Людмила Вячеславовна Пакнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): “Ўзбекистон корейслари никоҳ тўй маросимлари семантикаси ва таомиллари (анъаналар ва ўзгаришлар)” мавзусидаги 07.00.07 – Этнография, этнология ва антропология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: DSc. 02/30.12.2019. Tar.56.01
Илмий раҳбар: Валерий Сергеевич Хан, тарих фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фанлар академияси Тарих институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса, ИК рақами: Ўзбекистон Фанлар академияси Тарих институти. DSc.02/30.12.2019. Tar.56.01.
Расмий оппонентлар: Рўза Баллиева, тарих фанлари доктори, профессор.
Шавкат Атаханов, тарих фанлари номзоди (Ўш давлат университети).
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистонда яшовчи диаспоралардан бири бўлган корейсларнинг ижтимоий-тарихий тараққиёти натижасида шаклланган тўй маросимларини, ундаги семантика, маросимлардаги янгиликларни ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Ўзбекистон корейс диаспорасининг тўй маросимларида Узоқ Шарқдаги панкорея аҳолисининг 38-параллел бўйлаб жанубий ва шимолий қисмларга сиёсий бўлинишидан олдинги реликт маданий унсурлари сақланиб қолган бўлиб, Жанубий Корея (дарахтларга, сувга, тоғларга ва ҳоказоларга анимистик сиғиниш) ва Шимолий Корея (Конфуцийлик, Буддизм, Православлик) анъанавий эътиқодларини ўз ичига олганлиги исботланган;
Ўзбекистон корейсларининг тўй маросимларидаги ҳашаматли ва кўпчилик билан тўй ўтказиш, Ўзбекистон иқлимига хос маҳсулотлардан тўй таомлари тайёрлаш, тўйдан кейин куёвнинг қариндошларига совғалар тарқатиш каби унсурлар ўзбек аҳолиси билан бирга яшаш шароитида шаклланган маданий инновациялар ва ўзлаштиришлар бўлгани асосланган.
Корейсларнинг тарихий ватанида (Жанубий ва Шимолий Кореяда) кундалик ҳаётда қўлланилган кийим-кечак (хенбок), таом (имсиги), рақамли қадриятлар (харакси), бош кийим ва соч турмаги (мири) каби корейс маданий рамзлари Ўзбекистон корейсларининг бошқа анъанавий маросимларида ҳам кузатилиши аниқланган;
Ижтимоий изоляция ва маданий анʼаналарни сақлашга қаратилган саъй-ҳаракатларга қарамай, Ўзбекистон корейсларининг тўй маросимлари ўзгариб, келин либосини тикиш, аждодлар руҳига сиғиниш, диний таомлар тайёрлаш, янги турмуш қурганларнинг ота-она оиласида яшаши ва корейс фолклори каби кўплаб унсурлари ёʻқотилганлиги мажбурий кўчирилишининг ижтимоий стресси (асосчи эффекти), совет давридаги мафкуравий босим ва ҳозирги босқичдаги глобаллашув жараёнлари туфайли содир бўлгани аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Мавзу юзасидан ишлаб чиқилган илмий хулоса ва таклифлар асосида:
Корейсларнинг никоҳ тўйи маросими, унинг мазмун-моҳияти ва удумларини ўрганиш жараёнида ишлаб чиқилган илмий хулоса ва амалий таклифлар қуйидаги амалий иловаларда ўз ифодасини топган:
Тўй маросимларини модел сифатида ҳамда ривожланаётган ва ўзгарувчан тизим сифатида ўрганиш бўйича илмий натижаларда нафақат янги тафсилотлар, ҳодисалар, элементлар пайдо бўлади, балки уларни мослаштириш ва ўзини ўзи сақлаш механизми такомиллаштирилади ва ўзгаради. Шунинг учун корейсларнинг тўй маросимларини ўрганиш, унинг обекти модел, схема ёки ўзига хос этник воқелик бўлишидан қат'ий назар, унинг чуқурлигини очиб беришга ёрдам беради холос ва бу Бишкек давлат Университетининг "Маданиятдаги рамз” лойиҳасида (2020 -2021) (№25-8/468 маълумотнома) ўз аксини топди. Тадқиқот давомида қўлга киритилган материаллар корейсларнинг тўй маросимлари ва Ўзбекистондаги корейсларнинг анъанавий маданиятининг чуқур қатламларини очиб беришга имкон берувчи усуллар ҳақида тушунчани кенгайтирди.
График ва тўплам назариясидан фойдаланиш, шунингдек, корейс тўй маросимларининг турлари бўйича ўтказилган тадқиқот натижалари нафақат корейслар, балки Марказий Осиё халқларининг оилавий маросимларида рамзларнинг макон ва замон, рақамлар, ранглар, тўй либослари, совғалар ва таомлардаги аҳамиятини очиб берди ва "Маданиятдаги рамз” лойиҳаси (2020 -2021) (№25-8/468 маълумотнома) доирасида тақдим этилган. Тадқиқотнинг тақдим этилган илмий натижалари маросим элементларининг семантик мазмунини чуқур тушунишга ва уларнинг ўзгаришига ёрдам берган рамзнинг шаклланиши ва ривожланиши тарихини кўрсатди.
Тошкент шаҳри, Тошкент ва қисман Сирдарё вилоятларида ўтказилган сўровлар ва суҳбатлар натижасида олинган маълумотлар корейсларнинг анъанавий тўй маросимлари ижтимоий ва диний келиб чиқиши турли тарихий даврлар билан боғлиқ бўлган кенг қамровли урф-одат ва маросимлар тизимини ифодалашини кўрсатди, бу Қорақалпоғистон гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг ПЗ-20170915198 “Қорақалпоғистон жамиятида ижтимоий муносабатларнинг ўзгариши: тарих ва амалиёт” амалий лойиҳасига киритилган (24.10.2022 санали №31/1255-2672 маълумотнома). Олинган натижалар Ўзбекистонда истиқомат қилувчи турли халқлар ва диаспораларга хос бўлган урф-одат ва маросимларни сақлаб қолиш учун асос бўлиб хизмат қилади.
Тўй рамзлари анъана ва янгилик кўринишида ҳаракат қилиши мумкинлиги ҳақидаги илмий хулосалар корейсларнинг тўй маросимларида таркибий-функсионал, семантик ва трансформасион модел сифатида кўриб чиқилди. Олинган материаллар ва уларнинг қиёсий таҳлили Қорақалпоғистон гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг ПЗ-20170915198 “Қорақалпоғистон жамиятида ижтимоий муносабатларнинг ўзгариши: тарих ва амалиёт” амалий лойиҳасида ўз аксини топган (24.10.2022 санали №31/1255-2672 маълумотнома). Тақдим этилган илмий натижалар корейс тўй маросимлари нафақат консерватив эканлигини тушунишга ёрдам беради. У ривожланаётган ва ўзгарувчан организмга ўхшайди. Унда нафақат янги қисм, ҳодиса ва элементлар пайдо бўлади, балки уларнинг ўзаро таъсир механизмининг ўзи такомиллаштирилади ва ўзгаради.