Джалилова Фариза Расулжановнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Сунъий озиқлантирилган болаларда тишлар кариеси профилактикаси», 14.00.21 – Стоматология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.2. PhD//Tib1228.
Илмий рахбар: Муртазаев Саидмуродхон Саидаълоевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат стоматология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат стоматология институти, DSc04/30.12.2019.Тib.59.01.
Расмий оппонентлар: Гуломов Суръат Саидвалиевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Ермуханова Гульжан Тлеумухановна, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Қозоғистон Республикаси);
Етакчи ташкилот: Приволжск тадқиқот тиббиёт университети (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: сунъий озиқлантиришда бўлган болаларда тиш кариесини олдини олиш усулларини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ҳар хил турдаги озиқлантиришда бўлган болаларда оғиз бўшлиғининг гигиеник ҳолатида сунъий озиқлантирилган болаларда тиш кариесининг интенсивлиги ва тарқалиши табиий ва аралаш турлардаги озиқлантиришда бўлган тенгдошларига нисбатан ўртача 1,5-2,5 баравар юқори эканлиги исботланган;
сунъий озиқланган болаларда сўлакнинг ёпишқоқлиги ўртача 1,48 бараварга ошиши, сўлак ажралиш тезлиги 1,62 баравардан кўпроқ камайиши ва калций, фосфор ва фтор концентрацияси (36,23; 126,33; 0,08 мкг/мл ) сўлак таркибида, водород ионлари концентрациясининг кислотали томонга силжиши билан исботланган;
сунъий озиқланган болаларда оғиз бўшлиғи микрофлораси лактобактериялар сонининг камайиши (57%) ва стрептококкларнинг  пептострептококклар сонининг кўпайиши (74%), S. mutans (28,4) кўплиги узоқ муддатли сунъий озиқлантириш даврида кўпроқ топилади ва айни пайтда ичак микрофлорасининг бузилиши мавжудлиги исботланган;
оғиз суюқлиги минераллар таркибини, физик-кимёвий хусусиятларини яхшилашга, оғиз бўшлиғи микробиоценозини яхшилашга,  болаларда тиш кариесининг интенсивлигини ошишини ва тарқалишини пасайишига ёрдам берувчи, пробиотикларни ўз ичига олган  кариес-профилактика чоралар мажмуасини қўллаш самарадорлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг илмий-тадқиқот ишлари натижаларини амалиётга татбиғи бўйича 2024 йил 25 июндаги 01/03-сонли хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: ҳар хил турдаги озиқлантиришда бўлган болаларда оғиз бўшлиғининг гигиеник ҳолатида сунъий озиқлантирилган болаларда тиш кариесининг интенсивлиги ва тарқалиши табиий ва аралаш турлардаги озиқлантиришда бўлган тенгдошларига нисбатан ўртача 1,5-2,5 баравар юқори эканлиги бўйича таклифлар Тошкент давлат стоматология институти Эксперт Кенгаши томонидан 2022 йил 29 июлдаги №8Н-Р/835 сон билан тасдиқланган “Профилактика и консервативное лечение раннего детского кариеса путем оптимизации макро- и микроэлементного гомеостаза слюны”  хамда 2022 йил 29 июлдаги №8Н-Р/834 -сон билан тасдиқланган “Профилактика кариеса зубов у детей находившихся на искусственном вскармливании”  номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент шахар Мирзо Улуғбек тумани тиббиёт бирлашмаси 3-сон болалар стоматология поликлиникаси  амалиётга 2022 йил 11 август 42-сонли буйруғи асосида ва Тошкент шахар Олмазор тумани тиббиёт бирлашмаси ва 5-сон болалар стоматология поликлиникаси  амалиётга 2022 йил 11 август 52-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: 