болаларда сурункали бронхитни диагностикасида ёрдам беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: иммуногенетик тадқиқотлар натижалари асосида болаларда СБ ва БА дифференциал диагностикаси схемаси ишлаб чиқилган. Ушбу схемани жорий этишнинг иқтисодий самараси 134000 сўмни ташкил этди, 200 бемор учун 26800000 сўм тежашга эришилган. Хулоса: СБ ва БА билан оғриган беморларда ишлаб чиқилган дифференциал диагностика схемасидан фойдаланиш 1 бемор ҳисобидан 134000 сўм бюджет маблағлари ва 134000 сўм бюджетдан ташқари маблағларни тежашга имкон берган.
учинчи илмий янгилик: бронхиал астма билан касалланган болаларнинг индуцирланган балғамида назорат гуруҳига нисбатан нейтрофиллар 6,4, семиз ҳужайралар 14,6 ва эозинофилларни 10 баробар ошиши аниқланган, сурункали бронхит билан касалланган болаларнинг балғамида назорат гуруҳига нисбатан алвеоляр макрофаглар 3,7 баробар камайиши, нейтрофиллар 4,4 ва лимфоцитларнинг 2,8 баробар кўпайиши, IgA (1,3 ва 1,5 баробар), IgG (1,4 ва 1,3 баробар), IgM (1,2 ва 1,3 баробар), ва цитокинлар IL-4 (1,6 ва 1,5 баробар), TNF-α (1,4 ва 1,7 баробар) ошиши аниқланиб, бронхларнинг шиллиқ қаватидаги оғир яллиғланиш жараёнининг мавжудлигини ва сурункали патология шакллантиришда муҳим аҳамиятга эгалиги исботланиб, 2023 йил 7 августдаги №18 ва №19-сонли буйруқларга мувофиқ Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг ва 2023 йил 9 августдаги №163/3 ва №163/4-сонли буйруқлар билан Самарқанд вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг амалиётга жорий этилган (Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги илмий-техник Кенгашининг 2024-йил 25-сентябрдаги №06/86-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: индуцирланган балғамдаги нейтрофиллар, эозинофиллар, семиз хужайралар, альвеоляр макрофаглар, лимфоцитлар, IgА, IgG, IgM ва IL-4, TNF-α цитокин даражасининг ишончли ўсиши болаларда СБ ва БА шаклланишида ножўя прогностик мезон бўлиб, уларни ўз вақтида аниқлаш клиник жиҳатдан ижобий натижалар беради, терапия сифатини оширади ва болаларда ушбу касалликларни ташхислашда ёрдам беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: иммунологик тадқиқотлар натижалари асосида болаларда СБ ва БА дифференциал диагностикаси схемаси ишлаб чиқилган. Ушбу схемани жорий этишнинг иқтисодий самараси 134000 сўмни ташкил этди, 200 бемор учун 26800000 сўм тежашга эришилган. Хулоса: СБ ва БА билан оғриган беморларда ишлаб чиқилган дифференциал диагностика схемасидан фойдаланиш 1 бемор ҳисобидан 134000 сўм бюджет маблағлари ва 134000 сўм бюджетдан ташқари маблағларни тежашга имкон берган.
тўртинчи илмий янгилик: бронхиал астма билан оғриган болаларда электрон фоноспирография натижалари, РКОБ гуруҳига нисбатан, барча частоталарда амплитуданинг 1,5, 1,35 ва 1,46 баробар ва назорат гуруҳига нисбатан 1,68, 1,28 ва 2,2 баробар ортиши, сурункали бронхит билан оғриган болаларда нафас олиш циклининг давомийлигининг, нафас олиш ва нафас чиқариш фазалари РКОБ гуруҳи билан солиштирганда 26% га ва назорат гуруҳи билан солиштирганда 30% га қисқарганлиги исботланиб, 2023 йил 7 августдаги №18 ва №19-сонли буйруқларга мувофиқ Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг ва 2023 йил 9 августдаги №163/3 ва №163/4-сонли буйруқлар билан Самарқанд вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг амалиётга жорий этилган (Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги илмий-техник Кенгашининг 2024-йил 25-сентябрдаги №06/86-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: электрон аускультация вақтида давомийлиги ва амплитудасининг ишончли ўсиши СБ ва БА бўлган болаларда дифференциал диагностика мезонлари бўлиб, уларни ўз вақтида аниқлаш клиник жиҳатдан ижобий натижалар беради ва терапия сифатини оширади ва болаларда ушбу касалликларни ташхислашда маълумот беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: функционал тадқиқотлар натижалари асосида болаларда СБ ва БА дифференциал диагностикаси схемаси ишлаб чиқилган. Ушбу схемани жорий этишнинг иқтисодий самараси 134000 сўмни ташкил этди, 200 бемор учун 26800000 сўм тежашга эришилган. Хулоса: СБ ва БА билан оғриган беморларда ишлаб чиқилган дифференциал диагностика схемасидан фойдаланиш 1 бемор ҳисобидан 134000 сўм бюджет маблағлари ва 134000 сўм бюджетдан ташқари маблағларни тежашга имкон берган.
