Холматов Бобир Ташпўлатовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Кучсиз шўрланган ўтлоқи-бўз тупроқларининг агрофизикавий хоссаларини қўлланилган агротехнологиялар таъсирида ўзгариши (Жиззах вилояти Пахтакор тумани мисолида)”, 06.01.03 – Агротупроқшунослик ва агрофизика (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.PhD/Qx1096
Илмий раҳбар: Шадиева Нилуфар Искандаровна, биология фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/07.06.2024.Qx.13.03.
Расмий оппонентлар: Курвантоев Рахмонтой, қишлоқ хўжалик фанлари доктори, профессор; Мусурманов Алишер Амиркулович, қишлоқ хўжалиги фанлари бўйича фалсафа доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади кучсиз шўрланган ўтлоқи-бўз тупроқларнинг агрофизикавий хоссаларини ресурстежовчи агротехнологиялар таъсирида ўзгаришини аниқлаш, тупроқларнинг агрофизикавий хоссаларини яхшилаш ва унумдорлигини тиклашга қаратилган тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Кучсиз шўрланган суғориладиган ўтлоқи-бўз тупроқларида, қатор ораларини полиетилен плёнка билан мулчалаш ва ғўза алмашлаб экиш тизимига қанд лавлаги, соя ҳамда ловия каби экинларни киритишнинг тупроқнинг кимёвий ва физик-кимёвий хоссаларига, намлик ва шўрланиш даражасига кўрсатган таъсирига оид янги маълумотлар олинганлиги ва ушбу тупроқлардан самарали фойдаланиш тадбирлари ишлаб чиқилган;
Кучсиз шўрланган тупроқларнинг структурасини шаклланишида гумус моддасининг гуруҳий ва фракциявий таркибини иштирок этиш хусусиятлари аниқланган;
Тупроқ структурасини шаклланишида органик углероднинг фаол қисми миқдорини кўпайиши билан қимматли агрегатларнинг ортганлиги аниқланган;
Тупроқларни юзасини полиетилен плёнка билан мулчалаш таъсирида ўтлоқи-бўз тупроқларининг агрофизикавий, сув-физик ва кимёвий хоссаларини ўзгариши асослаб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Жиззах вилояти, Пахтакор тумани “Кучсиз шўрланган ўтлоқи-бўз тупроқларнинг агрофизикавий хоссаларини қўлланилган агротехнологиялар таъсирида ўзгариши” бўйича олинган илмий натижалари асосида:
“Жиззах вилоятининг турли даражада шўрланган тупроқлари шароитида қанд лавлаги, соя ва ловия экинларини парваришлаш агротехнологияси” бўйича тавсиялар ишлаб чиқилган ва амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023-йил 10-ноябрдаги 04/29-06/1328-сон маълумотномаси). Натижада, шўрланган тупроқларнинг хосса ва хусусиятларини яхшилаш, ушбу тупроқлардан оқилона ва самарали фойдаланиш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқишда қўлланма бўлиб хизмат қилган;
турли даражада шўрланган балл бонитет паст бўлган ерларда ғўза мажмуидаги экинлардан қанд лавлаги, соя ва ловияларнинг ўсиши ва ривожланиши учун энг қулай шароит кучсиз шўрланган ерларда 2500-3000 м3/га меъёрида шўр ювиш, тупроқларнинг мелиогатив ҳолатини яхшилаш ва тупроқ унумдорлигини оширишга қаратилган агротехнологиялар жорий қилинган. (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023-йил 10-ноябрдаги 04/29-06/1328-сон маълумотномаси) Натижада, кучсиз шўрланган тупроқларда мулчалаб етиштирилган қанд лавлаги, соя ва ловия анъанавий усулга нисбатан 142,8 с/га (рентабеллик 45,7%), соя 5,2 с/га (рентабеллик 40,3%) ва ловия 6,1 с/га (рентабеллик 41,4%) қўшимча ҳосил олинган. Шўрланган тупроқларнинг мелиоратив ҳолатини яхшиланган, унумдорлиги ошган ҳамда кейинги экилган ғўзадан 5-6 с/га қўшимча ҳосил олишга эришилган.
экинларни қатор ораларини полиетилин плёнка билан мулчалаб экиш бўйича ресурстежамкор агротехнологиялар жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023-йил 10-ноябрдаги 04/29-06/1328-сон маълумотномаси). Натижада, экинлар қатор оралари полиетилен плёнка билан мулчаланиб парваришланган вариантларда тупроқнинг 0-5 ва 0-10 см қатламларида унинг ўртача суткалик ҳарорати анъанавий усулда парваришланган вариантларга нисбатан 2,5-2,7°C га юқори бўлган, тупроқнинг гумусли ҳолати, агрофизик хусусиятлари яхшиланган ва шўрланиш жараёнлари камайган. Шу жумладан, қишлоқ хўжалик ерларидан самарали фойдаланиш ва тупроқларга агротадбирларни белгилашда илмий-амалий асос сифатида хизмат қилган.