Фатхуллаев Шохрух Шукрулла ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Тебранишнинг тоғ-кон саноати ходимлари организмига таъсирини кенг қамровли таҳлил қилиш ва даволаш-профилактик чора-тадбирларини ишлаб чиқиш», 14.00.07 – Гигиена (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.3.PhD/Tib2092.
Илмий раҳбарлар: Хамракулова Мукаддасхон Аскаровна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Мирджураев Элбек Миршавкатович тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Санитария, гигиена ва касб-касалликлари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Эрматов Низом Жумакулович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Эргашева Наргиза Обиджоновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тожикистон профилактик тиббиёт илмий-текшириш институти (Тожикистон Республикаси).
II. Тадқиқотнинг мақсади: тебраниш касаллигини ривожланиш механизмининг айрим жиҳатларини баҳолаш орқали ташхислашнинг дастлабки белгилари ва тебраниш таъсирини камайтиришга қаратилган даволаш профилактика чора-тадбилар мажмуасини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
лаҳимчилар, кон ишчилари касбий гуруҳларида, электровоз, юк ортиш машинаси ва бурғулаш ускунаси машинисти иш ўринларида рухсат этилган даражадан ошиб кетадиган маҳаллий тебраниш таъсири мавжудлиги туфайли меҳнат шароитларининг зарарлилик ва хавфлиликнинг 3.1–3.2 синфига мос келгани ҳамда тоғ-кон саноати ишчиларида тебраниш касаллиги ривожланишининг касбий хавфининг асосий сабаби эканлиги аниқланган;
тажриба шароитида қон зардобидаги холинэстераза, серотонин, ацетилхолин, гистамин ва умумий оқсил миқдорлари энг сезгир қон кўрсаткичлари эканлиги аниқланиб, тебраниш касаллигини эрта босқичда ташхислаш имконини беришига қаратилган тартиби асосланган;
ишчиларда полиневритик гипалгезия, қўл ва оёқларнинг мармарсимон кўриниши, тирноқларнинг қалинлашиши ва регионар гипотермия билан капилляр қон оқимининг ўзгариши кўринишидаги тебраниш патологиясининг энг информатив неврологик белгилари асосида тебраниш шароитида иш стажига қараб алоҳида синдромларнинг ривожланиш хусусиятларини ва даражасини аниқлаш имконини бериши исботланган;
тебраниш билан алоқада бўлган ишчиларнинг саломатлигини тикланишида стандарт даволаш усули билан бирга игна билан даволаш орқали сезгирлиги, харакат ва мотор фаолиятини тикланиш натижасида тебраниш касаллиги билан хасталанган касбий касаллиги мавжуд бўлган беморларнинг реабилитациясини тезлаштириш тартиби исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тебранишнинг тоғ-кон саноати ходимлари организмига таъсирини кенг қамровли таҳлил қилиш ва даволаш-профилактика чора-тадбирларини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: лаҳимчилар, кон ишчилари касбий гуруҳларида, электровоз, юк ортиш машинаси ва бурғулаш ускунаси машинисти иш ўринларида рухсат этилган даражадан ошиб кетадиган маҳаллий тебраниш таъсири мавжудлиги туфайли меҳнат шароитларининг зарарлилик ва хавфлиликнинг 3.1–3.2 синфига мос келгани ҳамда тоғ-кон саноати ишчиларида тебраниш касаллиги ривожланишининг касбий хавфининг асосий сабаби эканлиги аниқланганлиги бўйича таклифлар Санитария, гигиена ва касб касалликлари илмий-тадқиқот институти Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 4 октябрда 26-сон билан тасдиқланган «Игнарефлексотерапияни қўллаш орқали тебраниш касаллигини янги даволаш услубини ишлаб чиқиш» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент шаҳар соғлиқни сақлаш бош бошқармаси Тошкент шаҳар тиббий-реабилитация клиник шифохонасининг 15.06.2023 йилдаги I/cn-77-сон, Тошкент вилояти соғлиқни сақлаш бошқармаси Ангрен шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 08.02.2023 йилдаги I/in-83-сон ҳамда «DARMON SERVIS» МЧЖнинг хусусий клиникаси бўйича 18.04.2024 йилдаги 765-сонли буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 22 августдаги 05/59-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: тебраниш хавфи юқори касблар, юк ортиш машинаси машинисти, электровоз машинисти, бурғулаш ускунаси машинисти каби иш жойларида маҳаллий тебраниш даражаси рухсат этилган меъёрдан ошиб кетганлиги, лаҳимчи ва темирчилик цехлари ишчилардаги маҳаллий тебраниш даражаси рухсат этилган даражаси юқорилиги тоғ-кон саноати ишчи ходимларининг организми ва асаб тизими учун хавф туғдириши жараёнларини баҳолаш мақсадида биокимёвий маркерлар ишлаб чиқилиши хасталикни ташхислаш ва даволаш чора-тадбирлари учун профлактик асос сифатида хизмат қилиш тартибини ишлаб чиқиш ҳамда ташхислаш тартибини яхшилаш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни стационар шароитида даволаш учун сарфланадиган 2930508 сўм бюджет маблағлари тебраниш хавфи юқори касблар, юк ортиш машинаси машинисти, электровоз машинисти, бурғулаш ускунаси машинисти каби иш жойларида маҳаллий тебраниш даражаси рухсат этилган даражасининг ортиши юқори тоғ-кон саноати ишчи ходимларининг организми ва асаб тизими учун хавф келтирувчи тебраниш касаллигини профилактикаси натижасида иқтисод қилинади;
иккинчи илмий янгилик: тажриба шароитида қон зардобидаги холинэстераза, серотонин, ацетилхолин, гистамин ва умумий оқсил миқдорлари энг сезгир қон кўрсаткичлари эканлиги аниқланиб, тебраниш касаллигини эрта босқичда ташхислаш имконини беришига қаратилган тартиби асосланганлиги бўйича таклифлар бўйича таклифлар Санитария, гигиена ва касб касалликлари илмий-тадқиқот институти Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 4 октябрда 26-сон билан тасдиқланган «Игнарефлексотерапияни қўллаш орқали тебраниш касаллигини янги даволаш услубини ишлаб чиқиш» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент шаҳар соғлиқни сақлаш бош бошқармаси Тошкент шаҳар тиббий-реабилитация клиник шифохонасининг 15.06.2023 йилдаги I/cn-77-сон, Тошкент вилояти соғлиқни сақлаш бошқармаси Ангрен шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 08.02.2023 йилдаги I/in-83-сон ҳамда «DARMON SERVIS» МЧЖнинг хусусий клиникаси бўйича 18.04.2024 йилдаги 765-сонли буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 22 августдаги 05/59-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: тебраниш хавфи юқори касблар, юк ортиш машинаси машинисти, электровоз машинисти, бурғулаш ускунаси машинисти каби иш жойларида маҳаллий тебраниш даражаси рухсат этилган меъёрдан ошиб кетганлиги, лаҳимчи ва темирчилик цехлари ишчилардаги маҳаллий тебраниш даражаси рухсат этилган даражаси юқорилиги тоғ-кон саноати ишчи ходимларининг организми ва асаб тизими учун хавф туғдириши жараёнларини баҳолаш мақсадида биокимёвий маркерлар ишлаб чиқилиши хасталикни ташхислаш ва даволаш чора-тадбирлари учун профлактик асос сифатида хизмат қилиш тартибини ишлаб чиқиш ҳамда ташхислаш тартибини яхшилаш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни стационар шароитида даволаш учун сарфланадиган 2930508 сўм бюджет маблағлари тебраниш хавфи юқори касблар, юк ортиш машинаси машинисти, электровоз машинисти, бурғулаш ускунаси машинисти каби иш жойларида маҳаллий тебраниш даражаси рухсат этилган даражасининг ортиши юқори тоғ-кон саноати ишчи ходимларининг организми ва асаб тизими учун хавф келтирувчи тебраниш касаллигини профилактикаси натижасида иқтисод қилинади;
учинчи илмий янгилик: ишчиларда полиневритик гипалгезия, қўл ва оёқларнинг мармарсимон кўриниши, тирноқларнинг қалинлашиши ва регионар гипотермия билан капилляр қон оқимининг ўзгариши кўринишидаги тебраниш патологиясининг энг информатив неврологик белгилари асосида тебраниш шароитида иш стажига қараб алоҳида синдромларнинг ривожланиш хусусиятларини ва даражасини аниқлаш имконини бериши исботланганлиги бўйича таклифлар Санитария, гигиена ва касб касалликлари илмий-тадқиқот институти Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 4 октябрда 26-сон билан тасдиқланган «Игнарефлексотерапияни қўллаш орқали