бешинчи илмий янгилик: сурункали бронхит билан оғриган болаларда компютер бронхофонографияси натижалари нафас олиш фазасида паст ва ўрта частоталар амплитудасининг назорат гуруҳига нисбатан 1,6 ва 2,7 баробар ошганлиги, бронхиал астма билан оғриган болаларда 1,4 ва 2,1 баробар ошганлиги, нафас чиқариш фазасида бронхиал астма билан оғриган болаларнинг частота диапазонида барча параметрларда кўрсаткичлари 1,7; 2,2; 2,5 баробар ошганлиги аниқланиб, сурункали бронхит ва бронхиал астма билан касалланган болаларда потенциал бронхиал обструкция ва бронхларда юқори сезувчанлик мавжудлиги исботланиб, 2023 йил 7 августдаги №18 ва №19-сонли буйруқларга мувофиқ Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг ва 2023 йил 9 августдаги №163/3 ва №163/4-сонли буйруқлар билан Самарқанд вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг амалиётга жорий этилган (Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги илмий-техник Кенгашининг 2024-йил 25-сентябрдаги №06/86-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: СБ ва БА бўлган болаларда КБФГда бронхиал обструкция ва бронхиал юқори сезувчанликни аниқлаш дифференциал диагностика мезонлари бўлиб, уларни ўз вақтида аниқлаш клиник жиҳатдан ижобий натижалар беради ва терапия сифатини оширади ва болаларда ушбу касалликларни ташхислашда маълумот беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: функционал тадқиқотлар натижалари асосида болаларда СБ ва БА дифференциал диагностикаси схемаси ишлаб чиқилган. Ушбу схемани жорий этишнинг иқтисодий самараси 134000 сўмни ташкил этди, 200 бемор учун 26800000 сўм тежашга эришилган. Хулоса: СБ ва БА билан оғриган беморларда ишлаб чиқилган дифференциал диагностика схемасидан фойдаланиш 1 бемор ҳисобидан 134000 сўм бюджет маблағлари ва 134000 сўм бюджетдан ташқари маблағларни тежашга имкон берган.
олтинчи илмий янгилик: сурункали бронхит ва бронхиал астма билан касалланган болалар учун ишлаб чиқилган ташхислаш ва даволаш ва чора-тадбирлар комплекси, сурункали бронхит билан касалланган болаларда иммуномодулятор препаратларни қўллаш натижасида, даволашнинг персонифицирланган усулларини жорий етиши, касалликни қайталаниш частотасини 6 ойдан кейин 1,7 ва 12 ойдан кейин 2,8 баравар камайганлиги, бронхиал астма билан касалланган болаларда иммуномодулятор ва бронходилататор препаратларини қўллаш натижасида қайталаниш частотасини 6 ойдан кейин 1,6 ва 12 ойдан кейин 2,9 баробар камайганлигининг исботланганлиги, 2023 йил 7 августдаги №18 ва №19-сонли буйруқларга мувофиқ Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг ва 2023 йил 9 августдаги №163/3 ва №163/4-сонли буйруқлар билан Самарқанд вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг амалиётга жорий этилган (Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги илмий-техник Кенгашининг 2024-йил 25-сентябрдаги №06/86-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: болаларда сурункали бронхит ва бронхиал астмани эрта аниқлашга ёрдам берадиган касалликнинг аниқланган клиник-иммунологик, функционал ва генетик хусусиятларига асосланган болаларда СБ ва БА диагностикаси ва даволаш схемасини ишлаб чиқиш ва жорий этиш, терапияда ишлаб чиқилган персонифицирланган ёндашувлар ўз вақтида даволаш-профилактик чораларини бошлашга ва касалликнинг салбий оқибатлари ривожланишининг олдини олишга имкон берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: дифференциал даволанишни қўллаш натижасида беморнинг касалхонада даволаниши 2 кунга қисқарди. 2023 йилда битта беморнинг касалхонада 2 кун даволанишининг нархи 732710 сўм бўлган ва 1 кишига иқтисодиёт 732710 сўмни ташкил этган. Хулоса: СБ ва БА билан оғриган беморларда ишлаб чиқилган дифференцирланган даволаш режимини қўллаш 1 бемор ҳисобидан 732710 сўм бюджет маблағлари ва 732710 сўм бюджетдан ташқари маблағларни тежашга имкон берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish