Халимова Наргиза Юсуфовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Гиперпролактинемияда метаболик ва нейрокогнитив узгаришларни ташхислаш ва даволаш”, 14.00.03 – Эндокринология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.1.PhD/Tib2384.
Илмий раҳбар: Холикова Адлия Омонуллаевна, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Академик Ё.Х.Тўрақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган илмий-амалий эндокринология тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Академик Ё.Х.Турақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази, DSc.04/01.04.2023.Tib.161.01.
Расмий оппонентлар: Нажмутдинова Дилором Камаритдиновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Джураева Азиза Шахзадаевна, тиббиёт фанлари номзоди, доцент;
Етакчи ташкилот: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
II. Тадқиқотнинг мақсади: гиперпролактинемиянинг ўсимтасиз шакллари бўлган аёлларда метаболик гомеостаз ва нейрокогнитив функциялар ҳолатини баҳолаш, уларни даволаш усулларини оптималлаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор пролактиннинг метаболик жараёнларга ва когнитив фаолиятга таъсири механизмларини баҳолаш асосида функционал гиперпролактинемия билан оғриган беморларда гиперпролактинемия давомийлиги, унинг оғирлиги даражасига караб ва метаболик касалликларнинг ривожланиши ўртасидаги боғлиқлик аниқланган;
функционал гиперпролактинемия билан оғриган беморларда когнитив бузилишлар механизмларини тузатиш йўлларини асослайдиган нейрокогнитив касалликлар ва гиперпролактинемия давомийлиги ўртасидаги боғлиқлик аниқланган;
функционал гиперпролактинемия билан касалланган аёлларда метаболик ва нейрокогнитив функциялар бўйича Каберголин дори воситаси ва прутняк меваси экстрактига асосланган фитопрепарат "Цефанорм®" нинг самарадорлиги исботланган;
функционал гиперпролактинемия билан касалланган аёлларда халқаро ММСЕ сўровномалари ва Монреал шкаласи ёрдамида нейрокогнитив бузилиш даражасини баҳолаш асосида касалликни ташхислаш ва даволаш алгоритми ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Гиперпролактинемиянинг ўсимтасиз шакллари бўлган аёлларда метаболик гомеостаз ва нейрокогнитив функциялар ҳолатини баҳолаш, уларни даволаш усулларини оптималлаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: илк бор пролактиннинг метаболик жараёнларга ва когнитив фаолиятга таъсири механизмларини баҳолаш асосида функционал гиперпролактинемия билан оғриган беморларда гиперпролактинемия давомийлиги, унинг оғирлиги даражасига караб ва метаболик касалликларнинг ривожланиши ўртасидаги боғлиқлик аниқланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан 2024 йил 9 сентябрда 6-сон билан тасдиқланган «ММSЕ шкаласи ва Монреал когнитив шкаласи МоСА ёрдамида функционал гиперпролактинемия билан оғриган аёлларда нейро-когнитив касалликларни баҳолашнинг аҳамияти» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Академик Ё.Х.Туракулов номидаги РИИАЭТМнинг Самарқанд филиали бўйича 31.07.2024 йилдаги 131-П-сон ҳамда Қашқадарё филиали бўйича 16.08.2023 йилдаги 1-1/788-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 25 сентябрдаги 6-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: пролактиннинг метаболик ва нейрокогнитив жараёнларга таъсирини ҳар томонлама ўрганиш ГПРЛдаги асоратлар патогенезини янада самарали баҳолашга ёрдам берганлиги билан изоҳланади. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни стационар шароитида даволаш учун сарфланадиган 5,5-6,5 миллион сўм бюджет ГПРЛ билан оғриган беморларда углеводлар, липидлар алмашинуви ва нейро-когнитив функцияларни ўз вақтида баҳолаш билан марказий асаб тизимининг функционал асоратларини эрта босқичда аниқлаш орқали нейро-когнитив асоратларни ривожланишининг олдини олиш натижасида иқтисод қилинади;
