Бабаджанова Нодира Таировнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “COVID-19 бўлган болларда гингивит профилактикаси ва терапиясини такомиллаштириш” 14.00.21 – Стоматология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.3.PhD/Tib4792.
Илмий раҳбар: Бекжанова Ольга Есеновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт универститети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт универститети, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Расмий оппонентлар: Гилёва Ольга Сергеевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия Федерацияси); Юлдашев Абдуазим Абдувалиевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Асфендияров номидаги Қозоқ миллий тиббиёт университети (Қозоғистон Республикаси)
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: SARS-CoV-2 инфекциясини бошдан кечирган болаларда гингивит профилактикаси ва комплекс даволаш самарадорлигини ошириш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
 чуқурлаштирилган текширувлар асосида COVID – 19 инфекциясини бошдан кечирган болаларда гингивитнинг учраш частотаси, оғирлик даражаси ҳамда гингивал милк қонаш тарқалганлик даражаси сони ортиб бораётганлиги аниқланган;
 COVID – 19 инфекциясини бошдан кечирган болаларда гингивитнинг зўрайиши жараёнларида эндоген интоксикация жараёнлари иштирок этиши, аралаш сўлакда альбуминнинг сорбцион ва детоксикацион хусусиятлари камайиши исботланган;
 COVID – 19 инфекциясини бошдан кечирган болаларда гингивит ривожланишида қарши таъсир кўрсатувчи IL – 4 ва IL – 10 яллиғланишга қарши маркерлар концентрациясининг камайиши фонида IL – 6, IL – 1β ва TNF – α яллиғланиш олди цитокинлари маҳсулоти ортиб боришидан иборат бўлган яллиғланиш олди ва яллиғланишга қарши цитокинлар дисбалансининг патогенетик роли кўрсатилган, ва постковид даврда болаларда гингивит ривожланиши устувор хавф омилларининг прогностик қиймати аниқланган;
 COVID – 19 инфекциясини бошдан кечирган болаларда гингивит ривожланишида умумқабул қилинган терапия таркибида энтеросорбенти ҳамда иммунитет рағбатлантирувчисини қўллаш орқали комплекс терапия самарадорлигини ошириш зарурати исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг 2024 йил 22 октябрдаги 7-сон хулосасига асосан қуйидагилар тақдим этилди:
биринчи илмий янгилик: COVID-19 инфекциясини бошдан кечирган болаларда бирламчи стоматологик қабулда гингивитнинг частотаси ва оғирлиги ҳамда милк қон кетишининг тарқалиши ошганлиги аниқланган. Бу Самарқанд давлат тиббиёт университети Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгашининг 2024 йил 24 майдаги 9-сонли "COVID-19 инфекциясини бошдан кечирган болаларда гингивитнинг олдини олиш ва комплекс даволаш усули" услубий тавсияномасида акс эттирилган. Мазкур янгилик 2023 йил 8 июлдаги 63-сонли буйруқ билан Тошкент шаҳар стоматология институти поликлиникаси ва Самарқанд вилояти стоматология поликлиникаси амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: сўнгги 3 ой ичида    COVID-19 ни бошдан кечирган кичик мактаб ёшидаги болаларда гингивитни комплекс даволашнинг ишлаб чиқилган усули пародонтнинг клиник ҳолатига сезиларли ижобий таъсир кўрсатди: оғиз бўшлиғи гигиенаси ва пародонт ҳолати яхшиланди, қон кетиш индекси пасайди, шунингдек беморларнинг шикоятлари частотаси 35% га камайди. "Кичик мактаб ёшидаги болаларда ковиддан кейинги даврда пародонт яллиғланиш патологияси ривожланиш хавфини шахсий баҳолаш" дастури ишлаб чиқилди ва 2023 йил 17 ноябрда DGU 31914 рақамли патент олинди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: комплекс терапиядан фойдаланиш даволаш ва профилактика тадбирларини ўз вақтида ўтказишга ёрдам беради. Бир бемор учун иқтисодий кўрсаткич: COVID-19 ни бошдан кечирган болаларда гингивит белгиларини аниқлаш учун беморни стоматолог кўригидан ўтказиш талаб этилади (Тошкент давлат стоматология институти терапевтик стоматология поликлиникаси прейскурантига кўра, стоматолог маслаҳати нархи 65000 сўм). Шундай қилиб, умумий иқтисодий самарадорлик 65000 сўмни ташкил этади. Хулоса: ушбу жорий этиш бир бемор ҳисобига 65000 сўм иқтисод қилиш имконини берди.
иккинчи илмий янгилик: Ўрганилаётган беморларда альбумин даражаси ва аралаш сўлакнинг эндоген интоксикацияси даражасининг физик-кимёвий кўрсаткичлари бузилишининг патогенетик роли аниқланган. Бу Самарқанд давлат тиббиёт университети Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгашининг 2024 йил 24 майдаги 9-сонли қарори ҳамда "COVID-19 ни бошдан кечирган болаларда гингивит ривожланиш хавфини прогнозлаш усули ва профилактика усуллари" услубий тавсияномасида тасдиқланган. Мазкур янгилик 2023 йил 8 июлдаги 63-сонли буйруқ билан Тошкент шаҳар стоматология институти поликлиникаси ва Самарқанд вилояти стоматология поликлиникаси амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: COVID-19 ни бошдан кечирган кичик мактаб ёшидаги болаларда альбумин фаоллиги ва аралаш сўлакнинг эндоген интоксикацияси даражасини баҳолаш керак, чунки бу ушбу касаллик келтириб чиқарадиган асоратларни даволашда муҳим аҳамиятга эга. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Касаллик натижасида юзага келадиган альбуминнинг детоксикатсион фаоллиги ва сўлакдаги эндоген интоксикация даражасидаги физик-кимёвий ўзгаришларни аниқлаш бир бемор ҳисобига 180000 сўм иқтисод қилиш имконини берди. Хулоса: Бу ташрифлар сони ва даволаниш вақтини 2-3 баробарга қисқартириш ва ҳар бир бемор ҳисобига 180000 сўм иқтисод қилиш имконини берди.
учинчи илмий янгилик: ўрганилаётган беморларда аралаш сўлак цитокин профилининг бузилишлари патогенетик роли, шунингдек, ковиддан кейинги даврда болаларда гингивит ривожланишининг устувор хавф омилларининг прогностик аҳамияти аниқланди. Бу натижалар " COVID-19 ўтказган болаларда гингивит ривожланиши хавфини прогнозлаш ва профилактика усуллари" номли услубий тавсияномаларда акс эттирилган. Мазкур тавсиялар Самарқанд давлат тиббиёт университети Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 24.05.2024 йилда 9-сон билан тасдиқланган. Ушбу усул Тошкент стоматология институти поликлиникаси ва Самарқанд вилояти стоматология поликлиникаси амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: COVID-19 ни бошдан кечирган кичик мактаб ёшидаги болаларда аралаш сўлакнинг цитокин профилини баҳолаш керак, чунки бу ушбу касаллик келтириб чиқарадиган асоратларни даволашда муҳим аҳамиятга эга. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Касаллик натижасида юзага келадиган аралаш сўлакдаги ситокин профилининг физик-кимёвий ўзгаришларини аниқлаш бир бемор ҳисобига 200000 сўм иқтисод қилиш имконини берди. Хулоса: Бу ташрифлар сони ва даволаниш вақтини 2-3 баробарга қисқартириш ва ҳар бир бемор ҳисобига 200000 сўм иқтисод қилиш имконини берди.
тўртинчи илмий янгилик: тасдиқланган даволаш схемаси анъанавий даволашга нисбатан юқори клиник самарадорликка эга эканлиги исботланган. Бу Самарқанд давлат тиббиёт университети Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгашининг 24.05.2024 йилдаги 9-сонли "COVID-19 инфекциясини бошдан кечирган болаларда гингивитнинг олдини олиш ва комплекс даволаш усули" услубий тавсияномасида ўз тасдиғини топган. Ушбу усул Тошкент шаҳридаги Тошкент стоматология институти поликлиникаси ва Самарқанд вилояти стоматология поликлиникаси амалиётига татбиқ этилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: COVID-19 инфекциясини бошдан кечирган кичик мактаб ёшидаги болаларда гингивитни даволаш сифати 30,05% га ошди. Тадқиқ қилинган даврда (3, 6, 12 ой) асосий гуруҳдаги беморларнинг 20 фоизида даволаш натижалари қониқарли деб топилган бўлса, таққослаш гуруҳида бу кўрсаткич 18 фоизни ташкил этди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Гингивитнинг оғирлик даражасига қараб қуйидаги дори воситалари қўлланилди: иммуностимулятор (300000 сўм), энтеросорбент (135000 сўм), милк учун яллиғланишга қарши гель (22000 сўм), оғиз чайиш учун антисептик эритма (3500 сўм). Ушбу препаратлар даволаш курси давомида ишлатилди. Харажатларнинг умумий миқдори 490000 сўмни ташкил этди. Хулоса: Ўз вақтида ташхис қўйиш ва даволаш иқтисодий харажатларни камайтиришга ёрдам беради. Бу ташрифлар сони ва даволаниш вақтини 2-3 баробар қисқартириш имконини берди.