Дўсалиева Сафура Шавкатжон қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Аллиум каратавиенсе Регел Л. ўсимлигининг кимёвий компонентлари ва биологик фаол махсулотлар олиш», 02.00.09 – Товарлар кимёси, 02.00.10 – Биоорганик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.3.PhD/К833.
Илмий раҳбарлар: Хўжаев Ваҳобжон Умарович, кимё фанлари доктори, профессор; Ибрагимов Алиджан Аминович, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, PhD.03/30.12.2019.К.05.01.
Расмий оппонентлар: Матчанов Алимжон Давлатбоевич, кимё фанлари доктори, профессор; Абдуганиев Бахтиёр Ермахаматович, кимё фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистон флорасида ўсувчи Аллиум каратавиенсе Регел ўсимлиги кимёвий таркибини ва биологик фаоллигини аниқлаш, биологик фаол қўшимча яратиш ва ТИФ ТН бўйича товар коди ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Илк бор Аллиум каратавиенсе Регел ўсимлиги пиёзи, новдаси, барглари, гуллари ва уруғларининг оқсил миқдори, аминокислота, флавоноид ва витамин таркиби аниқланган;
Аллиум каратавиенсе Регел ўсимлиги пиёзи, новдаси, барглари, гуллари ва уруғларининг таркибидаги макро-, микро- ва токсик элементларнинг миқдорий қийматлари аниқланган;
Аллиум каратавиенсе Регел ўсимлиги пиёзидан 2 та модда индивидуал ҳолда ажратиб олинган ҳамда уларнинг тузилиши замонавий физик-тадқиқот усуллари билан исботланган;
Аллиум каратавиенсе Регел ўсимлиги пиёзидан тайёрланган биологик фаол қўшимча учун ТИФ ТН қоидаларига асосан янги товар коди ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Аллиум каратавиенсе Регел ўсимлигининг кимёвий бирикмалари, биологик фаоллигини ўрганиш ва биологик фаол қўшимча ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Аллиум каратавиенсе Регел ўсимлиги пиёзи экстракти асосида олинган “Қоратов пиёз қуруқ экстракти” табиий биологик фаол қўшимчасини олишга техникавий шартлар Санитария-эпидемиология осойишталик ва жамоат саломатлиги хизмати томонидан тасдиқланган (Ц 201133366-004:2024). Мазкур техникавий шартлар маҳсулотнинг сифатини назорат қилиш имконини берган;
Аллиум каратавиенсе Регел ўсимлиги пиёзи асосида яратилган биологик фаол қўшимча учун ташқи иқтисодий фаолият товарлар номенклатураси бўйича 1302 19 900 1 код рақами ишлаб чиқилган ҳамда Давлат божхона амалиётига жорий қилинган (Давлат божхона қўмитасининг 2024-йил 18-октябрдаги 17/05-24-0009-сон маълумотномаси). Натижада, экспорт ва импорт жараёнларида биологик фаол қўшимчаларини таснифлашни соддалаштириш ҳамда бож тўловларини тўғри белгилаш имконини берган;
Аллиум каратавиенсе Регел ўсимлиги алкалоидларининг сифат ва миқдорий таркибини аниқлаш натижаларидан “Алкалоидлар кимёси” номли ўқув қўлланма тайёрлашда фойдаланилган (Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигининг 2024-йил 6-сентябрдаги 333-сонли буйруғи). Натижада, олий ўқув юртларида биоорганик кимё бўйича мутахассисларнинг билимларини мустаҳкамлаш имконини берган.