иккинчи илмий янгилик: функционал гиперпролактинемия билан оғриган беморларда когнитив бузилишлар механизмларини тузатиш йўлларини асослайдиган нейрокогнитив касалликлар ва гиперпролактинемия давомийлиги ўртасидаги боғлиқлик аниқланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан 2024 йил 9 сентябрда 6-сон билан тасдиқланган «ММSЕ шкаласи ва Монреал когнитив шкаласи МоСА ёрдамида функционал гиперпролактинемия билан оғриган аёлларда нейро-когнитив касалликларни баҳолашнинг аҳамияти» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Академик Ё.Х.Туракулов номидаги РИИАЭТМнинг Самарқанд филиали бўйича 31.07.2024 йилдаги 131-П-сон ҳамда Қашқадарё филиали бўйича 16.08.2023 йилдаги 1-1/788-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 25 сентябрдаги 6-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: пролактиннинг углевод ва липид метаболизмини тартибга солишдаги роли ҳақидаги билимларни кенгайтириш бўйича тадқиқотлар ГПРЛни патогенетик даволашда унинг этиологияси ва давомийлигига қараб янгича ёндашувларни асослашга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни стационар шароитида даволаш учун сарфланадиган 5,5-6,5 миллион сўм бюджет маблағлари ГПРЛ билан оғриган беморлар амбулатория шароитида Д-рецепторлари агонистлари билан узоқ муддатли консерватив даво олиши туфайли беморларни стационар даволанишига эҳтиёж бўлмаслиги натижасида иқтисод қилинади;
учинчи илмий янгилик: функционал гиперпролактинемия билан касалланган аёлларда метаболик ва нейрокогнитив функциялар бўйича Каберголин дори воситаси ва прутняк меваси экстрактига асосланган фитопрепарат "Цефанорм®" нинг самарадорлиги исботланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан 2024 йил 9 сентябрда 6-сон билан тасдиқланган «ММSЕ шкаласи ва Монреал когнитив шкаласи МоСА ёрдамида функционал гиперпролактинемия билан оғриган аёлларда нейро-когнитив касалликларни баҳолашнинг аҳамияти» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Академик Ё.Х.Туракулов номидаги РИИАЭТМнинг Самарқанд филиали бўйича 31.07.2024 йилдаги 131-П-сон ҳамда Қашқадарё филиали бўйича 16.08.2023 йилдаги 1-1/788-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 25 сентябрдаги 6-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: прутняк мевалари экстракти асосидаги Цефанорм фитопрепаратдан фойдаланиш самарадорлигини ўрганиш бўйича олиб борилган илмий-тадқиқот ишларида олинган натижалар катта амалий аҳамиятга эга. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни стационар шароитида даволаш учун сарфланадиган 1200000-1600000 сўм (Каберголиннинг 1 та ўрам (4 та таблетка) нархи 250000-350000 сўмни, Цефанормнинг 1 та ўрам нархи эса (30 та капсула) 100000-150000 сўмни ташкил қилади, ўртача 12 ой давомида беморга 8-12 ўрам дори тавсия этилади) бюджет маблағлари ГПРЛни прутняк мевасининг экстракти (Цефанорм) асосидаги фитопрепарат билан даволаш натижасида иқтисод қилинади;
тўртинчи илмий янгилик: функционал гиперпролактинемия билан касалланган аёлларда халқаро ММСЕ сўровномалари ва Монреал шкаласи ёрдамида нейрокогнитив бузилиш даражасини баҳолаш асосида касалликни ташхислаш ва даволаш алгоритми ишлаб чиқилганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан 2024 йил 9 сентябрда 6-сон билан тасдиқланган «ММSЕ шкаласи ва Монреал когнитив шкаласи МоСА ёрдамида функционал гиперпролактинемия билан оғриган аёлларда нейро-когнитив касалликларни баҳолашнинг аҳамияти» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Академик Ё.Х.Туракулов номидаги РИИАЭТМнинг Самарқанд филиали бўйича 31.07.2024 йилдаги 131-П-сон ҳамда Қашқадарё филиали бўйича 16.08.2023 йилдаги 1-1/788-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 25 сентябрдаги 6-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: фГПРЛ билан оғриган беморларни ташхислаш ва даволаш алгоритмини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш, соғлиқни сақлаш амалиёти учун бошлангич бўғинидан бошлаб катта аҳамиятга эга, чунки бу бизга касалликнинг илк қадамларидан бошлаб патогенези, диагностикаси ва даволашни янгича олиб бориш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни стационар шароитида даволаш учун сарфланадиган 5,5-6,5 миллион сўм (ГПРЛ ва енгил когнитив бузилиши бўлган беморларни даволаш учун йилига 5,5 миллион сўм, фГПРЛни асоратсиз беморларни даволаш учун эса 250000-500000 сўмни ташкил қилади) бюджет маблағлари функционал гиперпролактинемияда депрессияни ўз вақтида ташхислаш ва даволаш орқали аёлларнинг ҳаёт сифатини баҳолашнинг самарали тизимини яратиш натижасида иқтисод қилинади.