тебраниш касаллигини янги даволаш услубини ишлаб чиқиш» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент шаҳар соғлиқни сақлаш бош бошқармаси Тошкент шаҳар тиббий-реабилитация клиник шифохонасининг 15.06.2023 йилдаги I/cn-77-сон, Тошкент вилояти соғлиқни сақлаш бошқармаси Ангрен шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 08.02.2023 йилдаги I/in-83-сон ҳамда «DARMON SERVIS» МЧЖнинг хусусий клиникаси бўйича 18.04.2024 йилдаги 765-сонли буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 22 августдаги 05/59-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: тебраниш хавфи юқори касблар, юк ортиш машинаси машинисти, электровоз машинисти, бурғулаш ускунаси машинисти каби иш жойларида маҳаллий тебраниш даражаси рухсат этилган меъёрдан ошиб кетганлиги, лаҳимчи ва темирчилик цехлари ишчилардаги маҳаллий тебраниш даражаси рухсат этилган даражаси юқорилиги тоғ-кон саноати ишчи ходимларининг организми ва асаб тизими учун хавф туғдириши жараёнларини баҳолаш мақсадида биокимёвий маркерлар ишлаб чиқилиши хасталикни ташхислаш ва даволаш чора-тадбирлари учун профлактик асос сифатида хизмат қилиш тартибини ишлаб чиқиш ҳамда ташхислаш тартибини яхшилаш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни стационар шароитида даволаш учун сарфланадиган 2930508 сўм бюджет маблағлари тебраниш хавфи юқори касблар, юк ортиш машинаси машинисти, электровоз машинисти, бурғулаш ускунаси машинисти каби иш жойларида маҳаллий тебраниш даражаси рухсат этилган даражасининг ортиши юқори тоғ-кон саноати ишчи ходимларининг организми ва асаб тизими учун хавф келтирувчи тебраниш касаллигини профилактикаси натижасида иқтисод қилинади;
тўртинчи илмий янгилик: тебраниш билан алоқада бўлган ишчиларнинг саломатлигини тикланишида стандарт даволаш усули билан бирга игна билан даволаш орқали сезгирлиги, харакат ва мотор фаолиятини тикланиш натижасида тебраниш касаллиги билан хасталанган касбий касаллиги мавжуд бўлган беморларнинг реабилитациясини тезлаштириш тартиби исботланганлиги бўйича таклифлар Санитария, гигиена ва касб касалликлари илмий-тадқиқот институти Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 4 октябрда 26-сон билан тасдиқланган «Игнарефлексотерапияни қўллаш орқали тебраниш касаллигини янги даволаш услубини ишлаб чиқиш» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Тошкент шаҳар соғлиқни сақлаш бош бошқармаси Тошкент шаҳар тиббий-реабилитация клиник шифохонасининг 15.06.2023 йилдаги I/cn-77-сон, Тошкент вилояти соғлиқни сақлаш бошқармаси Ангрен шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 08.02.2023 йилдаги I/in-83-сон ҳамда «DARMON SERVIS» МЧЖнинг хусусий клиникаси бўйича 18.04.2024 йилдаги 765-сонли буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 22 августдаги 05/59-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: тебраниш хавфи юқори касблар, юк ортиш машинаси машинисти, электровоз машинисти, бурғулаш ускунаси машинисти каби иш жойларида маҳаллий тебраниш даражаси рухсат этилган меъёрдан ошиб кетганлиги, лаҳимчи ва темирчилик цехлари ишчилардаги маҳаллий тебраниш даражаси рухсат этилган даражаси юқорилиги тоғ-кон саноати ишчи ходимларининг организми ва асаб тизими учун хавф туғдириши жараёнларини баҳолаш мақсадида биокимёвий маркерлар ишлаб чиқилиши хасталикни ташхислаш ва даволаш чора-тадбирлари учун профлактик асос сифатида хизмат қилиш тартибини ишлаб чиқиш ҳамда ташхислаш тартибини яхшилаш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни стационар шароитида даволаш учун сарфланадиган 2930508 сўм бюджет маблағлари тебраниш хавфи юқори касблар, юк ортиш машинаси машинисти, электровоз машинисти, бурғулаш ускунаси машинисти каби иш жойларида маҳаллий тебраниш даражаси рухсат этилган даражасининг ортиши юқори тоғ-кон саноати ишчи ходимларининг организми ва асаб тизими учун хавф келтирувчи тебраниш касаллигини профилактикаси натижасида иқтисод қилинади.