12 ой давомида ўтказилган даволаш ва профилактика муолажалари натижасида тиш кариесининг интенсивлиги (кпу индексига кўра) текширилган беморга ўртача 1,26 бирликка пасайган. Иқтисодий самарадорлиги: таклиф қилинган тавсияларнинг қўлланилиши шартли равишда олинган битта тиш учун пломба/олиб ташлаш хизматларини кўрсатиш учун аниқланган оғирлик даражаси бўйича ўртача нисбий солиштирма суммаси 133410 сўмни (пломба - ўртача 95 минг сўм, олиб ташлаш - ўртача 225 минг сўм) ташкил этди. Хулоса: шундай қилиб, бир текширилган бемор мисолида иқтисодий самарадорлик ўртача = 133410 сўмни ташкил этган бўлса, 6 ойликдан 6 ёшгача бўлган болаларнинг умумий сони 2750000 кишини ҳисобга олсак, республикада иқтисодий самарадорлик 366877500 сўмни ташкил этади. тежаш имконини беради;
иккинчи илмий янгилик: сунъий озиқланган болаларда сўлакнинг ёпишқоқлиги ўртача 1,48 бараварга ошиши, сўлак ажралиш тезлиги 1,62 баравардан кўпроқ камайиши ва калций, фосфор ва фтор концентрацияси (36,23; 126,33; 0,08 мкг/мл ) сўлак таркибида, водород ионлари концентрациясининг кислотали томонга силжиши бўйича таклифлар Тошкент давлат стоматология институти Эксперт Кенгаши томонидан 2022 йил 29 июлдаги №8Н-Р/835 сон билан тасдиқланган “Профилактика и консервативное лечение раннего детского кариеса путем оптимизации макро- и микроэлементного гомеостаза слюны”  хамда 2022 йил 29 июлдаги №8Н-Р/834 -сон билан тасдиқланган “Профилактика кариеса зубов у детей находившихся на искусственном вскармливании”  номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент шахар Мирзо Улуғбек тумани тиббиёт бирлашмаси 3-сон болалар стоматология поликлиникаси  амалиётга 2022 йил 11 август 42-сонли буйруғи асосида ва Тошкент шахар Олмазор тумани тиббиёт бирлашмаси 5-сон болалар стоматология поликлиникаси  амалиётга 2022 йил 11 август 52-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: тадқиқот натижалари ижтимоий-иқтисодий аҳамиятга эга бўлиб, текширилган болаларнинг эрта кариеси билан касалланишини камайтириш, оғиз бўшлиғининг кариоген муҳитининг микробиотасини коррекциялаш орқали эришилган оғиз бўшлиғининг тиш ҳолати ва гомеостазини яхшилашга, овқатланиш усули, қабул қилинган озиқ-овқат маҳсулотларининг сифат ва миқдорий таркибини тартибга солишга, шунингдек, агар керак бўлса Ўзбекистон Республикасида рўйхатдан ўтган пробиётикларнинг дори-дармонларини буюришга қаратилган. Иқтисодий самарадорлиги: профилактика ва диагностика чоралари орқали иқтисодий таъсир (ИТ) (икки холатда иқтисодий харажатлар ўртасидаги фарқ) пул эквивалентида: ИТ= 523000 – 209200 = 313800 сўм. Олинган натижалар хар бир бемор учун ўртача миқдорни тежаш имкониятини исботлайди. Хулоса: амалга оширилган клиник ва биокимёвий тадқиқотлар натижасида ҳар хил сабабларга кўра ва турли даражада юзага келган оғиз бўшлиғи дисбиоэлементози сабабли юзага келадиган кариес касаллиги профилактикаси ва ишлаб чиқилган даволаш бўйича тавсиялар сарфланадиган маблағларни сезиларли камайтириш имконини беради;
учинчи илмий янгилик: сунъий озиқланган болаларда оғиз бўшлиғи микрофлораси лактобактериялар сонининг камайиши (57%) ва стрептококкларнинг  пептострептококклар сонининг кўпайиши (74%), S. mutans (28,4) кўплиги узоқ муддатли сунъий озиқлантириш даврида кўпроқ топилади ва айни пайтда ичак микрофлорасининг бузилиши мавжудлиги бўйича таклифлар Тошкент давлат стоматология институти Эксперт Кенгаши томонидан 2022 йил 29 июлдаги №8Н-Р/835 сон билан тасдиқланган “Профилактика и консервативное лечение раннего детского кариеса путем оптимизации макро- и микроэлементного гомеостаза слюны”  хамда 2022 йил 29 июлдаги №8Н-Р/834 -сон билан тасдиқланган “Профилактика кариеса зубов у детей находившихся на искусственном вскармливании”  номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент шахар Мирзо Улуғбек тумани тиббиёт бирлашмаси 3-сон болалар стоматология поликлиникаси  амалиётга 2022 йил 11 август 42-сонли буйруғи асосида ва Тошкент шахар Олмазор тумани тиббиёт бирлашмаси 5-сон болалар стоматология поликлиникаси  амалиётга 2022 йил 11 август 52-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: натижалар асосий омиллардан бири бўлган оғиз бўшлиғининг кариесоген микрофлорасини коррекциялаш орқали эрта кариеснинг олдини олиш ва даволаш самарадорлигини кўрсатди. Иқтисодий самарадорлиги: таклиф қилинган тавсияларнинг қўлланилиши шартли равишда олинган битта тиш учун пломба/олиб ташлаш хизматларини кўрсатиш учун аниқланган оғирлик даражаси бўйича ўртача нисбий солиштирма суммаси 133410 сўмни (пломба - ўртача 95 минг сўм, олиб ташлаш - ўртача 225 минг сўм) ташкил этди. Хулоса: рўйхатдан ўтган болаларда кариеснинг оғирлигига қараб, микрофлорани нормаллаштириш учун Ўзбекистон Республикасида рўхатдан ўтган бир, икки ва уч- компонентли дори-дармонлар буюрилди, улар тегишли таркиб, пробиотик микроорганизмлар сони билан ажралиб туради ва кариесоген микроорганизмларнинг ривожланишига доимий равишда тўсқинлик қилади;
тўртинчи илмий янгилик: оғиз суюқлиги минераллар таркибини, физик-кимёвий хусусиятларини яхшилашга, оғиз бўшлиғи микробиоценозини яхшилашга,  болаларда тиш кариесининг интенсивлигини ошишини ва тарқалишини пасайишига ёрдам берувчи, пробиотикларни ўз ичига олган  кариес-профилактика чоралар мажмуасини қўллаш самарадорлиги бўйича таклифлар Тошкент давлат стоматология институти Эксперт Кенгаши томонидан 2022 йил 29 июлдаги №8Н-Р/835 сон билан тасдиқланган “Профилактика и консервативное лечение раннего детского кариеса путем оптимизации макро- и микроэлементного гомеостаза слюны”  хамда 2022 йил 29 июлдаги №8Н-Р/834 -сон билан тасдиқланган “Профилактика кариеса зубов у детей находившихся на искусственном вскармливании”  номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент шахар Мирзо Улуғбек тумани тиббиёт бирлашмаси 3-сон болалар стоматология поликлиникаси  амалиётга 2022 йил 11 август 42-сонли буйруғи асосида ва Тошкент шахар Олмазор тумани тиббиёт бирлашмаси 5-сон болалар стоматология поликлиникаси  амалиётга 2022 йил 11 август 52-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: кариеснинг олдини олиш бўйича комплекс чора тадбирларни, шу жумладан пробиотикларни амалга ошириш натижалари болалар ўртасидаги асосий стоматологик касалликлардан бири сифатида кариеснинг интенсивлиги ва тарқалишини камайтиришга қаратилган. Иқтисодий самарадорлиги: профилактика чора тадбирлари натижасида болаларнинг асосий гурухининг 78 тишининг кариес ривожланишининг олди олинди . 1 тишни даволашнинг ортача нархи 104600 сўм белгиланган миқдордаги 78 тишни даволаш учун ортача 78*104 600 = 8158800 сўм сарфлаш керак бўлади. Хулоса: шундай қилиб, инвестиция қилинган моддий ресурслар ўз-ўзидан таъминланади, чунки улар стоматологик даволаниш нархини пасайтириш имконини беради.

Yangiliklarga obuna bo‘lish